گفتاری به بهانه درگذشت حاکم شرع سال های اول انقلاب: ماجرای آیت الله گیلانی و ۲ پسرش چه بود؟

آن داستان اما که در سی و چند سال گذشته بسیار کسان نقل کرده اند این است که آیت الله گیلانی در مقام حاکم شرع، حکم اعدام دو فرزند خود را صادر کرده بود. 

محمود احمدی نژاد در آن آیین گفت: «آیت الله گیلانی عدالت را ابتدا درباره خود و بعد درباره دیگران اجرا کرد.» با این که او در حد همین اشاره بسنده کرد اما این سخن به منزله مستندی در تایید آن داستان مشهور تلقی شد.
 
هر چند که احمدی نژاد خود به بیان سخنان نامستند شهرت داشت اما به هر رو چون از جانب یک مقام رسمی و برای اولین بار در یک جمع عمومی مطرح می شد و محمدی گیلانی نیز درصدد تکذیب برنیامد این تصور شکل گرفت که این حکایت که حکم اعدام فرزندان را خودش صادر کرده درست است و حتی برخی از دو پسر به سه پسر افزایش دادند.

این داستان هر چند رگه هایی از واقعیت را درون خود دارد اما اعدامی در کار نبوده است. بلکه دو فرزند او – کاظم و محمد مهدی- در درگیری در سال ۱۳۶۱ و نه در وقایع سال ۶۰ کشته شدند. 

در این باره دو روایت وجود دارد: یکی این که حین درگیری کشته شدند و دیگری – مطابق نقل رییس موسسه کیهان- پیش از آن که به دست نیروهای امنیتی بیفتند سیانور خورده بودند. در هر صورت حاکم شرع، حکم اعدام دو فرزندش را صادر نکرد بلکه وقتی از او استعلام می شود که چنانچه با فرزندان شما مواجه شویم چگونه عمل کنیم، پاسخ می دهد: «هر کاری که در موارد دیگر انجام می دهید».  فرمان مستقیم و صریح و خاصی صادر نمی کند که از آن حکم کشتن آنان برآید.

درباره فرزند دیگر نیز باید گفت مراد  فرزند اول اوست – جعفر – که در بهار ۱۳۵۸ در سانحه رانندگی درگذشت و در قبرستان شیخان قم دفن شد؛احتمالا در همان سانحه ای که پدر و مادر او نیز مجروح شدند و در مطلب مربوط به دکتر شیخ الاسلام زاده وزیر بهداری دولت هویدا توضیح داده شد که با همان حالت آنان را به بهداری اوین می رسانند و دکتر شیخ که حکم حبس ابد را از محمدی گیلانی دریافت کرده بود جان حاکم شرع را نجات می دهد.

«محمد محمدی دعوی سرایی» که با عنوان آیت الله «محمدی گیلانی» شهرت داشت درسال ۱۳۰۷ خورشیدی در روستای دعوی سرا از توابع شهرستان رودسر در استان گیلان به دنیا آمد و پس از انقلاب، جانشین شیخ صادق خلخالی در دادگاه های انقلاب شد و شماری از احکام مشهور از جمله حکم حبس ابد عباس امیر انتظام  را او صادر کرد. برخی از افرادی که با حکم شیخ صادق خلخالی به اعدام محکوم شده بودند با حکم گیلانی تخفیف گرفتند و نجات یافتند. مشهورترین آنان سید شجاع الدین شیخ الاسلام زاده وزیر بهداری دولت هویدا بود که به تازگی درگذشت.

شهرت اصلی محمدی گیلانی اما به خاطر محاکمات و احکام مربوط به وقایع سال ۱۳۶۰ ونیز برنامه های تلویزیونی است که با لحن و ادبیات متفاوت پاره ای احکام فقهی را توضیح می داد.

جالب است که گفته شود هر چند که به سخت گیری در احکام صادره شهرت داشت اما درمقام رییس هیات عفو نیز عمل کرده بود.
 
مناصب او در جمهوری اسلامی را می توان این گونه برشمرد: حاکم شرع و رییس دادگاه های انقلاب اسلامی، عضو فقها و دبیر شورای نگهبان، رییس هیات عفو قوه قضاییه، عضو شورای بازنگری قانون اساسی در حیات امام خمینی، نماینده تهران در چهار دوره مجلس خبرگان رهبری و رییس دیوان عالی کشور.

از بازی های زمانه این که آیت الله محمدی گیلانی در بیمارستان پارس بستری شد. بیمارستانی که یکی از محکومین بعدا آزاد شده او پزشک و عضو هیات مدیره آن بود. عباس امیر انتظام نیز که برای مداوا بیرون زندان به سر می برد در بیمارستان پارس باخبر می شود صادر کننده حکم او نیز در همان بیمارستان و در بخش مراقبت های ویژه بستری است و به اصرار همسرش از او عیادت می کند.

با این همه اگر همین حالا از ایرانیانی که در سن میان سالی و بالاتر به سر می برند درباره محمدی گیلانی بپرسید پاسخ خواهند داد: «همان که دو فرزند خود را اعدام کرد؟!»

راز سکوت خود او اما پیچیده نیست. معمولا در گفت و گوهای مستقیم از این گونه پرسش ها که پاسخ دهنده را به لحاظ عاطفی در موقعیت دشوار قرار می دهد، مطرح نمی شود. شاید هر که غیر احمدی نژاد بود نیز ولو غیر مستقیم اشاره نمی کرد. پاسخ درست اما همان است: حکم اعدام نداد اما احتمال مرگ آنان را در تصمیم خود نادیده انگاشت.

کارنامه محمد محمدی گیلانی را می توان به چند دوره تقسیم کرد: دادگاه های انقلاب و از ابتدای جمهوری اسلامی تا سال ۶۰، محاکمات سال های ۶۰  و ۶۱  ومناصب عالی قضایی بعدی. در این میان و به رغم اشتهار او به همسویی کامل با مواضع رسمی این قول هم شنیده شده که در مسایل مربوط به آیت الله حسینعلی منتظری او دیدگاه های متفاوتی داشته است./عصر ایران