چه کسی روغن پالم را وارد کرد؟/ مهدی جاوید پور

همای گیلان:دو هفته گذشته اخبار زیادی با کلیدواژه‌های «روغن پالم»، «محصولات لبنیاتی پرچرب» و «وزارت بهداشت» منتشر شد، اخباری که در عرض چند روز باعث شد تمام محصولات لبنی در فروشگاه‌های مواد غذایی به فروش نرود و همه آنها برگشت بخورد تا شرکت‌های تولید لبنیات میلیاردها تومان ضرر کنند. اما اصل ماجرا چیست؟

خبرتکان‌دهنده از زبان وزیر بهداشت بیان شد. حسن  هاشمی یکشنبه ۱۲ اردیبهشت به خبرنگاران گفت: «وجود روغن پالم در شیر به اثبات رسیده و گزارش آن به رئیس‌جمهور داده شد». تا پیش از این سخنان جنجالی،؛ شایعات زیادی درباره شیرهای پاستوریزه شنیده می‌شد. گروهی از وجود درصد کمی از ماده شیمیایی وایتکس در شیر می‌گفتند. گروه دیگری ادعا می‌کردند که در شیرهای پرچرب به جای چربی از نشاسته استفاده می‌شود و البته گروهی هم بودند که ادعا می‌کردند ماست‌های پرچرب پاستوریزه در هیچ شرایطی ترش نمی‌شود. همه این شایعات دهان به دهان بین مردم می‌چرخید ولی هیچ یک ‌از سوی نهادهای رسمی تایید نشده بودند. با این حال شنبه ۱۲ وزیر بهداشت در اقدامی شجاعانه از وجود روغن پالم در شیرپاستوریزه خبر داد. اما روغن پالم چیست؟ و چه مضراتی دارد؟
روغن پالم، روغنی با ۵۰ درصد چربی اشباع یکی از ناسالم‌ترین انواع روغن‌ها است. تا سال ۹۰ تنها سالیانه ۸ تن روغن پالم به ایران وارد می‌شد که آن هم برای مصرف در تولید لوازم بهداشتی و آرایشی بود. یکی از مصارف عمده روغن پالم در ایران استفاده در صابون نخل زیتون‌ است که هنوز هم در خط تولید آن از روغن پالم استفاده می‌شود. اما در سال آخر دولت محمود‌احمدی‌نژاد ۶هزارتن روغن پالم به ایران وارد شد. مجوز واردات روغن پالم تا چند ماه بعد از دولت محمود‌احمدی‌نژاد لغو نشد و این موضوع باعث شده در حال حاضر حدود ۱۰هزار تن روغن پالم وارداتی در ایران انبار شود. این روغن از مضرترین و ارزان ترین انواع روغن‌ها است که از سال ۱۹۹۰ در آمریکا مصرف آن ممنوع شد. اما ۲۳ سال بعد از این اتفاق، رییس‌جمهور وقت ایران دستور واردات این روغن را داد. از سوی دیگر شنیده می‌شود در زمان او به بعضی از کارخانجات لبنیاتی مجوز داده شده بود که برای تولید محصولات‌شان از روغن پالم استفاده کنند. اما روغن پالم چه نقشی در تولید محصولات لبنی دارد.
