بررسی اجمالی جغرافیای طبیعی و انسانی استان گیلان مقدمه:

اختصاصی همای خبر/گیلان به گیلکی ( گیلوان) به تالشی( گیلوان) یکی از استان های شمال ایران به مرکزیت کلانشهر رشت می باشد.
درباره نام گیلان و معآنی این واژه نظرات متفاوتی ابراز شده است در لغت نامه دهخدا نام گیلان برگرفته از گیل بعلاوه پسوند ( ان) به معنای محل سکونت ذکر شده است
این استان از شمال به دریای کاسپین و کشور آذربایجان و از طریق آستارا با آن دارای مرز زمینی مشترک می باشد و از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران و از غرب به استان اردبیل متصل می گردد. مساحت این استان ۱۴۰۴۴ کیلومتر مربع و براساس آخرین سرشماری دارای ۲۵۳۰۶۹۶ نفر جمعیت می باشد و در رتبه دهمین استان پرجمعیت کشور قرار میگیرد و از نظر تراکم جمعیت در رده سومین استان متراکم جمعیتی کشور میباشد
طبیعت گیلان پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب می باشد قرار گرفتن در بین رشته کوه البرز و دریای کاسپین باعث گردید که آب و هوای مناسبی جهت شکل گیری مراکز جمعیتی در گیلان پدید آید.
گیلان از سال ۱۳۴۴ در تقسیمات کشوری ایران به عنوان استان مستقل معرفی گردیده رشادت ها و دلیری های گیلانی ها در برابر اشغالگران موضوعی بوده که بسیاری از نویسندگان در آثار خود به تکرار از آن یاد کرده‌اند.
این استان دارای هویت قومی ریشه دار گیلک و تالش می باشد و بر اساس گویش به سه گروه رشتی -لاهیجانی که در غرب و شرق منطقه جلگه ای زندگی می کنند گروه دوم گیلکی گالشی در کوه های جنوب شرقی و زبان متفاوت دارند و گویش تاتی که در پیرامون رودبار مستقر می باشد

شکل گیری روستا ها در گیلان

سکونتگاه های انسانی بر اثر شرایط محیطی و جغرافیایی و عوامل مختلف در پیدایش آنها پدید آمده اند .در آغاز تاریخ به طور کلی در کنار رودخانه ها و دریاچه های بزرگ و یا هر جایی که آب و هوا و خاک مساعدی وجود داشته است روستاها شکل گرفتند اما در ایران ابداع و احداث قنات و شیوه های آبرسانی به مزارع از عوامل مهم پیدایش سکونتگاه ها بوده است
در ایران معمولا روستاها به اشکال مختلفی پدید آمده اند که عبارتند از:
از روستاهای متمرکز و مجتمع __ روستاهای منفرد یا پراکنده و روستاهای ریسمانی
و روستاهای موقت .
در گیلان روستاهای پراکنده نمود بیشتری دارد به دلیل وجود مزارع برنج که تاثیر بسزایی در شکل‌گیری این گونه روستاها داشته است
بخش عمده‌ای از ساکنان روستایی گیلان را دامداران و جنگل نشینان تشکیل می دهند این قشر زحمتکش که با پرورش دام در جنگل ها و کوههای امرار معاش می‌کنند بیشتر به صورت سنتی به پرورش دام مشغول اند هرچند این شیوه زندگی بسیاری را تحت تحت الشعاع خود قرار داده اما از تاثیرات منفی آن اعم از تخریب فرسایش خاک و اراضی نمی‌توان به سادگی گذشت.
از نظر جمعیت لازم است اشاره نمایم که بیش از ۵۳ درصد مردم گیلان در روستاها زندگی میکنند جمعیت متوسط روستا در گیلان همواره از متوسط کشوری بالاتر بوده است. نورم رشد جمعیت در گیلان نیز از متوسط کشوری پایین تر میباشد پیش بینی می گردد که این رشد منفی در سالهای آینده نیز ادامه یابد.

زمین شناسی عمومی

استان گیلان از نظر لیتولوژی منطقه ­ای متنوع از نظر سن و گستردگی سنگ­ ها می­ باشد و شامل دوران­ های پرکامبرین، پالئوزوئیک، مزوزوئیک و سنوزوییک است. قدیمی­ ترین رخنمون ­های سنگی استان را واحد­های پرکامبرین مجموعه افیولیتی شاندرمن و مجموعه دگرگونه گشت تشکیل می­ دهند که در بخش ­های جنوب غربی گیلان برونزد دارند.

