همای گیلان، “شب یلدا” یادگاری از پیشینه ایران است که خانواده­‌های ایرانی این شب را با شادمانی و هم­نشینی جشن می­‌گیرند.

آداب و رسوم این شب  به قرن­ها قبل بازمی­‌گردد، شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است که مثل عید نوروز از تاریخ و پیشینه قدیم ایران به‌یادگار مانده است؛ شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در نخستین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد؛ این شب از تمام شب‌های سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند.

در شب چله یا یلدا، رسوم مختلفی در مناطق ایران مرسوم بوده اما یکی از مهمترین بخش­های آن، تناول تنقلات و خوراکی­های خاص است؛ استفاده از خوراکی­ها با سلامت بدن افراد مرتبط است و نوع آن خوراک باید با ماهیت و ذات سلامت افراد تناسب داشته باشد؛ بر همین اساس گفتگویی با دکتر حسین روازاده؛ یکی از اساتید طب ایرانی ــ اسلامی ترتیب دادیم تا با باید­ها و نبایدهای خوراک این رسم ماندگار بیشتر آشنا شویم.

دکتر روازاده با تأکید بر اهمیت تاریخی و باستانی شب یلدا میان فارسی­‌زبانان و ریشه­‌های عمیق این رسم کهن اظهار کرد: خاطرم هست قدیم­‌ها به این شب به‌جای یلدا، چله می­‌گفتند و به‌خاطر ایجاد محفل گرم در خانواده­‌ها و آشنایان زیبایی و خاطرات آن صدچندان بود؛ کنار مصرف تنقلات، بزرگان شعرخوانی می­‌کردند و قصه­‌ها و افسانه­‌های قدیم را برای کودکان و خانواده­‌های‌شان باز می­‌گفتند و سنت حفظ آداب و رسوم را سینه به سینه منتقل می­‌کردند؛ تفأل به حافظ شیرزای و استخاره با قرآن کریم که برکت زندگی را افزون خواهد کرد، اهم این آداب بود که می­‌کوشیدند به نوباوگان منتقل شود؛ جالب است بدانید که ابوریحان بیرونی از این شب به‌عنوان میلاد اکبر یاد می­‌کرد که به‌معنای تولد خورشید است.

وی افزود: در بیشتر مناطق ایران، مردم آن منطقه آیین خاص خود را در مهمانی­‌های شب چله داشتند که متأسفانه برخی از آنها به دست فراموشی سپرده شده است؛ نقش محوری پدربزرگ­ها و مادربزرگ­ها آن‌چنان پررنگ و پرمحتوا بود که اهمیت حضور آنها در این مجلس را صدچندان می­‌کرد؛ فرزندان خانواده با تهییج به‌دنبال خروج انبار خوراکی­های پنهان بودند، آن‌قدر که حتی خاطرم هست در یکی از مناطق کودکان با خواندن شعری با این مضمون که «هرکی نیاره شب چره ــ انبارش موش چره» مادربزرگ­ها را تشویق در آوردن تنقلات می­‌کردند.

دکتر روزاده تصریح کرد: به هر حال در طب ایرانی و اسلامی، توصیه­‌ها و پندهایی برای آداب و رعایت رسوم آن وجود دارد که تضمین­­ کننده سلامت افراد است؛ شام سبک برای ابتدای شب میل شود؛ اصولاً شام باید در ساعت ۵ بعد از ظهر خورده شود که متأسفانه اکثر مردم آن را به ساعات پایانی شب و زمان استراحت موکول می‌کنند؛ برای عزیزان توصیه دارم که شام را در اول شب و با حجم کمتر میل کنید تا فرصتی برای بهره­‌مندی از خوراکی­های شب چله فراهم کنید و ناکام نمانید! عوارضی چون پرخوری و افزایش و کاهش فشار پیامد نخوردن شام در اول وقت است.

وی با تأکید بر اهمیت مصرف انار یادآور شد: از اهمیت مصرف انار در شب یلدا غافل نباشید؛ این میوه با خاصیت جادویی خود، به‌شدت و با قوت فراوان، جیوه را که سمی مهلک است، از بدن خارج می­‌کند؛ مصرف پرتقال، انجیر، خرمالو، شلغم­های طبیعی و قهوه­‌ای‌رنگ (شلغم­‌های سفید و صورتی ماهیت متفاوتی دارند)، تخمه کدو و خربزه نیز در افزایش سلامت بدنتان و ایمن­‌سازی آن مؤثر است؛ مصرف سایر خوراکی­ها همچون تخم آفتابگردان و تخم ژاپنی و… توصیه ندارم چرا که عوارض آن بر کسی پوشیده نیست و الحمدلله مردم با آگاهی خود که به‌شدت افزایش یافته و شناخت بیشتر از ماهیت و خواص خوراک پیدا کرده­‌اند، تصمیم به پرهیز یا مصرف خواهند داشت.

