بررسی تاریخچه نام خلیج فارس / علی غلامرضایی ،مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ ایران

اختصاصی همای گیلان: اطلاق نام خلیج فارس بر آبراه هلالی شکل بین ایران و شبه جزیره عربستان، از قدمت تاریخی برخوردار است ، از سده های پیش از میلاد تا به امروزنام این خلیج ،خلیج فارس بوده است و در تمام کتاب های تاریخی،جغرافیایی و اسناد و نقشه ها و اطلس های جغرافیایی نام خلیج فارس وجود داشته است،در باره ی نام خلیج فارس تا دهه ی ۱۹۶۰ میلادی،هیچ گونه بحث و جدلی وجود نداشت ،اما بعد از تسلط انگلیس بر منطقه خلیج فارس،انگلیسی ها برای گسترش نفوذ خود نام خلیج عربی را بر زبان ها انداختند تا بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ایران دشمنی بوجود بیاورند و بتوانند خود در این منطقه حاکمیت داشته باشند.

کلید واژه: خلیج فارس،دریای فارس،ایران،انگلیس

مقدمه:

نام خلیج فارس از جمله نامهای تاریخی است که از گذشته بسیار دور تاکنون در اسناد، قراردادها و مکاتبات مورد استفاده همه اقوام و ملت های دور و نزدیک آن، از فارس و عرب، ترک و هندی تا اروپاییان قرار داشته است. از این رو خلیج فارس به عنوان مهمترین گذرگاه نفتی جهان با موقعیت تمدنی ایران پیوندی تنگاتنگ داشته و دارد.قدمت نام خلیج فارس مربوط به هزاران سال پیش بوده و خلیج فارس در تمام ادوار تاریخ به همین نام بوده است اما در قرن بیستم برخی از کشورها برای رسیدن به اهداف سیاسی خود نام جعلی خلیج عرب را به جای خلیج فارس به کار بردند و باعث کشمکش های بین کشورهای حوضه خلیج فارس شدند، هدف از نگارش این مقاله اثبات حقانیت نام خلیج فارس بر پایه کتب مورخان و جغرافی دانان و نویسندگان از قدیمی ترین ایام تا عصر حاضر است.

نام خلیج فارس در دوران باستان

آشوری ها پیش از دست یافتن ایرانیان بر فلات ایران، خلیج فارس را نارمرتو ،به معنی «رود تلخ» می گفتندو ظاهرا این قدیمی ترین نامی است که از خلیج فارس باقی مانده است.(یغمایی،۱۳۵۲،ص۶.)

پس از پیروزی پارسیان بر دولت های همسایه خود و تشکیل امپراطوری هخامنشی این آبراه به نام دریای پارس نامیده شد. از داریوش اول در کتیبه ای که در کنار کانال سوئز پیدا شد و متعلق به ۵۰۰ سال پیش از میلاد است. از این دریا با عبارت، درایه تیه هجاپارسا آئی تی ، به معنی دریایی که از پارس می رود یا سر می گیرد نام برده شده است که منظور از دریای پارس همان خلیج فارس است.(مشکور،۱۳۸۷،ص۷.)

یونانیان نخستین مردمانی بودند که به این دریا نام «پرس» و به سرزمین ایران «پارسه»، «پرسای» و پرسپولیس یعنی شهر یا کشور پارسیان داده اند (شاملو،۱۳۴۷،صص۱۰-۱۱)

اکثر مورخان یونانی و رومی آن زمان از این دریا با نام خلیج فارس یاد کرده اند:

۱- فلاویس آریانوس که در سده دوم میلادی زندگی می کرد در کتاب خود آنابازیس یا سفرهای جنگی اسکندر نام این خلیج را پرسیکون کا ای تاس نوشته که ترجمه آن خلیج فارس است. (مشکور، ۱۳۸۷،ص۷.)

۲- استرابون جغرافی نگار یونانی در کتاب خود، دریای جنوب ایران را خلیج فارس نامیده و محل زندگی عرب ها را منطقه ای بین خلیج عرب (که همان دریای سرخ است) و خلیج فارس نوشته است. (افشارسیستانی۱۳۷۸،ص۲)

۳- بطلمیوس ،جغرافی دان و ریاضی دان سده ی دوم میلادی ،این دریا را «پرسیکوس سینوس»نامیده است،که ترجمه آن خلیج فارس است.(همان ،ص۲.)

