نهضت جنگل گیلان ، نهضت ضد استبدادی و ضد استعماری ایران /به سعی علی کریمی پاشاکی /روزنامه نگار

اختصاصی همای گیلان:تاریخ معاصر ایران در طول دوره یکصد و چند ساله اش مزین است به افتخار آفرینی، ایستادگی، پاکبازی و عشق به میهن دوستی قهرمانانی که خیزش و ایستادگی آنان ریشه در ایمان و خودباوری ژرف به مام میهن دارد. فرقی نمی کند که این قهرمانان در چه نقطه ای از خاک پاک این سرزمین برخاسته باشند چه کلنل محمد تقی پسیان این افسر وطن پرست که علم مبارزه با استبداد و استعمار را درخراسان برافراشت یا چون شیخ محمد خیابانی، ستارخان یا باقر خان سرداران ملی در تبریز باشند که در راه پایمردی برای استقلال، آزادی و دفاع از میهن مبارزه کردند یا به مانند فرزند برومند گیلان زمین، میرزا کوچک خان با همراهی بسیاری از پیشتازان مبارزه با نگرش های مختلف که بر علیه بی عدالتی، فقر و استیلای استعمار، انگلیس، روس و استبداد که راه جنگل را برگزید ند، و با نثار جان خویش درس مقاومت و سرافرازی را به نسل های امروز و فردای تاریخ پر زرین این مرز پر گهر آموختند.

در ارتباط با شناخت شخصیت‌ها به ویژه رهبران نهضت‌ها برای درک تحولات تاریخی، اجتماعی و سیاسی از اهمیت بسیاری برخوردار است و به همین منظور جایگاه میرزا که رهبری یک نهضت مهم در تاریخ معاصر کشور را به عهده داشت باید با نگاهی عینی‌تر با تمام فراز و فرود هایش مورد ارزیابی قرار گیرد و به نسل جدید معرفی شود.میرزا کوچک دارای یک شخصیت انقلابی و یکی از مشروطه خواهان و مخالف استعمار روس و انگلیس در ایران بود و با توجه به بحث تقسیم ایران بین روس و انگلیس برای جلوگیری از این امر قیام کرد و نهضت جنگل را بنیان گذاشت.در آن زمان کشور از طرف دو قوای روس از سمت شمال و انگلیس از طرف جنوب زیر فشار بود به طوری که روس‌ها طبق شعار پطر کبیر برای دستیابی به آب‌های گرم، جنوب و شمال کشور را به محاصره خود در آورده بودند و این کشور به طور کامل مورد طمع بیگانگان واقع شده بود.

بزرگ‌مردی بنام میرزاکوچک

نام واقعی این مرد مبارز «یونس» بود اما از آنجا که پدرش را میرزا بزرگ می‌نامیدند او را میرزا کوچک لقب دادند . میرزا کوچک متولد شده محله استادسرای رشت است، همان جایی که امروز خانه‌اش را موزه فرهنگی بنا کردند تا همگان از مبارزات این مرد بزرگ در مقابل استبداد و استعمار آگاه شوند .

به گواه مورخان، میرزا کوچک در نهضت مشروطیت ایران به آزادیخواهان پیوست و همراه مجاهدان گیلان در فتح تهران شرکت کرد.میرزا کوچک انسانی بود که کمالات و فضایل انسانی را مهم می‌دانست و مبارزه با زورگویی‌ها را هدف والای زندگی خود قرار داده بود.میرزا کوچک پس از انقلاب مشروطیت به زادگاهش گیلان مراجعت کرد و به فعالیت‌های سیاسی پرداخت اما از آنجا که این فعالیت‌ها مغایر با منافع روسیه تزاری بود کنسول روسیه در رشت او را از اقامت در زادگاهش محروم کرد و بار دیگر به تهران رفت.در آن زمان دولت ایران دچار ضعف بود و اوضاع عمومی کشور مشوش بود و بیشتر مردم در فقر و تنگدستی زندگی می‌کردند و موجی از خشم و نارضایتی سراسر کشور را فرا گرفته بود.زمامداران ضعیف قاجار توانایی مقابله با تجاوز ارتش‌های بیگانه و اتخاذ سیاست‌های عاقلانه و درست برای ممانعت از تعدی‌ها و تجاوزات آنها را نداشتند .

