تهران در گُذر ِ تاریخ (۵) / دکتر رحیم پور دکتری اقتصاد

دوره ی فتحعلی شاه
اختصاصی همای گیلان: (۱۲۱۳- ۱۱۵۱خورشیدی) متولد دامغان و درگذشت در اصفهان و مدفون در قم .۳۶ سال و ۸ ماه (۱۲۱۳-۱۱۷۶ خورشیدی) حکومت کرد .بعد از آقا محمد خان و فتحعلی شاه ،شاهان ِ دیگر ؛ کاخ نشین شدند و پا به میدان ِ نبرد ننهادند.
آقا محمد خان و فتحعلی شاه آخرین پادشاهانی بودند که بدون تایید خارجیان و با تدبیر و شمشیر ِ خود به سلطنت رسیدند ، اما بعد از آن ؛ رسیدن به تخت و تاج بدون موافقت روس و انگلیس میسر نمی‌گردید.
فرستادگان ناپلئون بناپارت، که در زمان فتحعلی شاه قاجار به ایران آمده‌اند، جمعیت این شهر را سی‌هزار نفر نوشته‌اند.[ناپلئون۱۵ سال بعد از انقلاب فرانسه؛ ظهور کرد و ۱۱ سال امپراتور بود به مصر،روسیه و اروپا حمله کرد. صدها هزار نفر را کشت . هدف ناپلئون؛اشغال هند و بیرون راندن انگلیسی ها بود .در ۵۱ سالگی و در تبعید در گذشت]* رضا شاه نیز ۱۵ سال بعد از انقلاب مشروطیت ظهور کرد که گفته خواهد شد .
«تهران۶ دروازه دارد.خانه‌های تهران چندان خوب نیست و غالباً با خشت خام بنا شده است. تنها بنای قابل ملاحظه < مسجد شاه> می‌باشد که ناتمام است. می‌گویند که ۱۵۰ کاروانسرا و به همین شماره حمام در تهران وجود دارد. این شهر دو عمارت ییلاقی سلطنتی دارد که یکی قصر قاجار است و دیگری قصر نگارستان که مشغول ساختن آن هستند»
بناهای فتحعلیشاهی در تهران
مسجد شاه، بناهای باغشاه، برج نوش، کاخ نگارستان، قصر لاله‌زار و کاخ نیاوران از آثار دوران فتحعلی‌شاه است و امروزه، تمامی آنها جز مسجد شاه و کاخ نیاوران از بین رفته است. در زمان فتحعلی‌شاه تغییرات عمده‌ای در تهران صورت گرفت و اگر جنگهای طولانی ایران و روس و غرامتهای آن نبود،شاید فتحعلی‌شاه فرصت می‌یافت که تهران را زیباتر و وسیعتر کند.
اگر ناپلئون پیروز شده بود و فتحعلی‌شاه که متحد او بود،از فتوحات او سهمی گرفته بود، امروز تاریخ درباره او قضاوت دیگری داشت، ولی مردم ما او را مسئول از دست دادن قفقاز[ آذربایجان، ارمنستان و گُرجستان] می‌دانند. فتحعلی‌شاه اگرچه در جوانی دلیر و شمشیرزن بود و پا به پای عموی خود[ آقامحمد خان ] در جنگها شرکت می‌کرد اما وقتی به سلطنت رسید، راحت‌طلب شد و تاریخ از او به نیکی یاد نمی‌کند.
[ برخی تاریخ نگاران ،فتحعلی شاه را برای از دست دادن ” قفقاز “<< شکستعلی شاه>> می نامند! ]
یک سال پیش از مرگ، فرزند دلیر خود «عباس‌میرزا»را از دست داده بود. اما او به پاس خدمات جانشین از دست رفته‌اش و بمنظور قدردانی از دلیری ‌های او در طی جنگهای ایران و روس، فرزندش «محمد میرزا» را به ولیعهدی برگزید و به تبریز فرستاد.از آن هنگام بود که تبریز ولیعهدنشین شد و این سنت تا پایان سلطنت قاجاریه برقرار ماند.
فتحعلیشاه؛پنجاه و نُه پسر داشت . فتحعلی‌شاه در جواب تسلیت آصف‌الدوله به حقیقتی اشاره کرد و گفت:
«الله‌یار خان،انصاف نکردی که گفتی در هر ولایت یک نایب‌السلطنه دارم، می‌بایست عرض می‌کردی بعد از هفتاد سال عمر و چهل سال سلطنت، ‌از دنیا بی اولاد و بی جانشین خواهی رفت.»فتحعلی‌شاه با آنکه بعضی از فرزندانش براستی لایق و شایسته بودند، محمدمیرزا فرزند عباس‌میرزا را به ولیعهدی برگزید و این کار، مقدمه‌ای شد برای یک سلسله شورشهای زیانبار در سراسر ایران آن روز.
[عباس میرزا؛ لایق ترین فرد دوره ی قاجار بود که بیشتر عُمرش در جنگ با روسیه ی تزاری گذشت].
فرزندان شاه هنوز متوجه این نکته نبودند که دیگر تکلیف تاج و تخت مملکت، مانند ِ گذشته، در عرصه کارزار و به قوت بازو و شمشیر معلوم نمی‌شود، بلکه <<قرارداد ترکمنچای>> شرایطی را تحمیل کرده است که بعد از آن، عامل تعیین کننده سیاست خارجی است و تا روس و انگلیس موافقت نکنند، هیچ مُدّعی سلطنتی نمی‌تواند پادشاه ایران شود. به دلیل همین ناباوری بود که بعد از مرگ فتحعلی‌شاه؛ در هر گوشه ی مملکت ؛یکی از عموهای شاه مدعی سلطنت شد. حتی یکی از آنها هم در تهران به تخت نشست و به نام خود سِّکه زد، اما تمامی این تلاشها بیهوده بود و سرانجام محمدشاه تحت حمایت وزرای مختار روس و انگلیس به تهران رسید و عموهای مدعی سلطنت، که هنوز تحولات سیاسی را باور نداشتند، از ترس جان فرار کردند . می‌دانیم که یکی از موارد قرارداد «ترکمنچای» تضمین سلطنت ایران در اولاد ِ عباس‌میرزا نایب‌السلطنه بود و روسیه در طول سلطنت قاجاریه بر این تعهد وفادار ماند.
دوره ی محمد شاه قاجار ( ۱۲۲۷- ۱۱۸۶ خورشیدی)متولد تبریز،در گذشت در تهران .
اوضاع آشفته ایران در طول سلطنت چهارده ساله محمدشاه، مانعی برای ‌ آبادانی و توسعه تهران به شمار می‌رفت و با وجو د آنکه «حاجی میرزا آقاسی» صدراعظم درویش مسلک شاه، به حفر قناتهای تازه و آباد کردن دهات خراب علاقه زیادی داشت، پایتخت ایران در این دوره توسعه چشمگیری پیدا نکرد. نوسازی پایتخت، بعد از مرگ ِ محمّد شاه و به دست ِ فرزندش ناصرالدین شاه ؛ انجام شد.

با کانال همای خبر همراه شوید