۴- در نخستین نقشه جهان که توسط آناکسی ماندر ترسیم شده است ،خلیج فارس پرسیکوس سینوس نامیده شده که همان خلیج فارس است.(اطلس نقشه های جغرافیایی و اسناد تاریخی درباره ی خلیج فارس،ص۴))

۵-اگاتانژ در تاریخی که به زبا ن ارمنی نوشته، دریای جنوبی ایران را دریای پارس خوانده است.(شاملو،۱۳۴۷،ص ۱۵)

۶- کوین توس کورسیوس روفوس ،تاریخ نگار رومی خلیج فارس را«اکوارم پرسیکو» نامیده که به معنی آبگیر پارس است.(نشریه آرمان۲۷/۷/۸۴)

۷- هکاتیوس ملطی از دانشمندان یونانی و پدر علم جغرافیا در سال ۴۷۵ قبل از میلاد در نقشه ای که از دنیای زمان خود ترسیم کرده است از خلیج فارس و خلیج عرب(دریای سرخ ) یاد کرده است.(نشات،۱۳۴۴،ص۲۰)

۸- هرودت مورخ یونانی ،اقیانوسی را که در جنوب غربی آسیا است ،از دریای سرخ تا دهانه هندوستان امتداد دارد را «آری تروس، یا «اریتره» یعنی دریای قرمز،نامیده است،عده ای معتقد اند که هرودت چون خلیج فارس را به درستی نمی شناخته است از این جهت از نامی نبرده است و به همان نام اریتره که اعم از اقیانوس هند،دریای عمان و خلیج فارس است اکتفا کرده است ،اما عده ای دیگر معتقدند که منظور از دریایی اریتره همان خلیج فارس است ،زیرا هرودت اطلاعات دقیقی از نژاد اوکس یا اوژیان که در خوزستان زندگی می کرده اند داشته است و بنابراین نمی توان پذیرفت که خلیج فارس برای او ناشناخته بوده است.(موسوی،۱۳۶۷،ص۱۲۰)

۹-موسی خورن ،جغرافی دان سده ی پنجم میلادی در کتاب خود ،خلیج فارس را درای پارس خوانده است.(شاملو،۱۳۴۷،ص۱۶)

نام خلیج فارس در دوران اسلامی

در آثار تاریخی و جغرافیایی دوران اسلامی از خلیج فارس با عنوان «بحر فارس »، «البحرالفارسی »، «الخلیج الفارسی » و خلیج فارس آمده است ، نخستین تاریخ نگار اسلامی که از دریای فارس نام برده است ،ابولقاسم عبید الله ابن عبدالله ابن احمد بن خردادبه می باشد که در کتاب خود المسالک و الممالک ، نوشته است :

«دریای فارس که دریای بزرگی است به هنگام طلوع ماه جذر و مد نمی باشد ،مگر دوبار در سال » (ابن خرداد ، ترجمه حسین قره چانلو ۱۳۷۰، ص ۵۳)

ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق مشهور به ابن فقیه در کتاب خود مختصر البلدان که در سال ۲۷۹ هـ ق آن را تالیف کرده است . ضمن اینکه از دریای پارس یاد می کند می نویسد «بدان که دریای پارس و هند از برای پیوستگی به یکدیگر هر دو یک دریا هستند » (مجتهد زاده ، ۱۳۵۴، ص ۲۱)

ابوعلی احمد بن عمر بن رسته که کتاب تقویم البلدان خود را به نام الاعلاق النفسیه در ۲۹۰ هجری تألیف کرده است ، در مورد خلیج فارس نوشته است: «اما دریای هند : از آن خلیجی به سوی ناحیه پارس بیرون آید که خلیج فارس نام دارد و بین این دو خلیج یعنی خلیج احمر و پارس سرزمین حجاز و یمن و دیگر بلاد عرب واقع است .»(مشکور،۱۳۸۴،ص۹)

مسعودی در کتاب مروج الذهب و معادن الجوهر می نویسد « از این که دریای هند یا حبشی باشد خلیج دیگر منشعب شود که دریای پارس است و آن منتهی به شهرهای ابله ، خشاب و آبادان می شود. (مشکور،۱۳۸۴،ص۱۰)

ابن حوقل ها در کتاب خود صوره الارض « خلیج فارس » را بحر فارس نامیده است .( شیخ نوری، بی تا،،ص ۹۰.)

در کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب که قدیمی ترین کتاب جغرافیا به زبان فارسی است ، در مورد خلیج فارس نوشته « خلیج پارس از حد پارس برگیر و با پهنای اندک تا به حدود سند » (یغمایی،۱۳۵۲،ص۱۲.)

در نقشه ی جهان ابوریحان بیرونی خلیج فارس با نام بحر فارسی نشان داده است . در نقشه دیگری که در دوران خلفای عباسی در کتاب تاریخ عرب (به قلم فیلیپ حتی ) خلیج فارس را به نام بحر فارسی و خلیج عربی که در غرب شبه جزیره ی عربستان است به نام بحر قلزوم یا دریای سرخ خوانده است (نشریه عصر ایرانیان ۱۱/۲/۸۹)

ابن بلخی در کتاب فارسنامه ، ابن ادریس در کتاب نزهه المشتاق ، یاقوت بن عبدالله حموی ، محمد بن نجیب بکیران ، مسعودی در کتاب الشبیه و الاشراف و دیگر نویسندگان عرب در کتب خود از خلیج فارس با نام های بحر فارس ، دریای پارس ، الخلیج الفارس نام برده اند (مشکور ،۱۳۸۷،ص۱۳.)

نویسنده کتاب حدود العالم من المشرق الی مغرب،اقیانوس هند را مجدالعظم(دریایی بزرگ)می نامد که این دریای بزرگدارای پنج خلیج است،خلیج بربر از خلیج عدن،خبیج عربی یا خلیج قلزم از دریای سرخ،خلیج عراق از بالای خلیج فارس تا تنگه هرمز،خلیج فارس که از باریکه های حدود فارس تا کرانه های سند از خلیج عمان و دریای عربی وسعت دارد و خلیج هند یا بنگال.(میر فخرایی،۱۳۸۳ ،ص۸)

ابن ماجد در کتاب خود (الفوائد)از خلیج فارس با نام های ساحل فارسی،دریایی از فارس و خلیجی از فارس که از هرمز تا بصره امتداد دارد یاد می کند.(همان)

دیگر نویسندگانی چون بزرگ بن شهریار ناخدا هرمزی،اصطخری،مسعودی،مقدسی، خوارزمی،محمد بن نجیب بکیران،یاقوت حموی، ابولفداء، مستوفی،در کتب خود از نام خلیج فارس استفاده کرده اند.

نام خلیج فارس در دوران معاصر

در قرن بیستم با توسعه معلومات جغرافیایی ، همراه با چاپ نقشه های بسیار به زبان های مختلف ، ترکیب خلیج فارس کاربرد جهانی پیدا کرده است و از این نظر قرن بیستم را قرن استفاده از ترکیب خلیج فارس می توان دانست . این آبراه در زبان فارسی خلیج فارس ، در زبان عربی الخلیج الفارسی ، در انگلیسی «PersianGulf »، در فرانسه « GolFpersique » زبان ترکی «FarhorFarzi » و به همین نسبت با اندک تغییری در تقدم و تأخر اجزای ترکیب ، در همه زبان های دنیا جای دارد . (مجتهد زاده ، ۱۳۵۴ ص ۴۸)

