<<رضاشاه>> ؛را بیشتر بشناسیم(۵)

<<رضاشاه>> ؛را بیشتر بشناسیم(۵)

یادداشت از علی رحیم پور سرشکه قسمت پنجم (آخر)

[۱۲۵۶آلاشت-۱۳۲۳ژوهانسبورگ]

○تاریخ و اقتصاد○
{رضا‌خان،با توسل به شیوه‌هایی چون مصادره اموال و املاک افراد مغضوب،ضبط اموال مجهول‌المالک،خرید املاک از مالکان عمده با قیمت‌های بسیار نازل،قبول هدایا،خرید مستغلات و اراضی مزروعی پایین‌تر از قیمت بازار از مالکان مرعوب،و تحت فشار گذاشتن مالکان از راه‌های گوناگون مثل قطع آب تا قبول قیمت نازل،و به زور شلاق و شکنجه و راه‌های دیگر،به بزرگ‌ترین فئودال و زمین‌دار ایران تبدیل شد.رابرت‌گراهام راه‌های کسب املاک را در چند عبارت خلاصه می‌کند:رشوه‌گیری،غصب و توقیف.

○املاک رضاخان○
●وی با فرستادن افسران خود به شمال دستور می‌داد که هر ملک مرغوبی را که می‌دیدند،برای شاه بگیرند.این اقدام اغلب به شیوه خاص خود رضا‌خان انجام می‌شد؛به این ترتیب که ابتدا اطلاعلات لازم کسب می‌شد که آیا زمینی که شاه مدعی و طالب تصرف آن است،به کسی تعلق دارد یا نه.سپس چاهی حفر می‌کردند؛ اگر چاه به مدت۲۴ساعت آب می‌داد،کافی بود که بگویید«اراضی جزو املاک است و معنی این کلمه این بود که تمام اراضی از آن من است و مالک،شاه است.»در انتقال این زمین‌ها،تمسک به راه‌های قانونی،از مهم‌ترین حربه‌ها بود.«اداره ثبت اسناد موظف بود سند مالکیت آن ملک یا املاک را فورا در جلد مخمل صادر و تهیه کند و به نماینده‌ او تحویل دهد.»بهای ثبت شده‌ ملک یا زمین، با قیمت واقعی آن تفاوت بسیار داشت؛اما تحقیقات،سخن از خرید زمین یا ملک را تنها ادعایی می‌داند که صورت ظاهری قضیه بود و برای راضی‌ کردن صاحب املاک،برای به‌نام شاه کردن آنها،از راه‌های دیگری استفاده می‌شد.
○رضا‌خان مدعی بود که زمین‌ها را از مالکانش می‌خرد؛ولی جالب اینکه مثلا دکان را به یک ریال،خانه را ۳۰۰دینار و ملک مزروعی را به عشر عایدات سالانه‌اش با تهدید و حبس از دست صاحبانش بیرون می‌آورد.اغلب این بیچارگان کسانی بودند که به ضرب شلاق و شکنجه و بر اثر اقامت در زندان ناچار شدند املاک و مزارع خود را که یگانه وسیله‌ امرار معاش آنها بود،در مقابل چند شاهی و احیانا بدون دریافت چند شاهی به روسای املاک دربار شاه واگذار کنند.بهای پرداختی نیز با قیمت واقعی تفاوت بسیار داشت.در این مورد روزنامه‌«داد»نوشته بود:«دولت در شهرستان گرگان۱۲۵پارچه قریه و قصبه‌ مهم که اغلب آن قراء شش دانگی بوده،داشته.وزیر دارایی وقت،مثل اینکه از کیسه‌ فتوت خودش بخشش می‌کند،تمام این ۱۲۵پارچه خالصه‌ دولت را فقط و فقط در مقابل۷۵هزارتومان به شاه سابق(رضا‌خان)انتقال داد که تنها سه دانگ قصبه‌ مهم کردکوی و مزارع تابعه‌ آن از جمله ۱۲۵پارچه مورد انتقال بود،بیش از۲۲۵هزار تومان یعنی سه برابر وجهی که برای۱۲۵ پارچه داده شده،ارزش داشته است.»

○در سال۱۳۲۰ش،پس از خروج رضا‌شاه از ایران،یکی از وکلای دوره‌ سیزدهم مجلس شورای ملی به نام<مؤید احمدی>؛در جلسه‌ مجلس اعلام کرد:
«رضا‌شاه صاحب۴۴هزار مستغلات و ۷۰ میلیون ریال پول نقد در بانک ایران است.
درآمد‌ سالانه‌ رضا‌شاه به۷۰۰میلیون تومان می‌رسید که از این مبلغ هر ساله۶۰میلیون تومان(تقریبا معادل۲۵میلیون دلار آمریکا در آن زمان)به خارج منتقل می‌شد.شمار روستاهایی که رضا‌شاه در مدت سلطنت تصاحب کرد،بالغ بر۲۱۶۷پارچه
به شرح ذیل است:
فارس:۱۹پارچه با
۲۰۰خانوار/
کرمان:۱۹۱ پارچه
با ۴۲۵۰خانوار/
آذربایجان غربی:
۱۱۵پارچه با ۶۳۶۵
خانوار/
تهران:‌۴۲۸پارچه با
۴۴۲۴خانوار/
گیلان و مازندران:
۱۲۴۱پارچه با ۳۲۸۷۸
خانوار/
جمع کل روستاها:
۲۱۶۷پارچه/
/جمع کل خانوار: ۴۹۱۱۶/

او در ادامه با احتساب متوسط هر خانوار،شمار افرادی را که درآمدشان به جیب شاه می‌رفت،بالغ بر ۲۵۴۵۸۵نفر می‌داند.

•در مهر ماه۱۳۱۰ش،قانون مستغلات انتقالی و خالصه؛در دی‌ماه ۱۳۱۲ ش،قانون فروش خالصات؛در فروردین۱۳۰۴ش و ۱۳۱۶ش،قانون مربوط به خالصات خوزستان و در آبان ماه ۱۳۱۶ش،قانون فروش خالصات اطراف تهران به تصویب رسید و به اجرا گذاشته شد.در نتیجه‌ این قوانین،تمرکز شدید زمین‌ در جهت خاندان پهلوی و زمین‌داران بزرگ انجام گرفت(۲۶هزار ده به۳۷خانواده تعلق داشت).
در کل،در دوره‌ ۱۷ساله‌ سلطنتش بالغ بر ۴۴ هزار سند مالکیت به نام او صادر شد.}
{روزنامه دنیای اقتصاد ۷
شهریور۱۳۹۷/°محمود طلوعی°،
کتاب پدر و پسر،ناگفته‌ها از
زندگی در روزگار پهلوی‌ها،
نشر علم،تهران۱۳۷۲}

°محمود طلوعی°اهل میانه
/آذربایجان شرقی،
(۱آبان۱۳۰۹-۲۹مرداد۱۳۹۴)
نویسنده،تاریخ‌نگار و•••بود■

○ما را به رخت و چوب
شبانی فریفته است○

○این گرگ سال‌هاست
که با گله آشناست○

○آن پارسا که ده خرد
و ملک رهزن است○

○آن پادشا که مال
رعیت خورد گداست○

👆<پروین اعتصامی
(۲۵ اسفند ۱۲۸۵–۱۵ فروردین
۱۳۲۰)که در حکومت رضا شاه،
می زیست،در شعر<اشک یتیم>؛
[رضا شاه]را،”زمین خوار رهزن
و گدا”؛نامید•

پایان

▶️علی رحیم پور سرشکه▶️
۷ اسفند۱۴۰۳