عزاداری در دوره شاه عباس /تهیه کننده علی غلامرضائی مدرس دانشگاه

اختصاصی همای گیلان:شاه عباس چون خود را سید و از نسل امام علی (ع) می‌دانست در تکریم و تعظیم امام علی (ع) و اهل بیت پیامبر از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کرد. وی چنان به حضرت علی (ع) اعتقاد داشت که خود را کلب آستان علی نامید؛ همچنین همه ساله از ۱۹ تا ۲۷ ماه رمضان، همچنین ده روز اول ماه محرم را به عزاداری برای آنان اختصاص می‌داد.

برای مثال در مراسم عزاداری عاشورا در سال ۱۰۲۸(ه.ق) شاه عباس در اصفهان حضور داشت و دسته‌های عزاداری مفصل‌تر و فعالیت مردم هم در عزاداری بیشتر شده بود. شاه عباس در یکی از ایوان‌های سر در عالی قاپو عبور دسته‌ها را تماشا می‌کرد و چون نمی‌خواست زد و خوردی روی دهد (بر اساس سنت آن دوره، این اعتقاد رواج داشت که اگر در روز عاشورا دعوا و زد و خوردی صورت گیرد و کسی کشته شود، مستقیم به بهشت می‌رود)
دستور داد که دسته‌ها با رعایت نظم و ترتیب، یکی بعد از دیگری از جلوی وی بگذرند. زنان بسیاری نیز برای تماشای دسته ها، بالای بامها و طاق نماهای میدان جمع شده بودند.(فلسفی.۱۳۳۹: ۹)شاه عباس حتی در سفرهای جنگی هم عزاداری امام حسین(ع) را برگزار می‌کرد؛ از جمله در ماه محرم سال ۱۰۱۳(ه.ق) که قلعه ایروان را محاصره کرده بود و با ترکان عثمانی در حال جنگ بود، مراسم عزاداری را برپا می‌کرد. در شب عاشورا از پایگاه و قرارگاه شاه عباس چنان فریاد فغان و روضه برخواسته بود که افراد در قلعه وحشت کردند و به گمان اینکه شاه عباس فرمان حمله شبانه و ناگهانی را صادر کرده تسلیم شدند. (فلسفی.۱۳۳۹: ۶ )
همچنین شاه عباس در جنگ دشوار با اُزبک‌ها مراسم عاشورای سال ۱۰۱۱ (ه.ق) را با سربازانش در سواحل رودخانه خطب برگزار کرد. (کالمار. ۱۳۷۹: ۵۶)
باید بیان کرد که در زمان شاه عباس مراسم عزاداری که تا قبل از آن محدود به جنبه‌های خالصانه و عامیانه بود، به مراسم بزرگ کشوری و مذهبی تبدیل شد. در زمان او علاوه بر جلسات عزاداری و مراسم دسته‌های در حال حرکت در خیابان‌های شهر، خشونت های دوطرفه هم از ویژگی های عزاداری درآمد؛ بدین شرح که به طرف‌های برگزار کننده مراسم عزاداری اجازه داده بود که در طول عزاداری فقط با سنگ و چوب با هم بجنگند، البته این کار باعث فروکش کردن خشم مردم هم می‌شد. این روش شاه عباس باعث می‌شد مردم به جای اینکه خشم خود را بر سر حکومت و شاه خالی کنند و نارضایتی سیاسی و اجتماعی خود را در برابر حکومت قرار دهند، در یک خشونت مهار شده که توسط حکومت هم کنترل می‌شد، بروز دهند.البته عده‌ای بر این اعتقادند که شاه عباس با برگزاری مراسم عزاداری بدین نحو، در اصل می‌خواسته شور و هیجان جنگ‌جویی را در میان مردم خود حفظ کند.

البته نمی شود گفت که تمام مراسم عزاداری در دوره شاه عباس با این نیت برگزار شده است یا اینکه تمام این خشونت به خاطر تفرقه بین مردم بوده است. به این خاطر عده‌ای زد و خورد می‌کردند تا آشوبی که امام حسین (ع) در آن به شهادت رسید را نشان دهند. براساس یک باور به شدت رایج آن دوران هرکس در این عزاداری ها بمیرد، مستقیماً وارد بهشت می‌شود.

در آخرین روزهای اقتدار صفویان، برای تهییج و افزایش اندوه، گریه ، عناصر نمایشی بیشتری به تدریج در مراسم عزاداری پیدا شد. در این زمان ماتم و اندوه شهادت امام حسین (ع) باعث شده بود که هنر نمایشی تعزیه و شبیه خوانی پیدا شود، البته در مورد اینکه مراسم عزاداری آیینی به نمایشی تبدیل شد، نقل قول های زیادی وجود دارد، اما همه متفق القول هستند که گام اول و حرکت اول در اواخر دوره صفویه برداشته شده است. (کالمار. ۱۳۷۹ : ۶۱ )
در دوران شاه عباس جنبه حماسی و جنگ‌جویی حادثه عاشورا، بیشتر مورد توجه قرار گرفت.منابع:۱– فلسفی، نصرالله. زندگانی شاه عباس اول، جلد سوم و پنجم ، انتشارات علمی، ۱۳۳۹ ۲-کالمار،ژان.(زمستان۱۳۷۹).«آیین و اقتدار تشیع».ترجمه یداله آقا عباسی.فصلنامه هنر.شماره بیست و چهارم

با کانال همای خبر همراه باشید.http://@homaygilanir