پایگاه خبری و تحلیلی همای خبر پایگاه خبری و تحلیلی همای خبر|پایگاه خبری و تحلیلی همای گیلان|پایگاه خبری و تحلیلی استان گیلان|اخبار گیلان| اخبار روز گیلان | خبرهای گیلان| با اخبار گیلان همراه شوید|
همای گیلان: شبکه های ماهواره ای در قالب میان برنامه ها و آگهی ها، ارزشهای متفاوتی چون فرهنگ برهنگی، مصرف گرایی،تجمل پرستی، ترویج بی مبادلاتی اخلاقی و … را به نمایش گذاشته و رفته رفته فرهنگ وقار و پوشیدگی را به فراموشی می سپارند.
شبکه های ماهواره ای، هویت تازه ای به مشاهده گران خود می بخشند و آنها را وامی دارند تا ارزشهای غلط و فاسد را جایگزین ارزشهای اخلاقی دانسته و سعی در حفظ و ثبات آنها برآیند ، چرا که زبان تصویر ، قدرت فوق العاده ای در جهت تحکیم یا تضعیف ارزشها دارد، از این رو برنامه های ماهواره در کشورهای سازنده ، شاید مناسب حال مردم آن جامعه و در جهت سیاست های حاکم بر آنان باشد ، ولی در جامعه ای که آن روابط، ارزشها و هنجارها به گونه ای دیگر است، نتیجه ی عکس داده و هنجار های جامعه اسلامی را مورد حمله قرار می دهد و خانواده و به ویژه جوانان و نوجوانان را دچار تغییر می کند که اگر به درستی مدیریت نشود، آنها را دچار تزلزل خواهند کرد.
در خانواده های سنتی پدر و مادر از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند. جایگاه ویژه پدر و مادر به صورت طبیعی مانع بسیاری از انحرافات است. وقتی فرزند در تصمیم های خود به نظر پدر و مادر خود توجه می کند ، راه برای تن دادن به کارهایی که نهاد خانواده را تحت الشعاع قرار می دهد تنگ می شود. اما در شبکه های ماهواره ای یکی از اصلی ترین کارها خارج کردن پدر و مادر از محوریت خانواده و معرفی آن ها به عنوان زمینه ساز تولد است. یعنی پدر و مادر کسانی هستند که به جهت قانون طبیعت زمینه ساز تولد فرزند هستند و باز هم به جهت همین قانون طبیعت باید تا مدتی که فرزند توانایی مراقبت از خویش و پاسخ به نیازهای روزمرۀ خود را ندارد ، از او مراقبت کنند. اما وقتی که فرزند بزرگ شد ، پدر در حد یک کارگر برای تأمین مخارج و مادر هم در حد یک خادم برای انجام وظایفی مانند آشپزی و رخت شستن و اتو کشیدن و… پایین می آید. در چنین خانواده ای پدر و مادر نقشی در تربیت فرزند خود ایفا نمی کنند. شبکه های ماهواره ای بدون اینکه حساسیت خاصی ایجاد کنند باورهای ما را فتح می کنند و خانواده بی قید را در مقابل خانواده دینی عَلَم می کنند. اگر خانواده از حالت مقید بودن و دینی خود بیرون آمد ، آن جامعه محکوم به فناست کما اینکه در غرب این اتفاق در حال وقوع است.
الگودهی ماهواره به جوانان و نوجوانان
تاثیر برنامه های ماهواره بر افکار عمومی و عملکرد مخاطبان بویژه از نظر تربیتی و جامعه پذیری امر روشنی است. «کانال های ماهواره ای موجب می شوند زنان و دختران جوان، با دیدن فیلم ها و سریالهای شبکه های فارسی زبان، مطابق حس همزاد پنداری، به تقلید از نوع پوشش و آرایش هنرپیشگان برآمده، سعی در هرچه شبیه تر کردن خود با آنها کنند. به واسطه معرفی الگوهای ذهنی و عملی رفتار، در گذر از برنامه های مختلف ، معرفی شخصیت ها و سمبل های مطرح شده، شخصیت های سریالها، فیلم ها و … پس از مدتی تعدادی از این الگوها را در بییندگان خود درونی می کند.» (منادی، ۱۳۸۵: ۲۰۸).
