دلجویی روحانی از اهالی خزر/ آب دریای خزر اول برای مردم سواحل این دریا است

حدود دو ماه پس از اظهارنظر رئیس‌جمهور درباره انتقال آب از خزر به سمنان و حواشی مختلف پیش آمده برای آن، حجت‌الاسلام حسن روحانی تلویحا اظهاراتش را دراین باره اصلاح کرد.

رئیس‌جمهور که برای سفر استانی دوروزه به گلستان رفته بود، در نشست خبری پایانی این سفر در پاسخ به سوال خبرنگاری درباره برنامه‌های دولت برای نجات خلیج گرگان که دچار بحران زیست محیطی شده است، گفت: «احیای خلیج گرگان با همه اصول زیست محیطی کار درست و مهمی است.»

روحانی در پاسخ به درخواست‌ها برای استفاده از آب دریای خزر برای احیای خلیج گرگان، گفت: «آب دریای خزر اول برای مردم سواحل این دریا است، بعد از آن اگر نیاز شد برای حل مشکل کم‌آبی دیگر استان‌ها مورد استفاده قرار خواهد گرفت. برای تامین آب شرب مورد نیاز در استان‌های مختلف کشور راه‌های مختلفی داریم که یکی از آنها استفاده از آب دریاهای شمال و جنوب است. برای حل مشکل خلیج گرگان مشکل اعتباری نداریم و منتظر نظر کارشناسان در این زمینه هستیم.» این سخنان رئیس‌جمهور می‌تواند اصلاحیه‌ای بر سخنان ۵۰-۴۰ روز پیشش باشد که در سمنان از تصویب کارگروه اصلاح آب گفته بود. روحانی در سفر استانی خود به سمنان، در لابلای سخنانش از انتقال آب حرف زد: «در حال حاضر زیربنای مسئله انتقال آب به استان سمنان بررسی و حل و فصل شده و هیچ مانعی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد.»

و البته همین یک خط سوژه خبرنگاری در پایان سفر رئیس‌جمهور به سمنان هم شد؛ او به موضوع انتقال آب خزر به سمنان اشاره کرد و از رئیس‌جمهور زمان آغاز و اتمام این پروژه را جویا شد، روحانی در پاسخ گفت: «انتقال آب از دریای خزر و همچنین خلیج فارس و دریای عمان به استان سمنان و فلات مرکزی ایران از طرح‌های بلندمدت است. دولت برای این طرح برنامه دارد و براساس اعلام وزیر نیرو مطالعات طرح انجام شده است. مشکل موجود برای اجرای این طرح مشکل محیط زیست در مسیر لوله و بحث آلودگی آن بود که البته نگرانی بحقی بود. هفته گذشته سازمان محیط زیست بررسی‌های خود را در این رابطه انجام و نظر نهایی را اعلام کرد. خوشبختانه دغدغه محیط زیستی و بحث آلودگی برطرف شده و از نظر دولت مانعی برای این پروژه وجود ندارد، سرمایه‌گذار آن هم اعلام آمادگی کرده و ان‌شاءالله با سرعت عمل، اجرای این طرح را پیگیری خواهیم کرد.»

و همین چند جمله داغ مازنی‌ها را تازه کرد‌«چرا می‌خواهید دریای خزر را خشک کنید؟»در تمام این چند هفته تمام هم‌وغم مازندرانی‌ها و حامیان زیست محیطی‌شان همین بود؛ جلوگیری از انتقال آب از دریای خزر به سمنان. هرچند که رئیس‌جمهور گفته است سازمان محیط زیست مجوزهای لازم را داده است، اما بسیاری از محیط‌زیستی‌ها می‌گویند سازمان محیط زیست‌ صلاحیت ندارد و مجوزش معتبر نیست.

عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط زیست البته نظر روشنی درباره انتقال آب دارد. او درباره انتقال آب به سازندگی گفته است: «این انتقال آب‌ها خیلی (بر وضعیت آبی) تاثیرگذار و معنادار نیستند و فقط به اصل مسئله آسیب وارد می‌کند. کل انتقال‌های آب ما چیزی کمتر از ۲درصد منابع آب تجدیدپذیر کشور است. مسئله اصلی این است که ما باید به هر شکلی مصرف خودمان را کاهش دهیم، اینکه آب را کجا مصرف کنیم در حال حاضر اصلاً مطرح نیست. میزان مصرف کنونی آب در ایران بالای ۹۵میلیارد مترمکعب است و طبق استانداردهای محافظه‌کارانه جهانی این میزان باید به کمتر از ۵۵ میلیارد مترمکعب برسد. یعنی ما باید سالانه ۴۰میلیارد مترمکعب از مصرف آب خود را کاهش دهیم تا بتوانیم از منابع آب کشورمان محافظت کنیم.» دیروز اما روحانی تلاش کرد دل خزرنشینان را به دست بیاورد.

طرحی که از دولت خاتمی آمده است
طرح انتقال آب خزر به سمنان در کارگروه بررسی تامین آب استان سمنان در تاریخ هشتم تیرماه سال ۸۴ با حضور عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در دولت هشتم و وزیر نیرو وقت به تصویب رسید و در پی آن، مصوبه هیئت دولت در سفر استانی سمنان در چهاردهم دی‌ماه سال ۸۹ به وزارت نیرو، ابلاغ و سرانجام این طرح در تاریخ سی‌ام خردادماه ۹۱ به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به‌عنوان مجری ابلاغ شد.

این طرح به‌صورت ۲ خط لوله به طول ۱۶۰ کیلومتر از سواحل دریای کاسپین (خزر ) در مجاورت نیروگاه نکا آغاز شده و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نکا- ری، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیرکوه در استان سمنان می‌شود؛ درنهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به ۲ شاخه تبدیل می‌شود که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول ۱۷۲ کیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول ۱۳۲ کیلومتر کشیده خواهد شد. آنطور که شرکت آب نیرو اعلام کرده است هدف از اجرای این طرح، نمک‌زدایی و تصفیه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از دریای خزر در سال و انتقال آن به شهرهای فلات مرکزی در استان سمنان است که صرفا به مصرف شرب و صنعت می‌رسد. داستان تازه نیست، از زمان ریاست‌جمهوری خاتمی و احمدی‌نژاد بحث انتقال آب از دریای خزر به پایین‌دست رشته‌‌کوه‌های البرز داغ شده است و البته همان زمان هم موضوع بسیار جنجالی شد و هرازچندگاهی دوباره به سوژه داغ رسانه‌ها بدل می‌شد.

خلیج گرگان چه شده است؟
اما چیزی که دیروز لابلای نشست خبری رئیس‌جمهور مطرح شد، یکی از دغدغه‌های اصلی محیط زیستی‌هاست؛ میانکاله! این اسم را در سال‌های گذشته بسیار شنیده‌اید. اکنون اما خلیج گرگان، بزرگترین خلیج دریای خزر که بر اثر پیشروی و گسترش شرقی رشته ساحلی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی دریای خزر تشکیل شده‌، در خطر است؛ ورودی فاضلاب تصفیه نشده و صید بی‌رویه، مشکل اصلی خلیج گرگان و تالاب میانکاله کمبود آب شیرین است.

در سال‌های گذشته گفته بودند به‌دلیل سرعت بالای پس‌روی آب در خلیج گرگان احتمالا تا سال ۱۴۰۰ دیگر اثری از آن باقی نمی‌ماند و به سرنوشت ارومیه دچار می‌شود و پس از آن  بحث احیای آن مطرح شده. احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله طی چند ماه گذشته از سوی کمیته ملی که به منظور احیای این اکوسیستم تشکیل شده؛ دنبال می‌شود. در مردادماه امسال زمانی که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان رئیس کمیته احیا بر آغاز فوری فاز عملیاتی احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله تاکید داشت، لایروبی خلیج گرگان از سوی مسئولین استان گلستان به عنوان راه حل اورژانسی احیا مطرح شد. اما پیشنهاد لایروبی خلیج گرگان محل اختلاف اعضای کمیته احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله است و مخالفان سرسختی دارد.

