تیغ دو لبه حیات تالاب میقان؛ از ظرفیت های اکوتوریستی تا تهدیدات زیست محیطی

همای خبر نقل از  ایمنـا ،  و بر اساس مقاله‌ای از دکتر عماد مطالبی، کارشناس برنامه‌ریزی و آمایش شهری، تالاب میقان که در فصل خشکی کویر میقان نیز خوانده می‌شود، در مرکز ایران و در فاصله حدود چهار کیلومتری شمال شرقی کلان‌شهر اراک و دو کیلومتری جنوب غربی شهر داودآباد، در پست‌ترین بخش دشت اراک و فراهان واقع شده است.

این تالاب به دلیل قرار گرفتن در مرز زون‌های زمین‌شناسی سنندج-سیرجان و ایران مرکزی از تنوع زیستی قابل توجهی برخوردار است، به نحوی که بخشی از حوضه آبریز آن در رشته کوه‌های زاگرس و بخش دیگر آن در ایران مرکزی قرار دارد.

تالاب میقان یک دریاچه فصلی آب شور و یک منطقه فرورفته کویری است و اراضی حاشیه آن توسط پوشش گیاهان بوته‌ای و درختچه‌ای شورپسند، ناهمواری‌های ماسه‌ای، مخروط افکنه‌های آبرفتی و دشت‌های هموار احاطه شده و از نظر اقلیمی دارای تابستان‌های نسبتاً ملایم و زمستان‌های سرد تا نسبتاً سرد است.

بر اساس طبقه‌بندی دمارتن، اقلیم منطقه از نوع نیمه خشک و بر اساس طبقه‌بندی آمبرژه از نوع خشک و سرد است. تالاب میقان با ارتفاع ۱۶۶۰ متر از سطح دریای آزاد، یکی از مرتفع‌ترین شوره‌زارهای ایران است و پس از کویر سیرجان (با ارتفاع ۱۶۹۰ متر از سطح دریا)، مرتفع‌ترین پلایای داخلی ایران محسوب می‌شود.

مساحت تالاب میقان با توجه به آب‌های ورودی به آن از ۸۱۷۸ تا ۱۲۰۱۲ هکتار و محیط آن از ۴۰ تا ۵۱ کیلومتر متغیر است. در دوره مرطوب سال و به هنگام آبگیری تالاب، عمق آب در نواحی مختلف آن بین یک تا ۱۵۰ سانتی‌متر در نوسان است و در فصل خشک سال، آب آزاد تبخیر می‌شود و سطح تالاب در نواحی عمیق‌تر به صورت باتلاق و در بیشتر مناطق به صورت نمکزار مرطوب و در بخش‌هایی نیز از شمال تالاب به صورت دق های رسی در می‌آید.

این تالاب دارای تنوع زیستی همچون گونه‌های جانوری آرتمیا، درنای معمولی، فلامینگو، هوبره، خروس کولی دشتی، اردک سرسفید، لک‌لک سیاه، کاکایی ارمنی و بیش از ۵۰ گونه گیاهی همچون نی، اویارسلام، گندمیان، گون، شاهی، سیاهشور، اسفناج باغی، جگن، قره‌داغ، شور مرغ و گوریک است.

تالاب میقان به دلیل وابستگی شدید نزولات جوی و کوچک بودن حوضه آبریز، وضعیتی به‌شدت حساس دارد؛ به همین دلیل خشک شدن دریاچه با توجه به جهت شمال غربی وزش باد غالب می‌تواند تأثیرات مخربی از جمله شور شدن و مشکلات زیست‌محیطی بر زمین‌ها و مناطق شرقی تالاب داشته باشد.

خشکی و خشکسالی‌های مداوم خطر تبدیل شدن این تالاب به کویری دائمی را شدت می‌بخشد، همچنین با توجه به ورود فاضلاب شهری از شهر اراک به تالاب میقان به اضافه فعالیت‌های صنعتی در تالاب علاوه بر کاهش کمیت آب و خطرات ناشی از آن، تالاب میقان با کاهش کیفیت آب نیز مواجه است که این موارد به طور موازی باعث افزایش خطرات زیست‌محیطی در این منطقه شده است.

