اختصاصی همای گیلان، به نوشته مورخانی همچون بیرونی، بیهقی، گردیزی و دیگران، جشن سده یکی از سه جشن بزرگ ایرانیان است که در دوران اسلامی، تا اواخر دوران خوارزمشاهیان و حمله مغول دوام آورد و هم سلاطین و امیران و هم مردم عادی این جشن را به‌پا می‌داشتند. مشهورترین و بزرگترین جشن سده در زمان مردآویج در سال ۳۲۳ هجری در اصفهان برگزار شده‌است و چنان‌که در تاریخ بیهقی آمده‌ است جشن سده دیگری که به یاد مردم مانده، جشنی است که در زمان سلطان مسعود غزنوی در سال ۴۳۰ هجری برگزار شد. به هر روی، ماندگاری سده در فرهنگ ایرانی بسیار مرهون اقوام گوناگون ایرانی است. کرمان، در هشتاد سال گذشته مهد برگزاری سده بوده‌ است و همه ساله باشکوه‌ترین جشن سده نیز در آن جا توسط همه مردم برگزار می‌شود. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، زرتشتیان این جشن را با روش‌های تازه‌ای که سابقه تاریخی ندارد، برپا می‌کنند.
مردآویج همچون برادرش وشمگیر با وجود فشارهای فراوان، به آیین ایرانی زرتشت پایبند مانده بود و برآن بود تا با شکست دادن خلفا، شکوه و عظمت ایران را دوباره زنده کند. او برآن بود تا با فتح میان رودان، مداین را آباد و تاق خسرو را نوسازی کند. او در اجرای این نیت به « عبداله وهبان » که حکومت اهواز را به او داده بود نوشت :
ایوان مداین و تاق خسرو را بازسازی کن و به همان صورتی که در زمان انوشه روان خسرو یکم بود، درآور
مردآویج در اینباره پیوسته به حاکم اهواز پیام میفرستاد تا هرچه زودتر بازسازی تاق خسرو را به سرانجام برساند تا پس از فتح بغداد و براندازی خلیفه، در آن کاخ همچون شاهان ساسانی بر تخت نشیند. مردآویج در راستای زنده کردن آیین پادشاهان ایرانی پیش از خود، تاجی بسیار باشکوه و گوهرآگین به مانند تاج انوشه‌روان خسرو یکم ساخته بود و هنگامی که برتخت زرین می نشست آن را برسر می نهاد. مردآویج دستور ساخت آتشکده ای بزرگ را صادر کرد که در زمان حیاتش ساخته شد. به گواهی تاریخ نگاران، مردآویج به فرهنگ، آداب، آیین ها و جشن های ایرانی توجه ویژه‌ای داشت و در برگزاری جشن های ملی به ویژه نوروز ، سده و مهرگان عزم و اراده‌ای والا از خود نشان داد.
باشکوه ترین جشن‌سده‌ی ثبت شده در تاریخ ایران، در کرانه‌های زیبای زنده‌رود در سپاهان، توسط مردآویج برگزار شد. که در منابع تاریخی مهمی چون « تجارب الامم ابن‌مسکویه رازی » بطور مفصل شرح داده شده است .

مرداویج زیاری بنیادگذار سلسله زیاریان در سده چهارم هجری و دهم میلادی است. وی پایه‌های حکومتی را پی نهاد که فرمانروایانش میان سال‌های ۳۱۶ تا ۴۳۵ هجری بر بخش‌هایی از سرزمین‌های گرگان، قومس، طبرستان، دیلم، گیلان، قزوین، ری، اصفهان و خوزستان فرمان راندند. زیاریان به همراه دیگر شاخه‌های دیلمی در غرب و شرق ایران به یاری گروهی از سلسله‌های محلی کوچک و بزرگ ایرانی، حدود دو سده بر ایران فرمان‌روایی کردند.

با کانال همای خبر همراه باشید