آثار عرب زبان بهترین و غنی ترین منابعی هستند که می توان با آن حقانیت نام خلیج فارس را به اثبات رسانید . در آثار پر اهمیتی که به زبان عربی تألیف شد .نام خلیج فارس مورد استفاده قرار گرفته است . از نویسندگان معاصر عرب جرجی زیدان و فیلیپ حتی در کتاب های خود بارها از نام خلیج فارس استفاده کرده اند . جرجی زیدان یازده بار و فیلیپ حتی هفده بار در صفحات کتاب خود نام خلیج فارس را به کار برده اند . دائر المعارف المنجد که یکی از معروفترین دائره المعارف دنیای عربی است . در تسمیه دریای جنوب ایران از ترکیب خلیج فارس استفاده می کند به عنوان مثال در صفحه ۶۶ قسمت «الادب والعلوم » این کتاب چاپ نوزدهم –بیروت ۱۹۶۶درباره بحرین آمده است «البحرین :مجموعه جذر بالقرب منشاطی الغربی للخلیج الفارسی ۰۰۰/۱۱۵ اکبر ها جزیده المنامه …یعنی :«بحرین مجموعه جزایری است واقع در نزدیکی سواحل غربی «خلیج فارس » ۰۰۰/۱۱۵ و بزرگترین آن جزیره منامه نام دارد ……(مجتهد زاده ، ۱۳۸۳، ص ۱)

دکتر نوفل مصری کوشش هایی را که برای تغییر نام خلیج فارس صورت گرفته است را مورد نکوهش قرار داده است وی در کتابی که در سال ۱۹۵۲میلادی درباره ی شیخ نشین های خلیج فارس نوشته ،همه جا از عبارت خلیج فارس استفاده می کند ،علی حمیدان که از نویسندگان معروف عرب است در کتاب سلاطین طلای سیاه ، چاپ پاریس همه جا از عبارت خلیج فارس استفاده می کند . در ترجمه کتاب «المسوعه العربیه المیسره » نوشته «صبحی عبدالکریم »ترجمه به عربی محمد شفیق غربال چاپ قاهره ۱۹۶۵ ، نام خلیج فارس به کار رفته است ، محمد عبدالکریم صبحی در کتاب پر ارزش دانش کارتوگرافی «علم الخرائط » در نقشه هایی که به ترجمه عربی نقل کرده است دریای جنوب ایران را الخلیج الفارسی و بحر الفارسی نامیده است. ( همان،ص۲)

در سال ۱۸۹۲ میلادی لرد کرزن وزیر خارجه انگلستان در کتاب ایران و قضیه ایران بارها به نام خلیج فارس اشاره کرده است .ویلیام راجرز وزیر امور خارجه وقت ایالات متحده در گزارش مورخه ۱۹۷۱ م خود در مورد سیاست خارجی این کشور از نام خلیج فارس استفاده کرده است .(روزنامه جمهوری ۹/۲/۱۳۸۹)

برژیسنگی یکی از مشاوران رییس جمهور آمریکا در کتاب خود به نام (Gameplan)نام خلیج فارس را به کار برده ،کورت والدهایم دبیر کل اسبق سازمان ملل متحده ، در کتاب خود به نام «کاخ شیشه ای سیاست » ، ضمن بحث درباره ی جنگ تحمیلی نام خلیج فارس را به کار برده ،نام خلیج فارس نیز در مراکز معروف دنیا نیز به چشم می خورد در کتابخانه کنگره آمریکا و کتابخانه آرگوی نیویورک بیشتر از ۳۰۰ نقشه تاریخی وجود دارد که نام خلیج فارس در آنها ثبت شده است . در کتابخانه های لندن ،کتابخانه و اسناد وزارت امور هند (لندن ) ،مرکز اسناد عمومی لندن و کتابخانه دانشکده مطالعات خاورشناسی لندن بیشتر از ۳۰۰ نقشه در بردارنده ی نام خلیج فارس وجود دارد. ؛ در اداره آرشیو ملی پرتغال ، دهها سند هم تاریخی به زبان های پرتغالی ،ترکی ، فارسی و عربی در خصوص خلیج فارس وجود دارد . (مجتهدی ، ۱۳۸۳ ، ص ۲۳ )

در ضوابط بین المللی در کنفرانس ژنو به عنوان اولین کنفرانس حقوق دریاها که در سال ۱۹۵۸ در شهر ژنو برگزار شده است، تنها بیست منطقه در جهان مشمول تعریف حقوق بین المللی دریاها گردیده که یکی از آنها خلیج فارس بوده است. سازمان ملل متحد که تنها مرجع بین المللی است و در آن بیست و دو کشور عربی و حاشیه خلیج فارس عضویت دارند. در اسناد رسمی خود بارها از نام خلیج فارس استفاده کرده است. (مجموعه مقالات همایش ملی جایگاه خلیج فارس در تحولات استراتژیک جهان،ص۲۱۵.)