تغییر نقش افراد در خانواده (والدین و فرزندان)
در خانواده با معیارهای اسلامی ، مرد احساس مسئولیت عمیقی در قبال اعضای خانواده ی خود دارد و خود را موظف به حفظ حریم خانواده می داند و این تلقی باعث تعهد مرد به زن خانۀ خود و فرزندان برای تأمین نیازهای آنها می شود. در برنامه های ماهواره ای مرد خانواده به عنوان یک فرد مطرح می شود که امیال فردی اش معیار رفتارهای او هستند. چنین فردی خود را متعهد به دیگر اعضای خانواده نمی داند و خود او مقدم بر تمام مناسبات خانوادگی است و برای تأمین امیال و نیازهای خود می تواند روابط مقدس خانوادگی را زیر پا بگذارد. چنین مردی مطلوب زن ایرانی و غیرت زنانه ی او نیست و لذا مرد خانواده را تکیه گاه محکم خود و فرزندانش می خواهد. از سوی دیگر برنامه های ماهواره ای زن را نیز به همین ترتیب یک فرد تعریف می کند که امیال او مقدم به هر فرد دیگر از جمله اعضای خانواده است. چنین زنی نیز مطلوب مرد در خانواده ی ایرانی با آموزه های اسلامی نیست که زن را مدیر منزل و مسئول تربیت فرزندان و تنظیم ارتباطات اجتماعی تلقی می کند. بر همین قیاس فرزندان در خانواده ی اسلامی دارای نقش ها و موقعیت های تعریف شده هستند که حقوق و تکالیفی را در رابطه با پدر و مادر و خانواده به عنوان یک نهاد به عهده دارند.
وقتی افراد در برنامه های ماهواره می بینند که افراد چقدر با انزواطلبی و حتی مقابله با افراد خانواده شان و یا حتی خیانت به آنها می توانند موفق باشند، این خانواده را به سوی اختلاف داخلی، کم اهمیت شدن نقش پدر، ایجاد اختلاف بین زوجین و دوری فرزندان از والدین می کشاند. یا در سوی دیگر،وقتی که پدر یا مادری به همراه پسر یا دختر جوانشان نظاره گر تصاویر فیلمی هستند که در آن یک معاشقه ولو خفیف صورت گیرد، همین مسأله موجب از بین رفتن پرده های حجاب بین افراد خانواده و در نتیجه شکستن قبح افعال می گردد. تنها خدا می داند که در خانواده ای که قبح افعال شکسته شده باشد، چه اتفاقات بدی رخ خواهد داد. حضرت علی (ع) در مورد حیا فرمودند: «حیا از انجام کارهای زشت جلوگیری می کند.» و واضح است که در نبود حیا و شکسته شدن حریم خانواده چه اتفاقات شومی رخ خواهد داد.
یقیناً برنامه های خاص ماهواره ای هم می تواند یک فرد یا اجتماع را هم بیمار و نابود سازد. کما اینکه همه ما دراین باره نمونه های فراوانی سراغ داریم و اگر ریشه بسیاری از بزه ها و ناهنجاری های اجتماعی را که اکنون در سراسر دنیا تقریباً به یک شیوه انجام می شود، جستجو کنیم، در خواهیم یافت که همه آنها به نوعی از یک آبشخور به نام ماهواره ها سرچشمه گرفته اند.
عوامل گرایش به ماهواره در نسل جوان
– تمایل خانواده های ایرانی به دیدن سریال و ترجیح آن به فیلم سینمایی ایرانی، تا جایی است که بسیاری از کانال های ماهواره ای اکنون اقدام به پخش سریال در میان برنامه های عادی خودنموده اند.
– تمرکز شبکه های ماهواره ای به حوزه هایی از زندگی اجتماعی که جزء حوزه های ممنوع و بعضاً تابوهای جامعه ی ایرانی به شمار می روند ، مانند روابط آزادانه با جنس مخالف ، نوشیدن مشروبات الکلی در مواقع جشن و غم ، عدم تقید به ظواهر مذهبی، روابط نامتوازن میان افراد دارای اختلاف بسیار و بسیاری موارد دیگر از این قبیل.
– بیننده در بسیاری موارد به خود حق می دهد تا با ذهن خسته از کار روزانه و یادگیری های اجتماعی خود را با دیدن برنامه هایی بدون محتوا ، اما سرگرم کننده و جذاب اما مضر آرام نماید.
– وجود برخی سریالهای کم جاذبه ی داخلی که فاقد پاسخگویی به نیاز سرگرمی و رفع خستگی برای دسته ای از مخاطبان ایرانی است.