واحد­های مربوط به پالئوزوئیک در این استان شامل الف) واحدهای تفکیک نشده اردویسین تا دونین که بیشتر در غرب گسترش یافته و شامل تناوب واحدهای ماسه سنگی، سنگ­ های آهکی به همراه واحد آذرین شامل ترکیبات بازیک و آلکالن است. ب) واحدهای دونین با برونزدهای کوچکی در ناحیه مرکزی استان و جنوب امامزاده ابراهیم دیده می ­شوند و شامل ردیفی از سنگ­های آتشفشانی دگرگون شده با ترکیب بازیک تا متوسط هستند. ج) واحدهای کربونیفر در جنوب غربی شهر لاهیجان از جنس فیلیت و اسلیت نازک لایه تخریبی می­باشند. همچنین رخنمون­ های سازند آهکی مبارک در جنوب و جنوب غربی شهر چابکسر دیده می­ شوند. د) واحدهای پرموکربونیفر، این نهشته­ ها در غرب گیلان رخنمون دارند و شامل سنگ ­های آهکی خاکستری نازک لایه هستند. ه) واحدهای پرمین، این نهشته­ ها وسعت زیادی از استان را پوشش داده و بیشتر شامل برونزد سازندهای دورود و روته می­ باشد.

واحدهای دوران مزوزوئیک در استان گیلان شامل الف) برونزد­های محدودی از تریاس پایین و میانی شامل سازندکربناته- دولومیتی الیکا در جنوب و جنوب غربی شهر ماسوله ب) برونزد­های تریاس بالایی- ژوراسیک میانی که با ته­نشست‎هاى مربوط به سازند شمشک (با ترکیب شیل، ماسه‎سنگ و کنگلومرا به همراه لایه‎هاى زغال) مشخص‎ می­شوند و در سراسر گیلان از غرب و شمال­غرب،

جنوب تا جنوب شرق و بخش مرکزی دیده می­شود.

ج) واحد­های ژوراسیک میانی تا پایانی را می­توان در این استان با سازند آهکی شال در ماسوله و در دامنه جنوبی کوه شاه معلم مشخص نمود. د) واحدهای سنگی ژوراسیک- کرتاسه یکی از مهم­ترین سیکل ­های رسوبگذاری در گیلان است که منجر به تشکیل رخساره­های کربناته دارای طبقات متوسط تا ضخیم لایه از سنگ آهک ماسه ­ای و آرژیلی در سراسر گیلان شده است. ه) واحدهای سنگی کرتاسه را عمدتاً برونزدهای کربناته و ولکانیکی تشکیل می ­دهند که بخش عمده پراکندگی در مناطق شرقی و غرب گیلان می­ باشد.

واحد­های سنوزوئیک در استان گیلان شامل واحد­های کنگلومرایی (فجن)، ولکانیکی و آهکی با سن پالئوسن به ویژه در جنوب گیلان است که بیشتر در تناوب با لایه­ های سنگ­های آتشفشانی (لایه ­های توف، توفیت، توف- برش، برش ولکانیکی و آگلومرا) با سن ائوسن دیده می­ شوند. هم چنین واحد­های آهکی با سن ائوسن گستره­ای بزرگ از نیمه جنوبی گیلان را در بردارد. واحد­های میوسن که شامل تناوبی از مارن­ های رنگی، ماسه سنگ و کنگلومرا است در جنوب استان گیلان بصورت دگرشیب روی سنگ­های پالئوسن و یا کرتاسه قرار دارد. نهشته­ های کواترنری در استان گیلان بخش عمده­ای از قسمت­ های حاشیه ­ای دریای کاسپین و بستر رودخانه­ ها در بر می­ گیرد که شامل رخساره سیلابی، رسوبات سیلابی- رودخانه­ ای، رخساره رودخانه ­ای، رخساره آبرفتی و …. می باشد.