ممنوع‌بودن مصرف هندوانه در شب سرد!

وی به یکی از مهمترین خوراکی­های این شب اشاره و تصریح کرد: از کدو همیشه در سر غذاها و سفرها استفاده می‌شده است؛ قدیم از کدو در فسنجان هم استفاده می‌کردند. یکی از بهترین اشکال کدو به‌شکل تنوری پختن آن است؛ به‌جای کدو، از هندوانه در شب یلدا استفاده می‌شود که نباید این کار صورت گیرد.

دکتر روازاده با تأکید بر عدم استفاده از هندوانه در شب­های سرد متذکر شد: خواص هندوانه و فواید آن بر بدن پوشیده نیست اما در فصل خود و در وقت خود باید مصرف شود؛ حکمای ایرانی تأکید داشتند که هر میوه­‌ای در فصل خود مصرف شود که مفید باشد اما اگر در مکانی که تولید می­‌شود، مصرف کنید، مفیدتر خواهد بود. به‌لحاظ علمی توضیحی می­‌دهم که شاید مورد استفاده برخی عزیزان قرار گیرد و بدانیم که توصیه­‌ها ریشه در علم و حکمت دارد. در هوای بالای ۳۰ درجه (فصل تابستان) هر قدر هوا گرم­تر، آب­های زیرزمینی سردتر خواهد شد؛ وقتی هندوانه در زمینی با دمای بالای ۳۰ درجه رشد می­‌کند، ریشه در هوایی با همان نسبت سردتر رشد خواهد کرد؛ مصرف هندوانه، هندوانه­‌ای که به‌جای رشد در دمای ۲۰ درجه بالای صفر در هوا در چله زمستان و دمای بیست درجه زیر صفر مصرف می‌شود، آسیب‌رسان  به بدن شما خواهد بود و برای سلامتی مضر است چرا که طبع و مزاج هندوانه سرد و تر است و میوه تابستان است؛ مزاج و طبع خوراک فصل زمستان که خودش سرد و تر است، خوردن خوراک سرد نیست، آن‌هم در فصل سرما و بدتر در چله زمستان بین دو تفاوت دما و تغییر انرژی­های فصل! و جالبتر آنکه در شب هم مصرف می­‌شود، اشتباه محض است. بیشترین مصرف هندوانه در بوشهر بوده چون دمای هوا برای مصرف آن مناسب بود اما برخی اصرار دارند در شب­های سرد از قرمزی زیبای هندوانه بر سر سفره لذت ببرند؛ بسیار عالی ما هم برای تزیئن سفره آرایی، با این اقدام موافقیم اما لطفاً از مصرف هندوانه در شب چله بپرهیزید، خصوصاً سردمزاج­ها که بیشتر آثار مضر را دریافت خواهند کرد.

وی افزود: با این حال با وجود تمامی توصیه­‌ها و هشدارها، برخی نمی­‌توانند از هندوانه شب یلدا چشم­‌پوشی کنند؛ توصیه می­‌کنیم که به هیچ وجه مصرف نکنید اما آنهایی که به هر دلیلی مصرف کردند حتماً از آجیل­های گرم مثل گردو، پسته، بادام، کشمش و مویز به‌مقدار زیادتر از حد معمول خود مصرف کنند تا از سردی هندوانه بکاهد.

دکتر روازاده خاطرنشان کرد: در برخی از مناطق ایران علاوه بر انار از شلغم، کدوی حلوایی تنوری، برگه­‌های خشک زردآلو، هلو، شربت و شیرینی طبیعی، حلواها و شیره­‌ها کنار دیگر تنقلات و میوه­‌ها از جمله سیب قرمز، خرمالو و… استفاده می­‌کردند؛ حکما در فصل پاییز که طبع سرد و خشک دارد، مصرف کشمش را که مزاجی گرم و تر دارد توصیه می­‌کنند و برای زمستان که طبع سردتر غالب است، مصرف مویز که رطوبت‌بخشی کمتری نسبت به کشمش دارد، توصیه می­‌شود.

وی گفت: یادتان نرود که ماهی برای شام یلدا فاجعه و سردی است؛ برای شب­های سرد ماهی مصرف نکنید و به‌جای آن از خورش­‌هایی مانند قورمه­‌سبزی کنار آش میل کنید؛ مهمتر از همه، غافل از سفره­‌های  خالی و کم‌رنگ برخی خانواده­‌ها و همسایه­‌ها نباشید؛ بزرگان، پدربزرگ­ها، مادربزرگ­ها را تنها نگذارید و از این سرمایه­‌های جواهرنشان بهره‌مند شوید و با دعوت از آنها به محافل خود رنگ ببخشید و لبخند، این هدیه ارزشمند را از چهره­‌های عزیزان هدیه بگیرید./تسنیم

با کانال همای خبر همراه باشید