راهکارها و پیشنهادها
با توجه به موضوعات مطرح شده می توان به برخی از راه کارها و پیشنهادها اشاره کرد از جمله:
تقویت فرهنگ اسلامی و ملی و نشان دادن ارزش های بالای آن به سطوح پایین جامعه، دفاع از ارزش های ملی، ارتقاء سطح آگاهی افراد، ترویج زندگی معنوی و تقوا، ترویج الگوهای رفتاری صحیح در خانواده و جامعه به ویژه نزد نوجوانان و جوانان.
مهمترین وظیفه مسئولان فرهنگی، ایمن سازی افراد به ویژه قشر نوجوان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز با برنامه ریزی های اساسی برای گسترش شناخت معارف اسلامی و باورهای اعتقادی و مذهبی در جامعه میسر است که می تواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند. به عبارت دیگر باید جوانان عزیز را به گونه ای تربیت کرد که آگاهانه و با اختیار کامل از گناه دوری کنند این مهم می تواند از مدرسه شروع شود.
تبیین صحیح پیامدهای منفی ماهواره برای جوانان و والدین آن ها با بهره مندی از مطبوعات ، رسانه ها و انجمن اولیا و مربیان مدرسه و کتاب های درسی.
توجه به نیازهای طبیعی و مشروع مخاطب: رسانه ملی می تواند با توجه به نیازهای طبیعی مخاطبان، معرفی الگوها و مدهای مناسب و بومی در مقابله با رسانه های بیگانه است. رسانه می تواند با شناختی که از نظام فکری و اجتماعی مخاطب خویش دارد ، پاسخگوی نیازهای آنان باشد.
تلاش برای تولید سریالهای قوی ، متناسب با باورهای ملی-مذهبی ؛ کیفیت و محتوای سریال های داخلی باید به دقت بررسی شود. اگر پیام ها چندان ارتباط ومناسبتی با بافت اجتماعی جامعه نداشته باشند ، جاذبه ای هم برای مردم نخواهند داشت. از این رو سبب گرایش بیشتر مخاطبان به سمت ماهواره گردیده ، و به مرور تنوع و تکثر شبکه های داخلی نیز به پخش برنامه های نمایشی گذشته و تکرار آنها می انجامد.
در اینجا به منظور پیشگیری از گسترش تمایل به برنامه‌های تلویزیونی ماهواره‌ها و جلوگیری از تبعات ویرانگر آنها، چند پیشنهاد ارائه می‌شود:
اگر زمینه پاسخگویی به نیازهای طبیعی مخاطب فراهم نشود و امکان ارضای آنها از راه مشروع وجود نداشته باشد، احتمال ارضای نامشروع آن نیازها دور از انتظار نخواهد بود. به نوعی که اگر رسانه‌های خودی، به نیازهای طبیعی مخاطبان خود مانند نیاز به اطلاعات یا نیاز به ارایه الگوهای جدید به ویژه برای جوانان که با توجه به نیاز تنوع‌طلبی در انسان وجود دارد پاسخ ندهند، مخاطبان به سمت رسانه‌های بیگانه و بهره‌گیری از آنها روی خواهند آورد.
رسانه ملی میتواندبا توجه به نیازهای طبیعی مخاطبان خودو پاسخگویی حساب شده به آنان تا حدودی از گرایش مخاطبان به رسانه‌های بیگانه جلوگیری کند. یکی از راهکارهایی که رسانهها میتوانند در مسیر مقابله با الگوبرداری منفی و افراطی مخاطبان پی‌گیرند، معرفی الگوها و مدل‌های سبک زندگی مناسب و بومی است. رسانه می‌تواند با شناختی که از نظام فکری و اجتماعی مخاطب خویش دارد، بر اساس سلایق و علایق مخاطبان خویش برنامه‌سازی کرده، پاسخگوی نیازهای آنان باشد. به عبارتی دیگر باید به عوامل مربوط به شکل‌گیری پیام خویش و عناصری که ناظر بر محتوا و کیفیت پیام هستند توجه نموده و با در نظر گرفتن عوامل مربوط به روحیات مخاطبی که دارای قدرت انتخاب است تصمیم گیری نموده، محتواهایی را مطرح کند که متناسب با نیاز واقعی بوده و شانس بیشترین انتخاب را از سوی مخاطب داشته باشد. در کنار استفاده حداکثری از هنر و فنون رسانه ای، توجه به اصول و چهارچوب عقیدتی و اخلاقی مخاطب، زمینه‌های اجتماعی و علایق وی، عناصر زمینه‌ای هم‌چون دیدگاه‌ها و نگرش‌های مخاطب، تجربیات گذشته و شرایط موجود، در این جا می‌تواند به عوامل برنامه‌ساز برای جذب مخاطبان کمک کند.
