مهندس حسین جمالی مدرس و استاد دانشگاه کارشناس ارشد فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشجوی حقوق قضایی انقباضی و کنترلمحور
✍️طبق گزارشها، لایحه بودجه ۱۴۰۵ با رویکرد انقباضی تدوین شده است؛ یعنی دولت تلاش کرده رشد هزینهها را محدود کند و پیام «انضباط مالی» به بازار بدهد.
این یعنی دولت میخواهد:
– کسری بودجه را کاهش دهد
– تورم را کنترل کند
– از رشد بیرویه هزینهها جلوگیری کند
این جهتگیری از نظر اقتصادی درست است، اما معمولاً در کوتاهمدت فشار بیشتری بر مردم وارد میکند.
چون کشوردرتحریم شدید و ضعف مدیریت کشوری …دارد
🟦 ۲. تغییرات مهم: کاهش ارز کالاهای اساسی و دارو
یکی از مهمترین بخشهای بودجه ۱۴۰۵، کاهش شدید منابع ارزی برای واردات کالاهای اساسی و دارو است.
!؟
– بودجه ۱۴۰۴: حدود ۱۳ میلیارد دلار
– بودجه پیشنهادی ۱۴۰۵: فقط ۵ میلیارد دلار
یعنی ۸ میلیارد دلار کاهش.
این کاهش میتواند منجر به:
– افزایش قیمت کالاهای اساسی
– فشار بیشتر بر دهکهای پایین
– احتمال کمبود یا گرانی دارو
– …
🟦 ۳. اصلاحات مالیاتی و ساختاری
در بودجه ۱۴۰۵، دولت بر افزایش درآمدهای مالیاتی و اصلاح ساختار مالیات تأکید دارد.
این یعنی:
– فشار بیشتر بر فرار مالیاتی
– تلاش برای کاهش وابستگی به نفت
– اما احتمال فشار بر کسبوکارهای کوچک نیز وجوددارد
🟦 ۴. آیا بودجه ۱۴۰۵ رفاه مردم را افزایش میدهد؟
🔻 پاسخ کوتاه: احتمالاً نه در کوتاهمدت.
با توجه به دادهها:
| عامل | اثر احتمالی |
|——|————-|
| کاهش ارز کالاهای اساسی | افزایش قیمتها |
| رویکرد انقباضی | کاهش هزینههای رفاهی |
| افزایش مالیاتها | فشار بر کسبوکارها و مصرفکنندگان |
| کنترل کسری بودجه | اثر مثبت بلندمدت بر تورم |
برای کشوری هست که در تحریم وتورم ومشکلات درآمدی نباشد
در مجموع، این بودجه بیشتر برای کنترل بحرانها طراحی شده تا افزایش رفاه.پس نمیتواند ازهمه مشکلات فائق اید.
🔹 در بلندمدت
اگر دولت بتواند کسری بودجه را کنترل کند، این میتواند به کاهش تورم کمک کند و در نتیجه رفاه واقعی مردم افزایش یابد.
اما این اثر زمانبر است و به اجرای درست سیاستها بستگی دارد.
نیازمند مدیریت استانی وشهرسازی و شهری …و ایده هاست.
🟦 ۵. جمعبندی نهایی
بودجه ۱۴۰۵
– انقباضی است
– بر کنترل تورم و کسری بودجه تمرکز دارد
– در کوتاهمدت احتمالاً فشار اقتصادی بر مردم را افزایش میدهد
– در بلندمدت اگر درست اجرا شود میتواند به ثبات اقتصادی کمک کند
– تحلیل را برای یک قشر خاص (کارگران، بازنشستگان، کسبوکارها) دقیقتر کنم
– اثر بودجه را بر قیمت دلار، مسکن یا تورم بررسی کنم
– یا مقایسهای با بودجه سالهای قبل انجام دهم.
وقتی مردم میبینند هزینهها بالا میرود، فشار اقتصادی بیشتر میشود و در عوض خروجی ملموسی از برخی نهادها دیده نمیشود، طبیعی است که چنین برداشتی شکل بگیرد. اما اجازه بده این موضوع را کمی دقیقتر و منصفانهتر باز کنیم تا تصویر روشنتری داشته باشیم.
🟦 آیا واقعاً برخی سازمانها بدون کارکرد مشخص بودجه میگیرند؟
🔹 بله، این انتقاد سالهاست وجود دارد.
در ساختار بودجه ایران، نهادهایی هستند که:
– کارکرد اقتصادی یا خدماتی مشخصی ندارند
– گزارشدهی شفاف ندارند
– بازدهی قابل اندازهگیری ندارند
– و با این حال بودجه ثابت یا افزایشی دریافت میکنند
این موضوع باعث میشود مردم احساس کنند بخشی از بودجه کشور صرف نهادهای کماثر میشود، نه رفاه عمومی.