آغاز شکل‌گیری نهضت جنگل

میرزا کوچک خان پس از مشورت با افراد مختلف، اندیشه تشکیل یک گروه فداکار برای مبارزات ضد استبدادی و ضد استعماری مسلحانه به وجود آورد و جنگل‌های گیلان کانون مبارزه او و یارانش شد.با گسترش نهضت جنگل تعدادی از افسران برای تربیت و تعلیم فنون نظامی به آنها استخدام شدند و هدف مهم جنگلی‌ها اخراج نیروهای بیگانه، برقراری امنیت و برطرف شدن بی‌عدالتی و مبارزه با خودکامگی و استبداد بود.پس از شکل‌گیری نهضت جنگل در سال ۱۲۹۹ کنگره‌ای در «کسما» تشکیل شد و جنگلی‌ها مشی آینده خود را بر مبنای اصول سوسیالیسم برگزیدند و مرامنامه‌ای را تدوین و تصویب کردند.بخشی از متن مرامنامه جنگلی‌ها این بود: آسایش عمومی و نجات طبقات زحمتکش ممکن نیست مگر به تحصیل آزادی حقیقی و تساوی افراد انسانی بدون فرق‌نژاد و مذهبی در اصول زندگانی و حاکمیت بیشتر به واسطه منتخبان ملت از مقاصد اصلی است.

روس‌ها که از گسترش نهضت جنگل هراسناک بودند مقام‌ها دولتی گیلان را برای از بین بردن آنها زیر فشار قرار دادند که یکی خوانین و دوست روس‌ها برای سرکوب کردن نهضت جنگل عازم شد اما در برخورد با آنها شکست خورد و فرار کرد.جنگلی‌ها به قدرت رسیده بودند و تشکیلات خود را وسعت دادند و در گوراب‌زرمیخ صومعه‌سرا مدرسه نظامی تاسیس شد و ریاست آن با «ماژور فین‌پاش» آلمانی بود و چند افسر خارجی و ایرانی نیز شاگردان این مدرسه را تعلیم می‌دادند.در کسما مرکز تشکیلات اداری و مالی کمیسیون جنگ و در لاهیجان نظام ملی تشکیل شد که میرزا کوچک یکی از اعضای آن بود. باید تاکید کرد شورای رهبری نهضت جنگل متشکل از نیروهای مذهبی ، ملی و چپ گرا بود که رهبری آن بر عهده‌ی میرزا کوچک خان جنگلی بود

گسترش نهضت جنگل در گیلان

گیلانیان و حتی برخی از استانهای دیگر برای فرا گرفتن فنون نظامی از هر سو به گوراب‌زرمیخ می‌رفتند و نهضت جنگل سراسر این استان را زیر نفوذ خود داشت.میرزا کوچک خود را موظف به دفاع از هموطنان مظلوم می‌دید و عده‌ای از افراد را در منجیل مستقر کرد تا راه عبور قشون ارتش و قزاقان روس را مسدود کنند.

میرزا کوچک جنگلی از مجاهدان مشروطیت و سخت به اتحاد ملی استقلال ایران عشق می‌ورزید و تاخت و تازهای خارجی در صحنه سیاست و اقتصاد کشور را حاصل سیاست بازی عناصر منافق و خودفروخته و بی‌کفایتی دولتمردان می‌دانست و از این‌رو با حساسیت و احساس مسئولیت به صحنه کارزار آمد و نخست در برابر استبداد محمدعلی شاه ایستاد و سپس با شخصیت‌های با نفوذ تماس گرفت و در آخرین مرحله سلاح به دست گرفت و در برابر نیروهای بیگانه مقاومتی جانانه کرد. میرزا کوچک به مردم اعلام کرد «هرگز اسلحه را از خود دور نمی‌کند مگر زمانی که مطمئن شود افراد ایرانی از تجاوز متجاوزان بیگانه و ستم‌کاران داخلی مصون مانده و از امنیت و رفاه برخوردار هستند».نهضت جنگل به رهبری میرزا نه تنها درگیر مبارزه با استبداد داخلی بود و میراث دار نابسامانی‌های پس از مشروطه بود، بلکه در درون نیز با چالش های جدی مواجه بود

