پنج جشن اسفندماه، یادگارانی از ایران باستان /دکترمحمدتقی یونسی رستمی عضوهیات علمی دانشگاه ازاد رشت

اختصاصی همای گیلان: در ایران باستان ،دراخرین ماه سال،نسبت به سایر ماه ها،جشن های بیشتری وجودداشت ،شاید بتوان فلسفه نهایی ان را در پیشواز رفتن جشن نوروز وتهیه کردن مقدمات نوروز به شمار أورد ،در این نوشته به پنج جشن ملی به طور مختصراشاره می شود :
اسفندتغییر یافته واژه سپنت ارمئیتی ،سپندارمت وسپندارمذ زبان های اوستایی وپهلوی است ودر مجموع به معنی :اندیشه وروح نیک ،پاک ومقدس است ،اودر عالم معنوی ،مظهرمحبت ،بردباری وتواضع پروردگاراست ودر عالم مادی ،فرشته موکل برزمین ،زنان عفیف و پاکدامن می باشد،به همین دلیل
ماه اسفندنماد زمین ومادر به شمار می رفت ،شاید وجود جشن سپندار مذگان در پنجم اسفند -که توضیح ان خواهدامد -وروزجهانی زن در هشتم مارس – هیجدهم اسفند -رابتوان شاهد مثالی از این باور عمومی به شمار أورد .

۱.جشن ابسالان
ازروز اول ماه اسفند ،تغییر وتحولی محسوس در طبیعت وزمین صورت گرفته ومی گیرد ،مردم به مناسبت ذوب شدن برف ،جاری شدن جویبار ،چشمه و در نهایت ابشار به جشن می پرداختند،شاید واژه ابسالان با ابشاردر این باور هم پیوند باشد،این جشن به نام های:بهار جشن وجشن روباه هم نامیده می شد،در دوره معاصرنیز ،در شهرهایی چون :نطنز،ساوه ،کأشان وفراهان در اول اسفند ،آش اسفند می پزندکه احتمالا میراثی از گذشته است.
درجشن ابسالان ،مراسم کوسه سواری برگزار می گردید،مردی کوسه ،بر مرکبی -حیوانی -می نشست وبه شکلی مضحک ،خود را باد می زد ومردم برروی او اب می پاشیدند وبدین وسیله سالی پراز باران را از درگاه خداوند تقاضا می کردند.
۲.جشن سپندارمذگان
در روز پنجم اسفند ،وبه وأسطه تلاقی روز اسفند در ماه اسفند ،این جشن یا جشن اسفندگان برگزار می گردیدکه یکی از محبوب ترین جشن های ملی سال محسوب می گردید، ،در نوشته ایی تحت عنوان “جشن ولنتاین جشنی محبو ب با ریشه إیرانی “به پیشینه ،فلسفه وکارکردهای ان اشاره کردم وبه تأثیر ان در شکل گیری جشن ولنتاین پرداختم وبه منظور پرهیز از تکرار ،از شرح این جشن ،صرف نظر می کنم -خوانندگان گرامی می توانند ان سیاه مشق را مطالعه فرمایند -وصرفانتیجه نهایی ان جشن را در دو عنوان کلی بیان می کنم :الف :جشن مزدگیران ،تکریم مقام زن ودادن هدیه به او ب:جشن مردگیران ،تمرین دمکراسی ودادن حق انتخاب شوهر به دختر.
۳.جشن نوروز رودها
خط سیر زندگی مدنی إنسان ،نشان می دهد که در مرحله أغازین زندگی اجتماعی ،إنسان به دام وابسته بود وبه ییلاق وقشلاق می پرداخت وگذر از این مرحله بازندگی یکجانشینی توام شد ،در أساطیر إیرانی هوشنگ پیشدادی ،اولین مهندس تاریخ اسطوره ای ،نماداین تحول است .زندگی یکجانشینی وابستگی کاملی با کشاورزی داشت واب لازمه کشاورزی بوده وهست ،از این رو ،مردم در دهم اسفند ماه جشن “نوروز رودها “رابرگزار می کردند وبه لایروبی رودها ،پاکسازی ومرمت مسیرهای اب (رودها ،قنات وجوی ها) می پرداختند ،وبه گفته أبوریحان بیرونی “در أب های جاری عطر وگلاب می ریختند “گمان من این است که با این کار سمبلیک ،ارزوی اب فراوان وگوارا ومحصولاتی پربرکت را از خداوند استمداد می کردند .
۴.جشن گلدان
درروز بیستم وبه شکل جمعی گل ،گیاه ودرخت می کاشتند وطراوت را بین همدیگر تقسیم می کردند ،در دوره معاصر نیز پانزدهم اسفند روز درختکاری نامیده شده است ودر هفته درختکاری ،برخی أفراد،درخت دوستی را با غرس نهال بارور می سازند .
۵.جشن عید مردگان
از بیست وششم اسفند این جشن برگزار می شد ،جشنی برای گرامیداشت ارواح در گذشته ،با این رویکرد که انان برای سر کشی بازماندگان ،باز می گردند ،این جشن مقدمه ای اشکار برای فراهم کردن جشن نوروز بود ،بنابراین دراین جشن وبرای گرامیداشت حضور ارواح،اتش روشن می کردند -یکی از بن مایه های چهارشنبه سوری به این جشن باز می گردد.
درگذشته ارواح مردان را فروهر می نامیدند وبه ارواح خانم ها ،فروشی ،می گفتندواساسانامگذاری اولین سال به فروردین ،بازگو کننده همین اعتقاداست ،فروردین یعنی دارای دو فر :فروهروفروشی ،شاید حضور پنج شنبه اخرسال در قبرستان وروشن سأختن شمع -بویژه ازسوی کسانی که در طول سال عزیزی رااز دست داده اند -از همین ابشخور سرچشمه می گیرد .
در مجموع در اسفند ماه بیشترین جشن رواج داشت ودراین نوشته تنهاپنج جشن به طور مختصر مرور شده است