– ارائه الگوهای مناسب و تبیین پوچی و بیهودگی الگوهای بیگانه: الگوسازی و معرفی الگوهای خوب به جوانان، موجب جلوگیری آنها از دنباله‌روی به سمت الگوهای غربی می‌شود. الگوهایی میتوانند سبب رشد دیگران شوند که خود رشد یافته باشند. افرادی که در مسیر هدایت، محکم و استوار هستند و آگاهی به علوم و معارف الهی دارند، تضمین کننده رشد و کمال انسان‌ها هستند و باید به عنوان الگوهای موفق و مناسب در رسانه معرفی شده و به نقش آنان در سلامت اخلاقی و اجتماعی و تحکیم بنیانهای خانواده پرداخته شود. همین‌طور ضروری است، رسانه ملی برای مقابله با اثرگذاری منفی الگوها و مدهای بیگانه به ساخت برنامه‌های گوناگون در قالب فیلم و سریال و تهیه گزارش‌های زنده‌ای که از بطن جامعه برخاسته و ارتباط خوبی با مخاطب برقرار می‌کند، جهت روشن کردن زاویههای گوناگون الگوهای انحرافی بیگانه در جامعه بپردازد. «… همه ما موجوداتی فرهنگی هستیم، اندیشه‌های بنیادی، ارزشها، و هنجارهای جامعه خود را یاد می‌گیریم و آنها را در انگاره‌های خود و جهان اجتماعی خودمان مجسم می‌کنیم. به عبارتی فرد رفتارهای شخصی خود را همراه با ارزشها و نگرش‌های فردی می‌آموزد و آنها را در طول حیات خود توسعه می‌دهد»، (منادی، ۱۳۸۵: ۱۹۰) در این راستا، به ویژه توجه دادن به جوانان در قبال مخاطرات پیروی از مدل هایی که امروز در سطح کشورهای غربی نیز این آسیب ها و خطرها به چشم میخورد. بر این اساس، رسانه ملی باید با آگاه کردن جوانان از پی آمدهای خطرناک گرایش‌های ناصحیح به پیروی از سبک زندگی مورد نظر ماهواره‌ها، زمینه کاهش الگوپذیری آنها از مدهای غربی را فراهم آورد.
– تلاش برای تولید سریالهای قوی، متناسب با باورهای ملّی ـ مذهبی: برنامه‌های دینی هم که در کارکرد خود میتوانند در راستای تقویت هویت ملی و ایجاد همبستگی جامعه اسلامی، ارزیابی شوند باید از عنصر جذابیت برخوردار باشند تا بتوانند موجب تقویت هویت ملی شده و از این رهگذر بر کاهش تماشای ماهواره از سوی مخاطبان بیانجامند. باید توجه داشت اصل افزایش گرایش به دین و تقید به دین که در پرتو ارائه صحیح و جذاب آن تحقق میپذیرد، در مقابله با الگوبرداری منفی از ماهواره بسیار مؤثر است. کیفیت و محتوای سریالها باید به دقت بررسی شود. اگر پیامها چندان ارتباط و مناسبتی با بافت اجتماعی جامعه نداشته باشند، جاذبهای هم برای مردم نخواهند داشت. ازاین‌رو سبب گرایش بیشتر مخاطبان به سمت ماهواره گردیده و به مرور تنوع و تکثر شبکه‌های داخلی نیر به پخش برنامه‌های نمایشی گذشته و تکرار آنها می‌انجامد.
– نوآوری و توجه به کیفیت برنامه‌ها: یکی از راهکارهایی که فرهنگیان باید در راستای مقابله با رسانه‌های ماهواره‌ای بیگانه، به آن توجه کند، مقاوم سازی دانش آموزان است. به این معنا که دانش آموز بتواند در برابر تحمیل ناصواب و تهاجم و القای آرمانهای خلاف و تشویق به رفتارهای غلط، ایستادگی کند و تسلیم نشود و از خودباختگی فرهنگی اجتناب ورزند که این مهم باید از خانه دوم شروع شود که همان مدرسه و کلاس درس است و متولیان امر تعلیم و تربیت که معلمان سنگردار آن هستند، اداره شود.
