همای گیلان- ـنقل از گیل‌مهر

روز گذشته مدیرکل میراث فرهنگی گیلان از مرمت ۶۵بنای میراثی در گیلان خبر داد و اعلام کرد؛یکی از وظایف این سازمان صیانت از آثار تاریخی است. در میان این بناها نام «مسجد حاج سمیع» رشت هم ذکر شده است. اگرچه از سال ۱۳۹۵ مرمت این مسجد با همکاری شهرداری رشت آغاز شد، ولی بررسی های میدانی نشان می دهد نه تنها مرمت این بنا تکمیل نشده، بلکه برخی از ارزش های میراثی این بنا بجای مرمت از بین رفته است؛ از رنگ خوردن کاشیهای قاجاری دور ستون ها گرفته تا ریختن سفال های بام .
سال ۹۵ بود که پس از سالها بسته بودن ، بالاخره درب قدیمی ترین مسجد ساغریسازان بروی نمازگزاران باز شد. اما هر بیننده ای شاهد بود که رها کردن یک بنای میراثی چه ضایعه جبران ناپذیری دارد!

پیشتر، مدرسه دخترانه شاهدخت در حریم مسجد مجوز ساخت گرفت و متاسفانه فقدان نظارت میراث، در ساخت و ساز در حریم یک بنای میراثی موجب شد، سازنده مجاور دامنه سقف و شیروانی مسجد را برش داده و با تجاوز به حیاط مسجد، بنایی چسبیده به مسجد بسازد. همین امر باعث آسیب رسیدن به سقف شد و با نفوذ نزولات جوی به داخل مسجد، موجب طبله کردن چوب های تالار سقف، از بین رفتن لمبه های چوبی و تخریب بخش هایی از دو محراب مسجد گردید.
اگرچه همان سال با تخصیص اعتباری از سوی شهرداری رشت، مرمت مسجد و سنگفرش حریم مسجد و بقعه خواهر امام انجام شد، ولی فقدان نظارت صحیح اداره کل میراث فرهنگی نشان می دهد بجای مرمت، برخی عناصر با ارزش میراثی مسجد تخریب شده است.
اگرچه متولی بقعه و مساجد، اداره کل اوقاف و امور خیریه است و می باید برای مرمت مساجد تاریخی با نظارت میراث هزینه نماید، ولی مشخص نیست تاکنون اوقاف تا چه میزان این هزینه ها را تقبل کرده است.

یکی از اعضای هیات امنا می گوید:. امام جماعت پیشین این مسجد یعنی «آیت الله حاج شیخ محمد علی زاهد خمیرانی» در دی ماه سال ۱۳۹۰، به رحمت خدا رفت و در ورودی مسجد به خاک سپرده شد. با فوت وی و احساس تعلق بازماندگان، عملا درب مسجد برای چندین سال بسته ماند و کلید نزد وراث خمیرانی باقی مانده بود. با بسته شدن مسجد از یک سو و ساخت و ساز بنای چند طبقه در ضلع جنوبی مسجد، به این بنای میراثی آسیب های جدی وارد شد.
دو سال پیش، خیری اعلام کرد که بخشی از هزینه مرمت سقف را می پردازد. و مقرر شد بخش دیگر را شهرداری رشت تقبل نماید. با آغاز پروژه، سفال های سقف مسجد برداشته و در ضلع جنوبی مسجد دپو گردید. هرچند فرد نام برده از تخصیص هزینه برای مرمت سقف امتناع ورزید ولی شهرداری بناچار تمام هزینه مرمت سقف را پرداخت کرد، ولی سوال اینجاست که چه بر سر سفال های بام مسجد آمده است و اگر سفال های قدیمی مستهلک بوده آیا نباید جایگزینمی گردید! حالا اگر نمای مسجد را ببینید، شیروانی قرمز رنگی بر سفیدی دیوارهای بلند مسجد حاج سمیع ریشخند می زند.
هشتم اردیبهشت ماه برای چندمین بار برای بازدید مسجدی رفتم که معماری بومی و کاشیکاری های دوره قجاری آن در ستونهای هشت ضلعی و چهارضلعی داخل شبستان به دیگر مساجد گیلان فخر می فروشد. افزون بر آن تنها مسجد است که دو محراب دارد.
اگر دو سال پیش از مسجد حاج سمیع دیدن می کردید، کاشی های فیروزه ای دورتا دور ستون های مسجد، قدمت مسجد را روایت می کرد. حالا اما همان کاشی ها را رنگ توسی زده اند!

کارگران هنوز مشغول کارند و تعویض لمبه های چوبی سقف هنوز پایان نیافته. ولی از لمبه های نراد و قطور قدیمی مسجد دیگر خبری نیست. بجز بخش زنانه که هنوز دست نخورده باقی مانده و با یک نگاه می توان تفاوت ها را درک کرد.
یکی از اعضای هیات امنا به تعویض پوشش سفالی سقف اشاره نموده ومی افزاید: مسجد حاج سمیع در واقع دو پوشش سقف دارد به نحوی که بین سقف اصلی و کاذب یک لایه فضای خالی است و لایه میانی با تنه های قطور درختان پوشیده شده بود ولی شدت نفوذ آب از سقف اصلی به داخل بنا به حدی بود که حتما باید سقف تعویض می شد.
حلب سقف هم تعویض شده ولی از پوشش نمادین سفال ها خبری نیست. بجز کاشیکاری های دور ستونها، سرتاسر شبستان مسجد از کف تا حدود یک متر کاسیکاری های گل و بوته دوره قاجار دارد. هرچند برخی از کاشیکاری ها در مرمت های غیر اصولی گذشته، سر وته و ناموزون نصب شده، ولی بنظر می رسد قرار نیست کاشیکاری های این بخش مرمت گردد.
اگرچه تمام مردم محله ساغریسازان و حتی رشت این مسجد را بنام خاندان حاج سمیع می شناسند ولی سازمان میراث فرهنگی گیلان، این مسجد را به نام «حاج حاکم نصیر رشتی» به شماره ۹۳۸۲ و در تاریخ ۱۴/۵/۱۳۸۲ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسانده است.

شادوران «منوچهر ستوده» نیز در جلد اول کتاب «از آستارا تا استرآباد» احداث این بنا را به «حاج سمیع خان رشتی» نسبت می دهد، ولی بر اساس مدارک سازمان میراث فرهنگی، این مسجد توسط «حاج حاکم نصیر رشتی» در اواخر دوره قاجار احداث شده و بر اساس مستندات یاد شده پس از فوتِ حاج حاکم، مسئولت اداره مسجد به خاندان سمیعی می رسد و بعد از آن مسجد حاج حاکم معروف به مسجد حاج سمیع شده است.
به گفته معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان، رجال پرورترین و تاثیرگذارترین خاندان در گیلان، از ۳۰۰سال گذشته به این سو، خاندان بزرگ سمیعی هستند که بابا جد این خاندان «حاج میرزا محمد حسین» اصالتا تبریزی بود و در تبریز داد و ستد تجاری داشت. فرزندش «آقا سمیع» که به حاج سمیع ملقب می شود، مدتی در قزوین ماندگار و با دختر ملک التجار قزوینی وصلت کرده و برای ادامه زندگی به رشت می آید.
علی امیری می افزاید: از اواخر زندیه شاهد پدیداری خاندان سمیعی در رشت هستیم. حاج سمیع ۱۲ فرزند داشت. و احتمالا ۸یا ۹تا پسر بوده که این ۸ اولاد ذکور، جد همه سمیعی های گیلان هستند .

با کانال همای خبر همراه باشید