در بررسی راهبردی زیست‌پذیری محیط داخلی و خارجی، مهم‌ترین عامل قوت تالاب میقان تنوع زیستی و ارزش زیستگاهی برای توسعه بوم‌گردی و گردشگری طبیعی در راستای زیست‌پذیری و در مقابل بزرگ‌ترین عامل ضعف، روند رو به تخریب بعضی عناصر طبیعی و تخریب فیزیکی زیستگاه‌های جزیره بزرگ محسوب می‌شود که بر تالاب میقان تأثیر دارد.

محدوده تالاب میقان به دلیل داشتن تنوع زیستی و برخورداری از چشم‌اندازهای طبیعی، قابلیت بهره‌برداری برای استفاده اکوتوریستی را دارد و با استفاده از ویژگی‌های مثبت خود می‌تواند فرصت مناسبی را برای توسعه گردشگری و بوم‌گردی پایدار فراهم کند.

تنوع اکولوژیکی و غنای گونه‌ای زیاد برای توسعه بوم‌گردی اکوتوریسم اهمیت زیادی دارد و مهم‌ترین تهدیدها کمبود تسهیلات اعتباری برای گردشگری، کاهش جریان‌های آب ورودی، کاهش جریان‌های آب زیرزمینی و تغییر کاربری اراضی پیرامونی است.

سیاست‌گذاری جذب بوم‌گردی برای بهره‌گیری از سیمای منظر و تنوع زیستی در راستای زیست‌پذیری تالاب میقان، برنامه‌ریزی و پهنه‌بندی در راستای آمایش و الگوهای زیست‌پذیری برای توسعه بوم‌گردی و گردشگری طبیعی در این محدوده حائز اهمیت است.

در بررسی راهبردی زیست‌پذیری محیط داخلی و خارجی، مهم‌ترین عامل قوت تالاب میقان تنوع زیستی و ارزش زیستگاهی برای توسعه بوم گردی و گردشگری طبیعی در راستای زیست پذیری و در مقابل بزرگترین عامل ضعف روند رو به تخریب بعضی عناصر طبیعی، تخریب فیزیکی زیستگاه‌های جزیره بزرگ و عوامل خارجی (فرصت و تهدید) بر تالاب میقان تأثیر دارد

سیاست‌گذاری مناسب برای حمایت از گروه‌های مردم‌نهاد محیط زیستی، تدوین برنامه جامع مدیریتی برای حفظ تنوع زیستی و توسعه بوم‌گردی، افزایش سهم مشارکت جوامع محلی در تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری به‌منظور توسعه زیرساختی، برنامه‌ریزی دولت برای حمایت از بوم‌گردی، ارائه برنامه‌های مناسب به منظور برنامه‌ریزی و کنترل عوامل تخریبی و کاهش تهدیدها، تدوین برنامه جامع گردشگری و ایجاد و بهبود زیرساخت‌ها برای توسعه بوم‌گردی از راهکارهای رونق گردشگری در این تالاب است.

تدوین برنامه پایش محیط زیست در محدوده تالاب میقان و شهر اراک در راستای شناخت منابع آلاینده و تخریب‌کننده، تدوین راهبردهای مناسب با هدف زیست‌پذیری و افزایش فعالیت‌های بوم‌گردی با ماهیت تنوع زیستی، تدوین برنامه‌هایی مبتنی بر الگوهای آمایشی انسان‌محور همچون پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری با هدف افزایش امکانات و تعاملات اجتماعی در راستای زیست‌پذیری در محدوده تالاب میقان اهمیت زیادی دارد.

دکتر مطالبی در این پزوهش مکتوب آورده است: چنانچه مدیریت کارآمد و برنامه‌هایی مبتنی بر قوت‌ها و تهدیدهای موجود در منطقه ارائه شود، تنوع زیستی و محیط طبیعی بدون افت کیفیت محیط زیستی حفظ می‌شود تا شاهد توسعه پایدار گردشگری و زیست‌پذیری در این محدوده باشیم و برای شهروندان و مردم پویایی، سرزندگی و نشاط را فراهم کنیم.

دستیابی به مدیریت یکپارچه با مشارکت همه ذی‌نفعان به ویژه جوامع محلی در راستای رسیدن به اکوسیستم پایدار با در نظر گرفتن توان زیست‌محیطی منطقه و احیا و حفظ تالاب، ارزش‌ها و کارکردهای آن به‌ویژه گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) می‌تواند برنامه راهبردی برای این تالاب باشد که از اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است.

انتهای پیام/ همای خبـر