با این حال شهرام فداکار، مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است خلیج گرگان و تالاب میانکاله به هیچ وجه وضعیت بحرانی ندارد و البته فقط آب شیرین می‌خواهد. همان چیزی که رئیس‌جمهور گفته با نمک‌زدایی آب خزر باید برطرف شود.

او دراین‌باره به ایسنا گفته است: رعایت حق‌آبه خلیج گرگان از آب شیرین بالادست، کاهش دخل و تصرفات در حریم رودخانه‌ها، توسعه همکاری‌های بین‌المللی به منظور افزایش حق‌آبه خزر از رود ولگا پیشنهادات مطرح شده برای کمیته احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله است. تراز خلیج گرگان در حال تغییر و شرایط آن رو به بهبود است. مطالعات و مدل‌سازی‌ها نیز نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۲۰ تراز رو به افزایش خواهد بود بنابراین در این شرایط دلیلی وجود ندارد که اقدامی عاجل برای افزایش تراز این خلیج صورت گیرد.

او دلیل بحرانی بودن شرایط خلیج گرگان را چنین اعلام می‌کند: آنچه باعث شد اقداماتی در مورد خلیج گرگان صورت گیرد پس‌روی آب در بخشی از خلیج بود. نگرانی این بود که ممکن است این اتفاق منجر به توسعه گرد و غبار شود. همه این موارد، فرضیات بود چون در سال ۱۳۵۶ که خلیج گرگان کمترین تراز را داشت و در همان سال‌ها تراز بیش از یک متر پایین‌تر از شرایط فعلی بود اما گرد و غبار ایجاد و مشکل محیط زیستی حادی در آن زمان ثبت نشد.

البته این اظهارنظر درحالی است که مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست احتمال داده است میانکاله یکی از کانون‌های گرد و غبار در ایران شود: احتمال ایجاد کانون‌های جدید گردوغبار در کشور وجود دارد، شواهد نشان می‌دهد که اگر مدیریت درستی صورت نگیرد، تالاب میانکاله تبدیل به کانون گردوغبار خواهد شد. قطعا آنچه میانکاله را به این وضعیت دچار کرده الگوهای غلط توسعه‌ای در این منطقه است.

تناقض دیگر اما اینجاست که مدیرگروه بوم‌شناسی دریا و موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور معتقد است وضعیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله بسیار بحرانی نیست. فریدون عوفی گفته: از دیدگاه زیست محیطی وضع خلیج گرگان و تالاب میانکاله به‌رغم نوسانات و مشکلات موجود در وضعیت اضطرار شدید و بسیار بحرانی نیست. برای تکمیل اطلاعات درباره وضعیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله به انجام پروژه‌های تکمیلی کوتاه مدت نیاز است.

او گفته است: انجام لایروبی در دو کانال پیشنهادی به عنوان تسکین و تا حدودی خروج از بحران فعلی خواهد بود، برای بهبود وضعیت زیست‌محیطی منطقه باید مدیریت حوضه آبریز پیرامون خلیج گرگان و تالاب میانکاله در دستور کار قرار بگیرد. همچنین در صورت افت تراز آب تا ۵/۲۷ متر می‌توان گزینه لایروبی کانال آشوراده را در دستور کار قرار داد.

مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست هم دراین باره می‌گوید: از نظر سازمان حفاظت محیط زیست خلیج گرگان و تالاب میانکاله در شرایط بحرانی نیست البته مشکلاتی دارد ولی دچار بحران نشده است. این رفتار خلیج طبیعی است که طی یک دوره پر و خالی شود چون در سال‌های گذشته خلیج گرگان بارها این رفتار را از خود نشان داده است بنابراین باید به رفتار این اکوسیستم احترام بگذاریم و خود را با شرایط آن سازگار کنیم نه اینکه توقع داشته باشیم خلیج خود را با رفتارهای انسانی سازگار کند.