در کنوانسیون سازمان ملل متحد برای حقوق دریاها مورخ ۱۰ دسامبر ۱۹۸۲ مشخص شد که حاکمیت خلیج فارس با نظارت جمهوری اسلامی ایران است. دبیرخانه سازمان ملل متحد بر این است که در اسناد و نقشه های جغرافیایی منطقه آبی بین ایران از سمت شمال و شرق و تعدادی از کشورهای عربی از سمت جنوب و غرب به نام خلیج فارس نامیده شود… و این عمل دبیرخانه سازمان ملل متحد موافق و مطابق با یک عرف قدیمی انتشار اطلس ها و فرهنگ های جغرافیایی می باشد…» (مجموعه مقالات همایش ملی جایگاه خلیج فارس در تحولات استراتژیک جهان،ص ۶۴۱)

همچنین در دهم اوت ۱۹۸۴ سازمان ملل نام رسمی دریای جنوبی ایران و شرق عربستان را خلیج فارس اعلام داشت. (نشریه کیهان۱۵/۹/۸۳)

انحراف در نام خلیج فارس

چندین دهه از کوشش های برنامه ریزی شده اعراب برای تغییر آبراهی که براساس تمام اسناد تاریخی، جغرافیایی و نقشه های موجود از یونان باستان تا دوره معاصر خلیج فارس نام دارد می گذرد، موضوع تغییر نام خلیج فارس از دهه سوم قرن بیستم در راستای جبهه گیری فرهنگی استکبار در مقابل ملت ایران و ایجاد خصومت منطقه ای میان عرب و عجم و سیاست فارسی زدایی انگلیسی ها در منطقه خلیج فارس مطرح گردید. اصطلاح «خلیج عربی» برای اولین بار از طرف یک دیپلمات انگلیسی در منطقه خلیج فارس مطرح شد. (رفیعی،۱۳۸۳،ص۱)

سرچارلز بلگریو که بیش از سه دهه نماینده سیاسی دولت انگلیس در خلیج فارس بود در سال ۱۳۳۴ (۱۹۵۵م) در مقاله ای در مجله عربی زبان بحرین، این جمله را نوشت «خلیج فارس که اعراب آن را خلیج عرب می گویند» و در سال ۱۳۴۵ «۱۹۶۶» در کتابی که درباره سواحل جنوبی خلیج فارس منتشر کرد ادعا کرد که اعراب علاقه مند هستند خلیج فارس را خلیج عربی بنامند و به این طریق بود که این سیاستمدار انگلیسی برای اولین بار بذر فتنه ای را کاشت که در سالهای بعد مورد استفاده ناسیونالیست های عرب قرار گرفت. (مجموعه مقالات همایش های جایگاه خلیج فارس در تحولات استراتژیک جهان، ص ۲۰۴)

دولت ایران در همان زمان اگرچه در قبال این عمل واکنش نشان داد و از قبول کالاهایی که نام «خلیج عربی» بر آنها زده شده بود خودداری کرد. اما سرچارلز بلگریو کار خود را کرده بود و اعراب با واژه ی تازه ای آشنا شده بودند که به جنگ لفظی عرب و عجم دامن می زد، هنگامی که سرچارلز بلگریو در خلیج فارس نام خلیج عربی را به کار برد. دولت های حاشیه ای خلیج فارس تبلیغات سیاسی، مکاتبات دیپلماتیک و محور برنامه های آموزشی شان را بر نام خلیج عربی متمرکز کردند. (همان، ص۲۰۵)

در اقدامی دیگر از سوی انگلیسی ها در ۱۳۳۱ (۱۹۲۶م) روزنامه تایمز لندن در یکی از مقالات خود خلیج فارس را خلیج عربی نامید و از آن زمان به بعد برخی از دولت ها و شیخ نشینان عرب با خریدن روزنامه نگاران و خبرنگاران خارجی و یا پرداخت مبالغ هنگفت به چاپ نقشه هایی که خلیج فارس را «خلیج عرب» نشان می داد مبادرت کردند.(همایون الهی، ص ۵)