در دو سه سال گذشته تولید محصولات لبنی پرچرب در ایران افزایش چشمگیری داشت. تولید انواع شیر با چربی بالای ۲.۵درصد، تولید ماست با چربی ۵ درصد، ۷ درصد و حتی ۱۲درصد و خامه‌هایی که چربی آنها بالاتر از حد متعارف بود، همه در ۲ سال گذشته افزایش پیدا کرد. شرکت‌های تولیدی لبنیات در این دو سال یک راه‌حل ساده برای افزایش چربی محصولات‌شان داشتند. افزودن روغن پالم به محصول لبنی تا درصد چربی شیر و ماست به صورت غیرطبیعی بالا برود. این میزان چربی حتی گاهی اوقات روی مزه محصولات هم تاثیر منفی می‌گذاشت و بعضی اوقات هم از ترش شدن ماست هم جلوگیری می‌کرد. انواع ماست‌های پرچربی که در یکی دوسال گذشته تولیدشان آغاز شده بود، همه درصدی از روغن پالم را در خود داشتند. اما چرا شرکت‌های تولید محصولات لبنی اینقدر به تولید لبنیات با چربی بالا علاقه داشتند؟
فرمول تولید شیرو ماست پرچرب در سال‌های گذشته برای تثبیت نرخ لبنیات کشمکش زیادی بین شرکت‌های تولیدی لبنیات و وزارت بازرگانی وجود داشت. کشمکش چند ماه ادامه داشت تا اینکه بالاخره وزارت بازرگانی کوتاه آمد. در آن توافق با وجود اینکه قیمت شیر کم‌چرب ثابت ماند، اما وزارت بازرگانی به تولیدی‌ها اجازه داد تا قیمت محصولات پرچرب را افزایش دهند. به خاطر این توافقنامه هم بود که در یکی دو سال گذشته در فروشگاه‌ها کمتر شیر و ماست کم‌چرب فروخته می‌شد و یخچال سوپرمارکت‌های شهر مملو از انواع محصولات پرچرب بود. تولید شیر و ماست پرچرب به نفع تولیدکنندگان لبنیات بود و با انبوه روغن پالم که به ایران وارد شده بود، آنها هیچ مشکلی برای افزایش درصد چربی محصولات‌شان نداشتند. در این دوران بود که یکی از شرکت‌های تولید لبنیات ایده ماست ۱۲درصد چربی را عملی کرد.
آن روزها حتی مشهورترین متخصصان تغذیه هم ادعا کردند تولید ماست طبیعی با این درصد چربی بالا امکان‌پذیر نیست اما گویا هم تولید‌کننده و هم مصرف‌کننده از این اتفاق رضایت داشتند.
تولید‌کننده سود بیشتری روی اجناس پرچرب می‌کشید و مصرف‌کننده هم بر اثر تبلیغات دروغین تصور می‌کرد خواص لبنیات پرچرب غنی‌تر است. برای همین در سال‌های گذشته مصرف عمومی از لبنیات کم‌چرب به سوی لبنیات پرچرب تمایل پیدا کرد.
تحقیقات مشخص کرد اغلب شرکت های لبنیاتی از این روغن استفاده می کنند.اگرچه یکی از شرکت های معروف بیشترین مصرف را دارد.
در یکی دو هفته گذشته چند صفحه فیسبوک راه‌اندازی شد که از مردم درخواست می‌کرد خرید لبنیات را تحریم کنند! آنها تمام لبنیات را مضر می‌دانستند و مردم را ترغیب می‌کردند که تا اطلاع ثانوی هیچ یک از محصولات لبنی بازار را نخرند. اما این توصیه اصلا مبنایی علمی نداشت. بر‌اساس اطلاعیه‌های وزارت بهداشت روغن پالم تنها در محصولات لبنی با چربی بالای ۲.۵درصد وجود دارد و برای همین خرید شیر و ماست کم‌چرب هیچ خطری ندارد. از سوی دیگر تنها چند روز بعد از طرح بحث از سوی وزارات بهداشت، خط تولید ۲۴ محصول از چند شرکت تولیدی لبنیاتی تعطیل شد. محصولاتی که با استفاده از روغن پالم به درصدی بالاتر از چربی ۲.۵درصد می‌رسیدند. پس برخلاف تبلیغات شتاب‌زده فیسبوکی‌ خرید انواع دیگر محصولات لبنی هیچ ریسکی را متوجه مردم نخواهد کرد. البته اگر مردم علاقمند هستند لبنیات سالم‌تری را مصرف کنند، حتما باید سراغ شیر و ماست کم‌چرب‌تر بروند. اما آیا ماجرا به همین سادگی تمام شد؟
ساده‌انگارانه است اگر تصور کنیم ماجرا به همین راحتی تمام شده است. ۱۰ هزار تن روغن پالم در انبارهای ایران وجود دارد و قطعا این روغن‌ها تا آخرین قطره مصرف خواهد شد. پیش‌بینی شده که این روغن در آینده همچنان در تولید روغن مایع در محصولات خوراکی که روغن مصرف می کنند، در فست‌فودها و تولیدی‌های شیرینی‌پزی و شکلات  مصرف شود. پس حواس‌تان باشد در ماه‌های آینده چندان به سمت مصرف این محصولات نروید. اگر در مصرف‌تان دقت کنید، تنها ارتباط شما با روغن پالم، احتمالا به همان صابون‌های نخل زیتون محدود خواهد شد