فداکار با اشاره به آماری دراین باره می‌گوید: گزارش‌های مرکز مطالعات دریای خزر و مرکز همکاری‌های هواشناسی منطقه‌ای بیان می‌کند که نرخ کاهش تراز خلیج گرگان در سال ۲۰۱۷ روند مثبت پیدا کرده است یعنی از ۱۸ سانتی‌متر کاهش که در هر سال صورت می‌گرفت به ۱۱ سانتی‌متر رسیده بنابراین روند کاهش تراز هشت سانتی‌متر بهتر شده است. همه این شواهد نشان می‌دهد که تراز خلیج گرگان به شرایط قبل برمی‌گردد و آن را از شرایط اضطرار نجات می‌دهد.

آب شیرین؛ چالش بزرگ خلیج گرگان و تالاب میانکاله
اما همچنان مشکل آب شیرین است. مشکلی که دریاچه ارومیه هم به آن مبتلاست و نیاز مبرم دارد.

مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های ساحلی سازمان حفاظت محیط زیست دراین باره می‌گوید: حوضه آبخیز از بالادست اجازه ورود آب شیرین را به خلیج نمی‌دهد و همه منابع آبی که زمانی از بالادست وارد خلیج می‌شد و در تراز و شرایط اکولوژیک خلیج گرگان و تالاب میانکاله تاثیرگذار بود بسیار کم و حق‌آبه خلیج از آب شیرین ناچیز شده است. عدم رعایت سهم آب شیرین خلیج گرگان است که چالش ایجاد می‌کند بنابراین باید فکری به حال آب شیرین خلیج کنیم. خلیج گرگان و تالاب میانکاله علاوه بر صیادی خارج از کنترل، دچار توسعه اراضی کشاورزی است؛ توسعه‌ای که بیش از ظرفیت منابع آبی منطقه است. این شرایط نه تنها مانع ورود حق‌آبه خلیج شده است بلکه به شکل‌های مختلف بر کیفیت آب خلیج گرگان تاثیر منفی می‌گذارد و حتی میزان رسوباتی را که وارد خلیج می‌شود، تغییر داده‌ است.

او گفت:‌ باید حوضه آبخیز را مدیریت کنیم نه اینکه چاره مشکل را در جای دیگر مثل عمیق‌تر کردن کانال دسترسی تنگه چپقلی و لایروبی بیابیم و تصور کنیم به این شکل تراز آب تامین می‌شود. با این کارها نه تنها تراز تامین نمی‌شود بلکه آسیب‌های احتمالی نیز خلیج را تهدید می‌کند.

فداکار لایروبی خلیج گرگان را یک راهکار غلط می‌داند: قطعا خلیج گرگان از نوسانات دریای خزر تاثیر می‌پذیرد اما وقتی ورودی خزر به خلیج گرگان را تغییر دهیم و بالا ببریم شرایط اکولوژیک را نیز به هم می‌زنیم. فراموش نکنیم که هر اقدام و تصمیمی برای خلیج گرگان باید در راستای حفظ محیط زیست آن باشد.

وی با تاکید بر اینکه اگر بتوانیم کارکردهای اکولوژیک خلیج را احیا کنیم، همه منافع ذی‌نفعان و جوامع محلی حفظ می‌شود، گفت: طبیعتا اگر شرایط اکولوژیک خلیج بهتر شود جمعیت ماهیان نیز بیشتر و منافع صیادان حفظ می‌شود. ضمن اینکه اگر صیادان طی ۳۰ سال گذشته به شکل‌های مختلف از خلیج بهره‌برداری کرده‌اند حالا وقت آن رسیده که استراحت حداقل دو ساله به آن دهند چون قرار نیست بهره‌برداری از طبیعت به طور مستمر باشد و فرصت بازیابی به طبیعت داده نشود.

با کانال همای خبر همراه باشید ^[1]