در سال ۱۹۵۸ سرهنگ عبدالکریم قاسم با کودتای در عراق به حکومت رسید و بعد از مدتی داعیه دار رهبری جهان عرب گردید و دشمن تراشی برای تحریکات احساسات ناسیونالیستی، را دستمایه مناسبی برای آرزوهای خود تلقی کرد. او نام خلیج عربی را بر زبان راند و امید داشت توجه و تمرکز اعراب را که تحت تأثیر افکار جمال عبدالناصر، مقابله با اسرائیل دغدغه ذهنی شان شده بود به سوی خلیج فارس و دشمن تازه ای به نام ایران جلب کند. اما عبدالکریم قاسم در رسیدن به رویاهای جاه طلبانه اش شکست خورد. به شهادت اسنادی که در همان دوران در عراق و حتی از سوی دانشگاه بغداد چاپ و منتشر شد عبدالکریم قاسم حتی نتوانست توجه مقامات رسمی دانشگاه های عراق را نیز به خود جلب نماید و بی آنکه فراخوان او از مرزهای کشورش فراتر رود و در کودتای دیگر به قتل رسید.

در سال ۱۹۶۸ عبدالناصر در مصر و در اوج جنجال پان عربیستی خود نام خلیج فارس را خلیج عربی خواند او فراموش کرده بود که قبل از اقدام تحریف نام خلیج فارس، در مقدمه کتاب خود نقشه خلیج فارس را آورده بود و نام خلیج فارس را روی این نقشه ثبت کرده بود. جمال عبدالناصر در اثر اختلافاتی با محمدرضا شاه در رابطه با اسرائیل و اتهام دخالت محمدرضا شاه علیه ملی کردن کانال سوئز و همدستی با استعمارگران در سوم مرداد ۱۳۳۹ با ایران قطع رابطه کرد. به دستور او کمیسیون اتحادیه عرب در ۲۳ مرداد ۱۳۳۹ (۱۴ اوت ۱۹۶۰) اعلام کرد از این پس خلیج عربی به جای خلیج فارس به کار برده خواهد شد. و از آن پس اتحادیه عرب تصمیم گرفت در کلیه مکاتبات رسمیشان از خلیج عربی به جای خلیج فارس استفاده کند. (باقرعاقلی، ۱۳۷۴: ص ۲۰۰)

اگرچه تلاش های جمال عبدالناصر برخی از سیاستمداران عرب را با خود همراه کرده بود اما در نهایت نتیجه دلخواهی در پی نداشت. زیرا رستاخیز عرب آنطور که جمال عبدالناصر در رویای خود منسجم کرده بود با واقعیت فاصله های زیادی داشت، علت اصلی آن نیز عدم انسجام و یکپارچگی دولت های عربی بود. تلاش های عبدالکریم قاسم و جمال عبدالناصر برای تحریف نام خلیج فارس در جهان عرب با قدرت یافتن صدام حسین در عراق بار دیگر توسط صدام حسین ادامه یافت. صدام حسین در وهله نخست صدها میلیون دلار هزینه کرده بود تا با کمک گروهی روزنامه نگار دانشگاهی و مراکز نقشه برداری نام خلیج فارس را تغییر دهد و با وقوع انقلاب اسلامی در ایران دست به تجاوز خاک ایران زد. هشت سال جنگ تحمیلی که با ادعاهای واهی صدام مبنی بر حاکمیت اروند رود و عربی خواندن خوزستان و شهرهای دیگر آغاز شده بود در نهایت با شکست عراق خاتمه یافت. در واقع نتیجه عملی این تجاوز، افزایش حساسیت ایرانیان به نام خلیج فارس بود که در پی آن ایرانیان استفاده از نام خلیج عربی را نوعی دشمنی با ایرانیت و تجاوز به تاریخ ایران قلمداد نمودند.