همچنین سنگ­ های نفوذی در دوران ­های مختلف و با ترکیبات متفاوتی در سراسر استان دیده می ­شوند که از مهم­ ترین آن­ ها می ­توان به واحدهای گرانیتی لیسار و گرانیت ­های ماسوله، نفوذی ­های مربوط به کمپلکس گشت، توده گرانیتوئیدی لاهیجان، واحد­های گابرویی حوالی دیلمان، واحدهای آندزیتی در جنوب شرقی گیلان و… اشاره کرد. دایک ­ها و سیل ­هایی متعددی نیز واحدهای سنگی مختلف را قطع کرده ­اندکه بیشتر دارای ترکیب حد واسط تا بازیک می ­باشند.

جغرافیای طبیعی گیلان.

استان گیلان در بخش باختری البرز شمالی قرار دارد. در این استان دو مورفولوژی متفاوت حاکم است، در بخش جنوبی استان ارتفاعات بلند و خشن البرز شمالی چهره ساز است، بلندترین نقطه گیلان کوه سماموس با ۳۶۷۸ متر ارتفاع در شهرستان رودسر واقع شده است، در حالی که کوهپایه ­ها و دشت ساحلی خزر مورفولوژی تپه‌ ماهوری و دشت گونه دارد که با پادگانه‌های دریایی و یا نهشته‌های آبرفتی جوان زمان حال پوشیده شده‌اند. شواهد زمین‌شناسی موجود نشان می‌دهد که در مورفولوژی گفته شده گسله‌های حد کوه و دشت و زمین‌ساخت نقش اساسی دارد.

ارتفاعات استان را می‌توان به دو گروه عمده و اساسی تقسیم نمود :

گروه اول بخشی از ارتفاعات سلسله جبال البرز بوده که با قرار گرفتن در جنوب استان گیلان این منطقه را از فلات مرکزی ایران جدا ساخته است. شهرستان‌های بندرانزلی، صومعه‌سرا، رشت، آستانه و لنگرود در شمال این بخش از ارتفاعات استان، قرار گرفته و از ارتفاع کمی برخوردارند.

گروه دوم که در امتداد شهرستان تالش واقع شده‌اند به کوه‌های تالش معروف بوده و گیلان را از آذربایجان جدا می‌سازد.
جلگه ها و دشتهای گیلان

جلگه‌ها در استان گیلان از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشند و به دو بخش جلگه‌‌ شرقی و جلگه مرکزی تقسیم می‌شوند. جلگه شرقی به‌صورت نواری بین سواحل دریای خزر و دامنه‌های شمالی البرز غربی با وسعت اندکی واقع شده که به‌صورت مستقیم تحت تأثیر آبرفت‌های بسیاری از رودخانه‌های ساحلی با خصوصیات سیلابی قرار گرفته است. جلگه مرکزی به شکل مثلث، در حدفاصل امامزاده‌هاشم، انزلی و چمخاله به‌صورت وسیع تشکیل شده است. مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وسعت این جلگه، عبارت‌اند از رسوب‌گذاری سفیدرود، تبخیر شدید منابع آبی، وجود گسل که باعث جدا شدن رشته کوه‌های غربی از رشته کوه‌های البرز شده و سبب حرکات طبقات زمین به سمت شمال گردیده است و نیز عوامل دیگری که در گذشته باعث پایین رفتن سطح آب دریای خزر گردیده است.

دشت به سرزمینی نسبتاً هموار گفته می‌شود که دور تا دور آن را حصاری از کوهستان در بر گرفته است. مهم‌ترین دشت استان گیلان جواهر دشت است که زیبایی‌های بی نظیر و مناظر بکر آن هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند.

جغرافیای روستایی گیلان.

استان گیلان در ایران، شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته‌کوه البرز و بخش غربی کرانه‌های جنوبی دریای خزر است.[۶] طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است.