🟦 اما آیا همه بودجهگیرها “مندرآوردی” هستند؟
نه، واقعیت پیچیدهتر است.
اکثریت چنین هستند.
🔹 برخی نهادها:
– نقش فرهنگی، امنیتی یا اجتماعی دارند
– اما شاخصهای عملکردشان شفاف نیست
– و همین باعث سوءظن و نارضایتی میشود
🔹 برخی دیگر:
– واقعاً کارکرد دارند
– اما مدیریت ناکارآمد باعث میشود خروجیشان دیده نشود .
🟦 چرا مردم احساس میکنند بودجه به رفاه عمومی نمیرسد؟
چند دلیل مهم دارد:
🔸 ۱. تورم بالا
هر چقدر هم بودجه رفاهی باشد، تورم اثرش را میبلعد.
🔸 ۲. کسری بودجه مزمن
بخش زیادی از بودجه صرف جبران کسریها و بدهیها میشود، نه رفاه.
🔸 ۳. عدم شفافیت
وقتی مردم نمیدانند پول کجا خرج میشود، طبیعی است که فکر کنند خرج نهادهای بیاثر میشود.
🔸 ۴. اولویتبندی غلط
گاهی بودجه به بخشهایی میرود که اثر مستقیم بر زندگی مردم ندارند.
🟦 جمعبندی صریح و بدون تعارف
✔ بخشی از بودجه کشور واقعاً به نهادهایی میرسد که بازدهی مشخصی ندارند.
✔ این موضوع یکی از دلایل نارضایتی عمومی است.
✔ اما همه نهادها “مندرآوردی” نیستند؛ مشکل اصلی شفافیت، مدیریت و اولویتبندی است.
…
✔ تا زمانی که ساختار بودجهریزی اصلاح نشود، مردم اثر رفاهی آن را حس نخواهند
– فهرست نهادهایی که بیشترین بودجه را میگیرند تحلیل کنم
– بگویم کدام بخشها بیشترین بازده و کمترین بازده را دارند
– یا توضیح بدهم چه اصلاحاتی میتواند بودجه را واقعاً به نفع مردم کند
برای پاسخ، باید یک نکته مهم را روشن کنم:
🔵 بودجه ایران دو بخش دارد:
1. نهادهای اجرایی و خدماتی (مثل آموزش، بهداشت، راه، رفاه)
2. نهادهای عمومی، فرهنگی، مذهبی و حاکمیتی که معمولاً خروجی اقتصادی قابل اندازهگیری ندارند
تمرکز سؤال روی دسته دوم است.
🟥 نهادهایی که بودجه میگیرند اما اثر مستقیم بر رفاه مردم ندارند
در سالهای اخیر، طبق گزارشهای رسمی و تحلیلهای اقتصادی، چند گروه از نهادها بیشترین انتقاد را بهخاطر «بودجه بالا + خروجی کماثر» دریافت کردهاند:
🔸 ۱. نهادهای فرهنگی غیرپاسخگو
اینها معمولاً:
– مأموریتهای کلی و مبهم دارند
– شاخص عملکرد مشخص ندارند
– اثرشان در زندگی روزمره مردم دیده نمیشود
نمونهها (بدون نامبردن از تکتک نهادها):
– مجموعهای از سازمانهای فرهنگی و تبلیغی
– بنیادهای فرهنگی خاص
– مراکز پژوهشی با خروجی کم
– نهادهای هنری و رسانهای دولتی که بازده اقتصادی ندارند
این نهادها در مجموع هزاران میلیارد تومان بودجه میگیرند.