در یازدهم شهریور ۱۳۷۱ نخست وزیر یمن «حیدرابوبکر العطاس» در اجلاس سران جنبش عدم تعهد که در جاکارتا برگزار شده بود از نام ساختگی خلیج عربی استفاده کرد. که با اعتراض شدید نمایندگان ایران روبرو شد. او سرانجام از نمایندگان ایران عذرخواهی کرد و این کار را غیر عمد خواند. (مجموعه مقالات همایش ملی جایگاه خلیج فارس در تحولات استراتژیک جهان ص ۶۳۴)

کشورهایی که کمتر از نیم قرن پیش بخشی از خاک ایران بودند امروز با کمک دلارهای نفتی خود به دنبال جعل و سرقت نام خلیج فارس هستند. کشورهای عربی در حال حاضر در مکاتبات و پژوهش های تاریخی تاریخی و جغرافیایی خود با یکدیگر واژه خلیج را به تنهایی و در مواقعی خلیج عربی به کار می برند. اما واقعیت مطلب این است که خلیج فارس یک نام کهن تاریخی است که از بدو تاریخ بر روی این خلیج گذاشته شده است. و انگیزه حساب شده ای که برای تغییر این نام به عمل می آید. باعث ایجاد فتنه و اختلاف بین کشورهای این منطقه می شود. خلیج فارس نام دوم ندارد و در تمام سازمان های بین المللی و اجلاس های جهانی همواره نام خلیج فارس به کار می رود. و نام خلیج فارس نامی ابدی و جاودانه است. همچنان که ژان ژاک پرینی نویسنده کتاب خلیج فارس اعتراف می کند«ملت ها و قوم های بسیاری بر کرانه های خلیج فارس استیلا یافته و فرمانروایی کرده اند ولی روزگارشان سپری شده و منقرض شدند تنها قوم پارس است که با هوش و درایت خود همچنان پابرجا زیسته و میراث حاکمیت خود را تاکنون نگهداری کرده است.»

برخورد سازمان ملل متحد با واژه خلیج فارس

رویه عمومی سازمان ملل متحد، به کارگیری نام خلیج فارس در مکاتبات و اسناد مربوط به این سازمان است، اما هرگاه سازمان ملل متحد از این رویه عمومی، عدول کرده و از نامی مجعول و ناقص به جای خلیج فارس بهره گرفته، با تذکرات و اعتراضات ایران روبرو شده است . دو مورد زیر از این موارد می باشد:

الف) دبیرخانه سازمان ملل متحد در پاسخ به یادداشت چهارم اسفند ۱۳۵۴/۲۳ فوریه ۱۹۷۱م . ایران نوشت:

«… عرف جاری در دبیرخانه سازمان ملل متحد بر این است که در اسناد و نقشه های جغرافیایی، منطقه آبی ایران از سمت شمال و مشرق و تعدادی از کشورهای عربی از سمت جنوب و غرب، به نام خلیج فارس نامیده شود … و این عمل دبیرخانه سازمان ملل متحد موافق و مطابق با یک عرف قدیمی انتشار اطلسها و فرهنگهای جغرافیایی می باشد …» ( فصلنامه سیاست خارجی، خرداد ۱۳۶۸، ۱۰۱ )

همچنین، در پاسخ به یادداشت نوزده مرداد ۱۳۶۳/۱۰ اوت ۱۹۸۴ م . دبیرخانه سازمان ملل متحد به مکاتبات دولت جمهوری اسلامی ایران آمده است:

«دبیرخانه مایل به تکرار و تاکید این موضوع است که رویه متعارف این بوده که در اسناد و انتشارات دبیرخانه از اصطلاح خلیج فارس استفاده شود . به این ترتیب، دبیرخانه این کاربرد را که از دیرباز معمول بوده رعایت کرده است و چون لازم است که در اسناد سازمان ملل در اشاره به موضوعات جغرافیایی نوعی هماهنگی و یکنواختی وجود داشته باشد، لذا دبیرخانه معتقد بوده است که باید اصطلاح خلیج فارس در اسناد، نقشه ها و … که توسط این دبیرخانه و با مسؤولیت آن تهیه می شود، به کار رود …»(همان)

نتیجه:

با بررسی اسناد و منابع متعدد می توان به هویت چند هزار ساله نام خلیج فارس پی برد، در تمام منابع کهن و منابع معتبر عصر حاضر و در تمام زبان های رایج دنیا نام خلیج فارس کاربرد دارد. اما در چند دهه اخیر،انگلیسی ها بر اساس اصول سیاست تفرقه بینداز حکومت کن،به منظور ایجاد تضاد میان ایرانیان و اعراب نام خلیج فارس را تحریف کرده اند و کاربرد نام جعلی خلیج عربی را در کشورهای عربی رایج کرده اند،با این وجود نام خلیج فارس همیشه خلیج فارس باقی می ماند و هیچ کشوری نمی تواند حقانیت این نام را از بین ببرد. به کار بردن نام جعلی «خلیج عربی» به جای «خلیج فارس»،به منازعات هویتی و قومی میان کشورها دامن می زند. زیرا تغییر نامهای کهن جغرافیایی، تحریف واقعیتهای تاریخی و جعل هویتهای موجود است.

منابع:

۱- ابن خرداد به،المسالک و ممالک،ترجمه حسین قره چانلو،تهران،بی نا،۱۳۷۰.

۲-الهی همایون،خلیج فارس و مسائل آن،تهران،قومس،۱۳۸۶.

۳-اطلس نقشه های جغرافیایی و اسناد تاریخی درباره ی خلیج فارس از ماقبل تاریخ تا عصر حاضر،تهران،موسسه سحاب،۱۳۴۱.

۴- رفیعی عبدالله،نگاهی به تاریخچه نامگذاری و موقعیت استراتژیک خلیج فارس،نشریه ابرار،۲۵/۹/۱۳۸۳.

۵-روزنامه جمهوری اسلامی،مقاله خلیج فارس در تارک تاریخ،۹/۲/۸۹

۶-سایت مطالعات خلیج فارس.مقاله خلیج فارس در گذر تاریخ

۷-سایت کانون پژوهش های دریای پارس .مقاله جغرافیای دریای پارس،روزبه پارساپور.

۸-شاملو محسن،خلیج فارس،تهران،بی نا،۱۳۴۷

۹-شیخ نوری محمد امیر ،نام خلیج فارس در طول تاریخ،مجله مسکویه،زمستان ۱۳۸۴.

۱۰-عاقلی باقر،روز شمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی،تهران،گفتار،جلد دوم .

۱۱-مجتهد زاده،نشریه ابرار،۲/۱۰/۱۳۸۳.

۱۲-مجتهد زاده پیروز،جغرافیای تاریخی خلیج فارس،تهران،انتشارات دانشگاه تهران۱۳۵۴.

۱۳-مجتهدی عباس،دفاع از نام خلیج فارس،تهران،موسسه خدمات فرهنگی رسا،۱۳۸۳.

۱۴- مجموعه مقالات همایش ملی جایگاه خلیج فارس در تحولات استراتژیک جهان،گرد آورندگان غلامحسین واعظی،وحید لطفی،موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتا شناسی،تهران،۱۳۸۸.

۱۵-مشکور محمد جواد،نام خلیج فارس در طول تاریخ،تهران،المعی،۱۳۸۷.

۱۶- موسوی حسن،بحثی اجمالی در جغرافیای تاریخی و سیاسی خلیج فارس از قدیمی ترین ایام تا پایان دوره ساسانی،مجله جامعه شناسی و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز، شماره ششم،پاییز ۱۳۶۷.

۱۷- میر فخرایی محمد حسین،خلیج فارس یا یک نام ساختگی برای آن،ترجمه غفار پور بختیار،فصلنامه روابط خارجی،شماره۲۰، پاییز۱۳۸۳.

۱۸- نشأت صادق،تاریخ سیاسی خلیج فارس،تهران،شرکت نسبی کانون کتاب،۱۳۴۴.

۱۹- نشریه آرمان،مقاله ۳۹ سال هیاهوی انگلیسی عربی(سهل انگاری در دقت مجوز انتشار کتب تاریخی و جهانگردی و حفظ نام خلیج فارس).

۲۰- نشریه عصر ایرانیان،مقاله ۱۰سند تاریخی اثبات نام خلیج فارس.

۲۱- یغمایی اقبال،خلیج فارس،تهران،وزارت فرهنگ و هنر،۱۳۵۶.

/علی غلامرضایی

با کانال تلگرام همای خبر همراه باشید