عمامه(۲)/علی رحیم پور دکتری اقتصاد

شیعیان

اختصاصی همای گیلان، بارزترین تفاوت عمامه میانِ شیعیان و دیگران، رنگِ آن است. عمامه سفیدرنگ در بین شیعیان نشانه آن است که فرد جزو سادات نیست. اما عمامه سیاه رنگ نشانهٔ سید بودن شخص است. این ترکیب و تقسیم بندی امروزه فقط در بین شیعیان و بعضی اهل سنت آسیای میانه رایج است. در میان علمای شیعهٔ ایران عمامه یکی از اجزای لباسشان است، در مدل‌های طبرستانی، قمی، نجفی، عربی و… (بر اساس حالت و اندازه و بستن آن) تقسیم می‌شود. عمامه یک پارچه (به‌طور سنتی از جنس پارچه وال هندی و تایلندی) به دو رنگ سفید یا سیاه و به طول ۶ تا ۱۱ متر است که تا می‌خورد و پچیده می‌شود و هرچه طول پارچه بیشتر باشد عمامه بزرگتر می‌شود و در باور عموم هر چه عمامه بزرگتر باشد علم و تقوای شخص بیشتر است . سید حسن مدرس، دربارهٔ لباسش گفته است:

فردی چون من که عمامه‌اش بالش و عبایش روانداز او است و به لبی نان قانع است هر کجا رود به راحتی زندگی برایش میسر و راحت است.[مدرس قهرمان آزادی، حسین مکی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران ۱۳۵۸]

شیعیان عمامه را «سنت اسلامی» می‌دانند و احادیثی را در این باره به پیامبر و امامان نسبت می‌دهند.[۳] از جمله:

همانا عمامه نشانه صلابت و نیرو و کمالِ عقل است.

عمامه تاجِ فرشتگان است

عمامه نشانه تقوا و پاکی و اخلاق و وابستگی کامل به اسلام و مذهب شیعه است.

اما بعضی از علمای شیعه، بستن عمامه را وقت‌هایی خاص مستحب می‌دانند. از جمله حسینعلی منتظری در «کیفیت و احکام نماز عید فطر و قربان» می‌نویسند:

مسئله ۱۳۸۱- مستحب است در حالی که عمامه سفید بر سر نهاده پیاده و با پای برهنه و با وقار به نماز عید بروند ونماز عید را در صحرا بخوانند، ولی در مکه مستحب است نماز عید در مسجد الحرام خوانده شود.

یا در «نماز جمعه»:

مسئله ۱۳۶۵- مستحب است امام جمعه در حال خطبه عمامه بر سر نهاده و به عصا یا اسلحه تکیه نماید و هنگام اذان روی منبر بنشیند و پیش از شروع خطبه‌ها به حاضرین سلام کند، و بر مستمعین واجب کفایی است که جواب سلام امام را بدهند.(یعنی اگر یک نفر هم جواب بدهد کافی است)

سید روح‌الله خمینی و دیگران نیز عمامه را برای نمازگزار مستحب می‌دانسته‌اند. ایشان دربارهٔ «چیزهایی که در لباس نمازگزار مستحب است» می‌نویسد:

مسئله ۸۶۴- چند چیز در لباس نمازگزار مستحب است که از آن جمله است: عمامه با تحت‌الحنک، پوشیدن عبا و لباس سفید و پاکیزه‌ترین لباسها و استعمال بوی خوش و دست کردن انگشتری عقیق.

اهل سنت

اما عمامه نزد مسلمانان اهل سنت، از جمله دانشمندان الازهر «طربوش قرمز» است که دورِ آن پارچه‌ای سفید بسته می‌شود. علمای اهل سنت، حدیث‌های منتسب به پیامبر را دربارهٔ عمامه را «نا مستند» و «تحریف شده» می‌دانند.

ایران

در میانِ بازاریان ایران در دوره‌های پیشین، عمامه‌ها نیز انواعی داشته، عمامهٔ شیر و شکری که زرد و سفید و قلابدوزی شده بود. عامهٔ بازاریان و طبقهٔ متوسط، این عمامه را بر سر می‌گذاشتند.
عمامهٔ دیگر سمندر لهب با قلابدوزی و دارای ریشه و منگوله بود که اصطلاحاً به این منگوله‌ها، شرابه می‌گفتند، این عمامه شبیه آنچه تجار هندی بر سر می‌گذارند، بوده‌است.
این عمامه با زمینه سفید به تجار و اشخاص معتبر و متمول، تعلق داشته‌است.
شاخص‌ترین مردم در ایران که هنوز از عمامه استفاده می‌کنند، مردم شرق ایران هستند، گرگان و خراسان و سیستان. گروه بعدی، علمای شیعه هستند. یک مرد خراسانی در مناطق مرکزی خراسان دست کم از کمترین پوششی که مخصوص به خود اوست می‌پوشد. کمترین پوشش او معمولاً عمامه است. در بین مردان خراسانی عمامه یک سربند رایج است که به شکل محدود بر سر گذاشته می‌شود.

ازبکستان و تاجیکستان
در ازبکستان و تاجیکستان نیز بستن عمامه در گذشته رایج بود و امروزه نیز کمتر رواج دارد. یکی از آداب و رسوم روزهای اعیاد در آنجا این بوده که «عوام عمامه‌های نیکو بستن و لباسهای فاخره در بر پوشیده خود را برشان عالمان بر ساکنان عرصه جهان عرصه کردن» بوده‌است.
راهزنان و صحراگردانان و کسانی که نمی‌خواستند شناخته شوند تا دشمنان بر آن‌ها دست یابند و امروزه بعضی از تروریست‌ها عمامه می‌بستند و می‌بندند (در شب، سیاه رنگ و روز سفید رنگ) یکطرف آن را همچون نقاب برچهره می‌بستند تا شناخته نشوند.
(منبع:اینترنت )

¤سرشک¤
۲۳ اسفندماه ۱۳۹۷