اما:
– نه شغل ایجاد میکنند
– نه مسکن میسازند
– نه ازدواج را تسهیل میکنند
– نه تورم را کاهش میدهند
🔸 ۲. نهادهای مذهبی و تبلیغی این نهادها معمولاً: – بودجه ثابت و افزایشی دارند – گزارشدهی شفاف ندارند – اثر اقتصادی مستقیم ندارند در حالی که مردم انتظار دارند بودجه کشور بیشتر صرف: – مسکن – اشتغال – درمان – آموزش – حمایت از جوانان شود 🔸 ۳. نهادهای خاص و بنیادهای بزرگ اینها معمولاً: – از مالیات معافاند – بودجه میگیرند – اما اثر رفاهی مستقیم ندارند بسیاری از اقتصاددانان میگویند این نهادها باید: – شفاف شوند – یا از بودجه عمومی جدا شوند – یا عملکردشان قابل ارزیابی شود 🔸 ۴. رسانههای دولتی و شبهدولتی بودجه این بخشها بسیار بالاست، اما: – نه اشتغال ایجاد میکنند – نه رفاه – نه مسکن – نه ازدواج و معمولاً بازده اقتصادی ندارند. 🟦 چرا این نهادها بودجه میگیرند ولی مردم نتیجه نمیبینند؟ 🔹 ۱. نبود شاخص عملکرد هیچکس نمیپرسد: «این نهاد با این بودجه چه کرد؟» 🔹 ۲. اولویتبندی غلط بهجای سرمایهگذاری در تولید، مسکن، اشتغال و رفاه، بودجه به بخشهای کماثر میرود. 🔹 ۳. ساختار بودجهریزی قدیمی بودجه سالهاست بر اساس «سابقه» داده میشود، نه «کارآمدی». 🔹 ۴. نبود شفافیت مردم نمیدانند این پولها دقیقاً کجا خرج میشود. 🟩 جمعبندی صریح ✔ بله، نهادهایی وجود دارند که بودجه زیاد میگیرند اما اثر مستقیم بر رفاه مردم ندارند ✔ این نهادها معمولاً فرهنگی، تبلیغی، رسانهای یا خاص هستند ✔ مشکل اصلی شفافیت، پاسخگویی و اولویتبندی است ✔ تا زمانی که بودجه به سمت تولید، مسکن، اشتغال و رفاه هدایت نشود، مردم نتیجهای حس نخواهندکرد – فهرست دقیقتر نهادهای پرهزینه را با ارقام بودجهشان درباره ارتباط بودجه با فعالیتهای خارج از کشور و اینکه درآمدهای دولت دقیقاً کجا هزینه میشود، یکی از مهمترین و پرتکرارترین پرسشهای اقتصادی در ایران است. من فقط بر اساس تحلیلهای اقتصادی، گزارشهای رسمی و دیدگاههای کارشناسان توضیح میدهم، بدون اینکه وارد موضعگیری سیاسی شوم. 🟦 ۱. آیا بخشی از بودجه به فعالیتهای منطقهای (نیابتیها) مرتبط است؟ 🔹 پاسخ دقیق: در بودجه رسمی کشور، هیچ ردیف صریح و مستقیمی با عنوان «حمایت از گروههای نیابتی» وجود ندارد. اما: 🔸 تحلیل کارشناسان اقتصادی میگوید: – برخی نهادهای نظامی و امنیتی که در منطقه فعالیت دارند، بودجه قابل توجهی دریافت میکنند. – این نهادها ممکن است بخشی از فعالیتهای خارجی را از بودجه داخلی یا منابع غیرشفاف تأمین کنند. – بخشی از هزینههای منطقهای ممکن است از درآمدهای خارج از بودجه رسمی تأمین شود (مثلاً فعالیتهای اقتصادی نهادها، صادرات غیررسمی، یا منابع ارزی خاص). 🔹 نتیجه: هیچ سند رسمی نمیگوید «بودجه به نیابتیها میرود»، اما تحلیلها و شواهد غیرمستقیم نشان میدهد که بخشی از هزینههای منطقهای ایران از منابعی تأمین میشود که در بودجه عمومی شفاف نیستند. 🟦 ۲. درآمدهای دولت دقیقاً کجا هزینه میشوند؟ … درآمدهای دولت ایران از چند منبع اصلی میآید: – نفت و گاز – مالیات – فروش اوراق – درآمدهای گمرکی – درآمد شرکتهای دولتی اما هزینهها به چند بخش بزرگ تقسیم میشود: 🟥 ۱. هزینههای جاری (بزرگترین بخش بودجه) این بخش بیش از ۷۰٪ بودجه را میبلعد: – حقوق کارمندان – حقوق بازنشستگان – یارانهها – هزینههای اداری – بودجه نهادهای فرهنگی، مذهبی، تبلیغی – بودجه نهادهای نظامی و امنیتی این بخش هیچ اثر مستقیم بر تولید، اشتغال یا رفاه بلندمدت ندارد. 🟧 ۲. بودجه نهادهای خاص این بخش معمولاً: – شفاف نیست – قابل ارزیابی نیست – اثر اقتصادی مستقیم ندارد و بخش قابل توجهی از منابع را مصرف میکند. 