نگاهی به فلسفه جشن یلدا در ایران باستان
یادداشت از کیانا نجفی
دانشجوی ترم آخر زیست شناسی سلولی و مولکولی
کلمه جشن از واژه یشن اوستایی و یا یزش پهلوی گرفته شده است. معنای این دو واژه نیایش، ستایش و پرستش است. در واقع هدف اصلی برگزاری این جشن ها، تکریم و قدردانی از اهورامزدا بود. در ایران باستان هشتاد نوع جشن وجود داشت که این جشن ها به سه دسته جشن های سالانه مانند جشن نوروز، جشن سیزده به در، جشن یلدا، جشن سده، جشن چهارشنبه سوری و مانند این ها تقسیم می‌شد. دوم جشن ماهانه که هر زمان نام روز و نام ماه باهم تلاقی پیدا می‌کرد جشن برگزار می‌شد مثلاً روز دوم بهمن جشن بهمنگان، سوم اردیبهشت اردیبهشتگان، سیزده تیر تیرگان، شانزده مهر جشن مهرگان و یک جشن دیگری هم بود جشن سوم به نام جشن گاهنبار که به مناسبت فلسفه آفرینش در شیش ماه سال: اردیبهشت، خرداد، شهریور، مهر، دی و اسفند جشن هایی برگزار می‌شد.
ایرانیان از حدود هفت هزار سال پیش تا کنون یلدا را جشن می‌گیرند. یلدا واژه سریانی است که احتمالاً در پی مهاجرت اجباری رومیان به ایران وارد کشور عزیز ما شد. معنای یلدا زایش و تولّد است. به عبارت دیگر جشن یلدا به نوعی پیروزی نور بر تاریکی و روشنایی بر ظلمت است. مطابق اساتیر مهرپرستی که قبل از رواج دین زرتشت در ایران طرفداران فراوانی داشت، مهر یا میترا در درون غاری بدنیا امد و سپس با راهنمایی کلاغ، گاو نخستین را کشت و با قربانی گاو، آفرینش جهان آغاز شد. از خون گاو، رودخانه ها جاری شدند، از استخوان گاو، کوه ها و بلندی های مختلف به وجود آمدند و از موی گاو، بوته ها شکل گرفتند. در اساطیر مهری قربانی گاو دو نتیجه را در پی داشت: یک، اصل تقویت لذت. ضرورت فداکردن موجودی مقدس برای جان بخشی به سایر موجودات، بهایی که باید برای زایندگی و زایش خاک پرداخت می‌شد. و دوم نمادی از چیرگی نور بر ظلمت و روز بر شب.
در ایران باستان، زمستان به دو چله بزرگ و کوچک تقسیم می‌شد: چله بزرگ از اول ماه دی یا روز هرمز تا دهم بهمن ماه که در آن جشن سده برگزار می‌شد ادامه پیدا می‌کرد و چله کوچک هم از یازده بهمن تا سی بهمن را دربرمی‌گرفت.
از این منظر چهارروز آخر پایان چله بزرگ و چهار روز اول چله کوچک را که خیلی سرد بود، چهار چهار می‌نامیدند.
ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه جشن شب یلدا را از منظر ایرانیان میلاد اکبر نامیده و آن را خرم روز بیان داشته است.
در شب یلدا افسانه های متعددی مانند افسانه ننه سرما، افسانه عشق بازی خورشید و ماه و افسانه تولد میترا رواج فراوان داشت. خوشبختانه هنوز این سنت زیبا و دلپسند در کشور عزیز ما ایران رواج دارد و مردم دور هم جمع می‌شوند و با آسایش و آرامش شب یلدا را جشن می‌گیرند.
نگارنده امیدوار است که سایر جشن های ملی مانند شب یلدا توسط مردم گرامی داشته شود.