اختصاصی همای گیلان:هرآنکو شود، کشته ز ایران سپاه
بهشت برینش بود، جایگاه
(فردوسی)
.
بر پایه یادداشتهای به دست آمده از کالیستنس، تاریخ‌نگار اسکندر، آریوبرزن در گذرگاه های کوهستانی نزدیک به پارسه (تخت جمشید) چندین روز راه را بر اسکندر می‌بندد و از ستیغ کوه‌ها، پیکان‌های جانسوز خویش را در قلب متجاوزان می‌کارند و سنگ‌های گران بر متجاوزان می‌ریزند تا اینکه با خیانت چوپانی، سپاه انبوه مقدونی از یک راه کوهستانی بر بالادست ایرانیان دست میابند. لاجرم آریوبرزن با یک هنگ از ارتش پارس، به استعداد ۴۰ سوار و ۵۰۰۰ پیاده، در برابر چشمان حیرت زده و تحسین‌گر اسکندر، خود را بی‌پروا به قلب سپاه مقدونی زده و شمار بسیاری از یونانیان را کشته و خود نیز تلفات بسیاری داد، اما موفّق گردید از محاصرهٔ سپاه مقدونی بگریزد. چون از محاصره بیرون آمد خواست تا به کمک پایتخت بشتابد و آن را پیش از رسیدن سپاه مقدونی اشغال کند. اما لشکر بیشمار اسکندر که از راه جلگه به پارس رفته بودند، مانع او شدند. در اینجا روز آزمایش پیش آمد!
.
اسکندر که مفتون دلیری و وفای به عهد و وظیفه شناسی او شده بود، سه بار پیام داد که: شاه تو گریخته و کشته شده است. تسلیم شو تا تو را شاهنشاه پارس گردانم. کشته شدن تو بیهوده است! ولی آریوبرزن راضی نشد که تسلیم گردد و چنین پاسخ داد:
ای متجاوز…. شاه مرده است…..ایران که پابرجاست!