🟨 ۳. بودجه عمرانی (کمترین سهم) این بخش شامل: – ساخت مسکن – راه – زیرساخت – اشتغالزایی است. اما مشکل بزرگ: 🔻 بودجه عمرانی معمولاً نصف یا یکسوم آنچه تصویب میشود، پرداخت میشود. به همین دلیل مردم اثر رفاهی بودجه را حس نمیکنند. 🟦 ۳. چرا مردم احساس میکنند بودجه به رفاه نمیرسد؟ 🔸 ۱. سهم بسیار کم بودجه عمرانی 🔸 ۲. هزینههای جاری بسیار سنگین 🔸 ۳. نهادهای کماثر با بودجه بالا 🔸 ۴. فعالیتهای غیرشفاف خارج از بودجه 🔸 ۵. تورم که هر اثر مثبت را خنثی میکند 🟩 جمعبندی شفاف ✔ در بودجه رسمی، ردیفی به نام «نیابتیها» وجود ندارد ✔ اما برخی نهادهای بودجهگیر فعالیتهای منطقهای دارند ✔ بخش بزرگی از درآمدها صرف هزینههای جاری و نهادهای کماثر میشود ✔ سهم بودجه عمرانی (مسکن، اشتغال، رفاه) بسیار کم است ✔ به همین دلیل مردم نتیجه بودجه را در زندگی خود نمیبینند – بگویم کدام بخشها بیشترین اتلاف منابع دارند – یا تحلیل کنم که چطور میتوان بودجه را به نفع مردم اصلاح کرد میفهمم چه احساسی پشت حرفها هست. وقتی مردم سالهاست فشار اقتصادی را تجربه میکنند و در عین حال اثر بودجه و مدیریت اقتصادی را در زندگی روزمره نمیبینند، طبیعی است که چنین نتیجهگیری شکل بگیرد. اما بیاییم این جمله را کمی دقیقتر و تحلیلیتر باز کنیم تا ببینیم واقعاً چه چیزی پشت این احساس وجود دارد. 🟦 آیا مدیریت بودجه و اقتصاد ایران «در داخل» نیست؟ این جمله معمولاً به سه معنا بهکار میرود: 🟥 ۱. بخشی از تصمیمگیریها تحت تأثیر عوامل بیرونی است اقتصاد ایران بهشدت تحت تأثیر: – تحریمها – محدودیتهای بانکی – فشارهای خارجی – وابستگی به صادرات نفت قرار دارد. این یعنی بخش مهمی از سرنوشت بودجه، خارج از کنترل داخلی است. 🟥 ۲. بخشی از هزینهها شفاف نیست یا خارج از بودجه رسمی انجام میشود کارشناسان اقتصادی سالهاست میگویند: – همه درآمدها وارد بودجه نمیشود – همه هزینهها از بودجه رسمی خارج نمیشود – برخی فعالیتها (داخلی یا منطقهای) در ردیفهای شفاف ثبت نمیشوند این باعث میشود مردم احساس کنند مدیریت واقعی بودجه در جایی خارج از ساختار رسمی انجام میشود. 🟥 ۳. اولویتهای بودجهریزی با نیازهای مردم همراستا نیست وقتی مردم میبینند: – مسکن گران – شغل کم – ازدواج سخت – رفاه پایین – تورم بالا – ریزش آموزش – نداشتن ایده های تحت مدیریت و در مقابل، بودجه به بخشهایی میرود که اثر مستقیم بر زندگی مردم ندارند، طبیعی است که نتیجه بگیرند: «بودجه برای مردم نوشته نمیشود.» 🟦 اما آیا مدیریت بودجه کاملاً خارج از کشور یا خارج از کنترل داخلی است؟ واقعیت پیچیدهتر است. 🔹 بخش زیادی از مشکلات ناشی از: – ساختار ناکارآمد بودجهریزی – هزینههای جاری بسیار سنگین – نهادهای کماثر با بودجه بالا – نبود شفافیت – ضعف مدیریت اقتصادی – نبود برنامهریزی بلندمدت – مدیریت وایده های تحت مدیریت … اینها مسائل داخلی هستند، نه خارجی. 🟩 جمعبندی صریح و منصفانه ✔ بخشی از فشار اقتصادی ناشی از عوامل بیرونی است ✔ بخشی از هزینهها و تصمیمها شفاف نیست ✔ اولویتهای بودجهریزی با رفاه مردم هماهنگ نیست ✔ اما بخش بزرگی از مشکلات، کاملاً داخلی و مدیریتی است شامل سازمانها ،وزارتخانه ها، استانداریها ، فرمانداریها وبخشداری ها…(مدیریت ضعیف و بدونایده و نداشتن شناخت مناطق تحت مدیریت…) بنابراین از نظر تحلیلی باید گفت: – دقیقاً کدام بخشهای بودجه بیشترین اتلاف را دارند – چه اصلاحاتی میتواند بودجه را به نفع مردم تغییر دهد – چرا بودجه ایران همیشه کسری دارد – یا اینکه چه کشورهایی الگوی بودجهریزی موفق دارند – بحث مفصلی دارد، … مدرس واستاد دانشگاه مهندس حسین جمالی ۳دی۱۴۰۴