– آگاه سازی دانش آموزان و اولیا جهت برقراری رابطه عاطفی مناسب با یکدیگر، تقویت نگرش معنوی در درون خود و هماهنگ‌سازی گفتار و رفتار می‌تواند در دستیابی فرزندان به سلامت رفتار و سعادت پایدار آنان اثرگذار باشد.
– آموزش همسرداری و تربیت کودک در اسلام، با استفاده از متخصصین مجرب در کلاس های آموزشی خانواده در مدارس.
– تبیین مفهوم آزادی از نظر اسلام توسط دانشمندان و محققان داخلی و جامعهشناسان کشور و انعکاس معنای واقعی آن و تبیین تفاوت ماهوی فرهنگ اسلامی و غربی به طرق مختلف در حوزه های ستادی آموزش و پرورش.
– پر کردن اوقات فراغت جوانان با برنامه های جذاب، تفریحی و علمی توسط متولیان فرهنگی از جمله آموزش و پرورش.
– آگاه سازی نحوه عملکرد تلویزیون و شگردهای رسانه‌های بیگانه و آشنا ساختن فرزندان از کودکی و نوجوانی توسط والدین و معلمان دوره دیده و آگاه.
– هشداردهی و آشنا نمودن خانواده‌ها از چگونگی خطراتی که برنامه‌های مبتذل ماهواره که با انحراف اخلاقی و فکری خانواده ها را تهدید می‌کنند، از طریق ارتباط با مدرسه و کلاس های توجیهی.
– حساس نمودن و عادت دادن جوانان و نوجوانان به نقد و ارزیابی برنامه‌ها به خصوص فیلم‌های سینمایی و سریالها، اعم از خارجی و داخلی، از جهت محتوایی و ارزشی از طرق مختلف، برای بالا بردن قدرت فهم و درک آنان در شرایط درگیر شدن با پیام‌های فرهنگی بیگانه در مدارس.
– احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه به ویژه در مدارس.
نتیجه گیری
برنامه ریزی جهان غرب در جهت هویت زدایی ، دین زدایی ، خانواده ستیزی و خانواده گریزی است و بر اساس این محورها به تولید فیلم و برنامه می پردازد. نگاه اساسی فیلم هایی که توسط رسانه های غربی تولید و از طریق ماهواره به طور رایگان در اختیار خانواده قرار می گیرد از میان بردن نگاه عفیفانه مرد و زن در خانواده است. آنها تلاش می کنند تا زیور عفاف را به عنوان یک عامل مخرب جلوه دهند و تعهد و پایداری افراد خانواده را نسبت به هم از میان ببرند. تاثیر برنامه های ماهواره بر فرهنگ خانواده ها ناشی از قدرت نفوذ و تاثیر گذاری رسانه در جامعه است. رسانه های دیداری و شنیداری بخشی از منش و اخلاق افراد جامعه را تحت تاثیر خود قرار می دهد. اگر خانواده ها به صورت مداوم و مستمر مخاطب برنامه های ماهواره باشند، قطعاً تاثیر بسیار عمیقی بر آنها خواهد گذاشت، به ویژه دختر و پسر جوانی که آمادگی پذیرش افکار مختلفی را دارند.
تبلیغات سوء شبکه های ماهواره ای اثرات مخربی ذر اعتقادات ، تفکرات ، شخصیت و تربیت خانواده ها بویژه زنان و جوانان دارند و افراد را از تفکرات و اعتقادات صحیح خود جدا می کنند. تمام هدف این برنامه ها نابودی سلامت فکر و رفتار افراد است. مشاهده دائم برنامه های نامناسب ماهواره افراد را دچار حالت مسخ شدگی و از دست رفتن عقلانیت می کند و خانواده های تحت الشعاع این برنامه ها از مسیر اصلی تربیتی خود که ریشه در مکتب اسلام دارند، فاصله می گیرند.
برای جلوگیری از نفوذ دجالواره می بایست به فرهنگ غنی و پربار اسلام روی آورد و خانواده به ویژه نوجوانان و جوانان را به این سمت و سو سوق داد. از طریق آگاه سازی در مدارس که معلمان نقش بسیار اساسی و مهمی را بر عهده دارند. مدرسه و معلمان باید الگویی باشند برای روشنگری و آگاه سازی دانش آموزان.
معین رمضانی – کارشناس فقه و مبانی حقوق اسلامی