میرزا از نگاه رقیبان و دشمنان

سرداری که در راه نیل به آرمانهای متعال، در خود ذره ای تردیدی راه نمی داد و جملگی دوست و دشمن در رادمردی و پایمردی او، زبان به تحسین می گشایند. بطوریکه ژنرال دسترویل در وصف او می گوید:«نهضت جنگل از طرف میرزا کوچک خان انقلابی معروف که یک ایده الیست با شرف و منطقی است تشکیل یافته … به عقیده من میرزا از وطن دوستان حقیقی می باشد و امثال او در ایران کیمیاست.»

همین طور دیمتروف روسی جملات مشابه ای از میرزا کوچک خان دارد«آرمانگرایی شرافتمند، وطن دوستی صادق، انسانی در جستجوی عدالت است، مردی که غرورش از اشغالگران خارجی در کشورش جریحه دار شده است»

تأثیرات نهضت جنگل بر تاریخ معاصر

اکنون که کمی بیش از یک قرن از شروع مبارزات نهضت جنگل می گذرد یاد و خاطره و جانبازی تمام تلاش گران در نهضت جنگل به گواه تاریخ انکار ناپذیر است هر چند در فرآیند عملکرد این نهضت مهم نکات ضعف و قوت بسیاری وجود داشته ،ولی به هیچ عنوان نمی توان از بزرگی و اهمیت نهضت جنگل و رهبران و مبارزان آن و بویژه پایمردی رهبر آن میرزا کوچک خان جنگلی براحتی گذر کرد و نسبت به آن همه تلاش های ایثارگرانه و قهرمانانه سر تعظیم فرود نیاورد و کلاه از سر بر نداشت

. با این وجود بر کسی پوشیده نیست که ایران زمین در طول یک قرن و اندی صحنه رقابت های بریتانیا، روس و فرانسه بوده است این دولت ها بدلیل بی کفایتی شاهان وضعف سستی و ازهم پاشیدگی دولت مرکزی برای مطامع استعماری خود در طول زمان ،چپاول و غارت به کشور، چه کارهایی بود که نسبت به این سرزمین نکرده اند از قرارداد ۱۹۰۷وثوق الدوله که ایران را رسما بین دو قدرت روس و انگلیس تقسیم می کرد و قرارداد ۱۹۱۹ که استقلال کشور را از هم می پاشید و عملا کشور را دو دستی تقدیم بریتانیا می کرد و وضع اسف باری را در سر حدات کشورمان حکمفرما کرد.

به هرروی میرزا کوچک خان جنگلی با همراهی دیگر مبارزان نهضت جنگل بین زیستن و ماندن و سرسپردگی و مرگ با شرافت و ایستادن در برابر استبداد و استعمار را بر گزید و اندکی نیز در نیمع راه مبارزه ،یا راهی خانه های خود شدند و تعداد معدودی نیز به آرمانهای نهضت جنگل خیانت کردند.

ولی میرزا کوچک خان جنگلی و همراهان وی درراه استقلال و ایمان و اعتلای نام وطن و بیرون راندن اجانب در نبرد با نیروی قزاق و قوای استعمار ، سینه های خود را آماج صفیر گلوله قرار دادند و با عهدی که با خدا و ملتش بسته بود هرچند تنها ولو یک نفر قربانی خود و یار آلمانی اش (گائو) در سرمای سوزان گردنه خلخال وفادار ماند و نام خود را همچون نام آوران تاریخ چون، آرش، کاوه، شیخ محمد خیابانی، ستار خان و … بلند آوازه ساخت. بی گمان میرزاکوچک خان جنگلی و مبارزان نهضت جنگل با تمام فراز فرود ها ، چالش ها ، ضعف ها و قوت هایش اسطوره های پایان ناپذیر مقاومت یک ملت ایستاده در بلندای تاریخ هستند.

به سعی علی کریمی پاشاکی /روزنامه نگار

با کانال همای خبر همراه باشید.http://@homaygilanir