بررسی معایب فتحعلی شاه قاجار/تهیه کننده علی غلامرضائی مدرس دانشگاه وپژوهشگرتاریخ ایران

اختصاصی همای گیلان:فتحعلی شاه قاجار در سن بیست و هفت سالگی به سلطنت رسید و سی و هفت سال و اندی سال بر ایران حکومت کرد.

ظاهرا آغا محمد خان قاجار کشوری آرام را برای او به ارث گذاشته بود که همه دشمنانش سرکوب شده بودند ؛ اما جنگ ها و خونریزی های که بر علیه ارمنی ها و مسیحیان قفقاز روا داشته بود آنان را هرچه بیشتر از ایران رنجانید و درست در همین دوران روس ها که انگیزه جهانگشایی داشتند به بهانه پشتیبانی از ایشان ، به خاک ایران تجاوز کردند.و بنابراین او در سلطنت سی و هفت ساله خویش همیشه گرفتار مشکلات داخلی و خارجی طاقت فرسای بود که دشوار تر از آنان نگهداری ایالت های شمال رود ارس بود.با اینکه در سن ۲۷ سالگی به سلطنت رسید همه خصال جوانی که دلاوری باشد را نداشت.در حقیقت همه معایب عمویش در او بود و محاسن آغا محمد خان که تدبیر و شجاعت باشد را نداشت.چنانچه به همان اندازه وی لئیم و پول دوست بود و حتی در این مورد نیز از عمویش پیشی جسته بود.چرا که حداقل آغا محمد خان از پرداخت حقوق سرباران و خرج لشگر کشی دریغ نداشت ؛ و این در حالی بود که از عمده دلایل شکست خوردن او از روس ها عدم پرداخت حقوق سرباران و رساندن آذوقه و علیق به ارتش ایران بود و گاها به دولت انگلیس دل میبست که حقوق قشون کشی های او را تامین کنند.اعتقادات به جادو و خرافات و سعد و نحس ستارگان و توسل به دعا نویس و طلسم جبن طبیعی او را چند برابر کرده و او را فردی توهماتی بار آورده بود به گونه ای که خویشتن را جالب ترین و زیبا ترین مرد کره خاکی میپنداشت.به طوری که در تاریخ ها ذکر شده ، فتحعلی شاه همچون زنان صورت خود را می آراست ساعتها در آینه به صورت خود خیره میشد و ریش خود را شانه میزد و البته از زیبایی! مفرط خویش غرق حیرت میشد! او خود را با فاتحان بزرگ تاریخ چون چنگیز و تیمور یکسان میدانست به همین خاطر بود که لقب خاقان را اختیار کرده بود و البته با پادشاهان و پهلوانان ایران باستان نیز خویشتن را برابر میدید و کندن نقش برجسته هایی از خود در دل کوه گواهی است بر این مدعی.او میخواست شاعران برایش شاهنامه بسرایند!! به طوری که میرزا تقی خان علی آبادی به دستور فتحعلی شاه در اواخر سلطنت او ، رساله ای تحت عنوان ” شمایل خاقان ” در وصف او با املای پر تکلف آن زمان نوشت و به گونه ای که او را فاتح بزرگ خوانده و شکستهایش را نیز معکوس جلوه داده بود که بعدها همین رساله را با خط خوش روی سنگ قبرش در صحن قم کندند. فتحعلی شاه خود را نماینده خدا روی زمین(ظل الله ) دانسته و به تاثیر از فرهنگی که در مشرق زمین رایج بود تمامی کائنات و امپراتور ها را دست نشانده خود میپنداشت و حتی خود را با ناپلئون بناپارت نیز همسان میدید.فتحعلی شاه مردی بسیار خود شیفته و مغرور بود به طوری که با دول بزرگی که با آنها سر و کار داشت( روس ، عثمانی فرانسه و انگلیس ) با همین غرور وارد میدان مذاکرات میشد و هیچ فکر نمیکرد که این دولت ها شاید روزی بتوانند کمر او را بشکنند ! و این در حالی بود که از سیاست های بسیار پیچیده آن دوره جهان هیچ خبر نداشت. با سیاست های نادرستی که به خرج داد مثل جنگ بسیار بی مورد با عثمانی ها (که مقدمات جدا شدن سلیمانیه از ایران را فراهم کرد ) ، یا با دسایس انگلیس ها به درستی با فرانسوی ها مذاکره نکرد و همین امر باعث دلسردی آنان از ایران شد و….باعث گردید در دوره دوم جنگ با روسیه ، هیچ یک از دولت های فرانسه عثمانی و انگلیس از ایران حمایت نکنند و عملا در برابر ارتش خوفناک روس ایران تنها ماند.از دیگر معایب او داشتن زنان متعدد بود. به طوری که نزدیک به هزار زن داشته که نام ۱۵۸ تن از آنان در تاریخ ها ذکر شده و از این زنان ۲۶۲ پسر و دختر بود آورده بود( به طوری گه هم اکنون نیز گروهی از قاجار ها چه در داخل ایران و در خارج از نوادگان فتحعلی شاهند ).و از بین این همه پسر و دختر تنها دو تن از آنان یعنی عباس میرزا و محمد علی میرزای دولتشاهی با کفایت بودند که هر دو را انگلیسی ها از میان برداشتند.رقابت زنان حرمسرا با یکدیگر بر سر ولایت عهدی پسرانشان که برای این کار گاها به روس و گاها نیز به انگلیس متوسل میشدند اوضاع ایران را وخیم تر میکرد.سیاست نادرستی که فتحعلی شاه به خرج داد گماشتن هریک از پسرانش به حاکمیت نواحی سرحدی ایران بود که باعث میشد هر از چند گاهی از دولت مرکزی سرپیچی کرده و با ولیعهد عباس میرزا نیز به دشمنی پرداخته و مانع کار او شوند.وجود روحانیون و درباریان چاپلوس در دربار او که با چرب زبانی هایشان سعی میکردند عیب ها و خطا های فتحعلی شاه را پوشش دهند نیز مزید بر دشواری اوضاع ایران بود.
منابع: ۱-تاریخ معاصر ایران ، استاد نفیسی ، جلد یکم ۲-کارنامه عباس میرزادرجنگهای ایران وروس،علی غلامرضائی،انتشارات دافوس

http://@homaygilanir