این استان، از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می‌شود.[۱]

گیلان از چهار پارچه (منطقه) شکل گرفته‌است. زبان، پوشش، قوم‌ها و تاریخ قومی – بومی این چهار منطقه متفاوت از یکدیگر است:

بیه‌پیش (جلگه باختر سپید رود): قوم گیلک، زبان گیلکی، گویش بیه‌پیشی
بیه‌پس (جلگه خاور سپید رود): قوم گیلک، زبان گیلکی، گویش بیه‌پسی
تالش (کوهستان باختر سپید رود و باختر دریای کاسپین): قوم تالش، زبان تالشی
رودبار (کوهستان خاور سپید رود): قوم‌ گیلک، زبان گیلکی و قوم تات و زبان تاتی
رشته کوههای البرز با ارتفاع متوسط ۳۰۰۰ متر، چون یک دیوار در غرب و جنوب گیلان کشیده شده و این منطقه به جز از راه دره منجیل، راه شوسه دیگری به فلات ایران ندارد. کمترین فاصله کوه تا دریای خزر (در بخش حویق از شهرستان طوالش) حدوداً ۳ کیلومتر و بیشترین فاصله آن از دریا (در امام زاده هاشم) حدود ۵۰ کیلومتر است.[۲] بلندترین نقطهٔ گیلان، کوه سماموس، با ۳۶۷۸ متر ارتفاع واقع در شهرستان رودسر است.
گیلان انتهای غربی رشته کوه البرز و بخش غربی جلگه‌های حاشیه دریای خزر ایران را دربر می‌گیرد. دره عرضی عمیق سفیدرود بین منجیل و امامزاده هاشم کمربند کوهستانی را قطع می‌کند. در شمال غرب، ارتفاعات تالش به صورت حوضه‌ای پیوسته امتداد دارند و گیلان را از آذربایجان جدا می‌کنند. جز در انتهای شمالی که حیران در انتهای دره آستاراچای از ارتفاع ۱۶۰۰ متر فراتر نمی‌رود، ارتفاع همه آن مناطق بالای ۲۰۰۰ متر است و سه قله بالای ۳۰۰۰ متر بغرو داغ (۳۱۹۷ متر)، عجم داغ (۳۰۰۹ متر) و مولومه بند یا شامولوم ماسال ملقب به شاه معلم (۳۱۱۲ متر) دارد. در بخش شرقی و شمال شرقی آن‌ها جریانهایی موازی به پایین به سوی دریا جریان دارد که منجر به الگویی شانه شکل می‌شود. البرز غربی خود در شرق دره سفیدرود پهن تر و پرپیچ و خم تر است و سه دامنه موازی دارد؛ نماینده جنوبی‌ترین و پست‌ترین شان در گیلان آسمانسرا کوه (۲۳۷۵ متر) در منطقه عمارلو ست؛ دامنه متوسط پیوسته تر است؛ از کوه دلفک (۲۷۱۱ متر) تا کرم کوه (۳۳۸۹ متر) ادامه دارد، درحالی که دره عرضی پلرود مشخصاً دامنه شمالی را به ناتشکوه (۲۳۸۷ متر) و کوه سمام یا سماموس (۳۶۸۹ متر) که بلندترین نقطه گیلان است تقسیم می‌کند. همه این کوهها ساختار زمین‌شناسی و تاریخ زمین‌ساختی بسیار پیچیده‌ای دارند که آن‌ها را به مجموعه ساختاری مرکز ایران مربوط می‌کند. لرزه خیزی بالا گواه در جریان بودن فعالیت کوه‌سازی ست، زلزله ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ دو شهر منجیل و رودبار را تقریباً ویران کرد و حدود چهل هزار نفر را کشت و صدها روستا را تخریب کرد.
گرچه همه این کوهها مساحت بیشتری از جلگه‌ها دارند، ولی جلگه‌ها مهم‌ترین ویژگی خاص استان هستند و واژه گیلان هم اغلب به مناطق جلگه‌ای یا خصوصاً به جلگه مرکزی اطلاق می‌شده‌است. این متوازی الاضلاع کم ارتفاع، با پهنای ۳۵ کیلومتر و طول ۹۰ کیلومتر، ناهمگن بوده قابل تقسیم به دو بخش اصلی است: دلتای سفیدرود در شرق و جلگه فومن در غرب. اولی تماماً توسط سفیدرود، رودی با دبی بالا (۴۵۰ میلیون متر مکعب به‌طور میانگین) و محتوای آبرفتی بالا ایجاد شده‌است. در بالای رود محتوای آبرفتی قدیمی غلیظ وجود دارد، ولی در پایین آن، شمال آستانه، رود اغلب دارای لای و گل می‌شود، و مسیرش از مسیر سابق شمال شرقی اش که در زاویه برجسته دشت در دستک به دریا می‌پیوست عوض کرده و در حال حاضر به سوی شمال جریان یافته و دلتای زنده کوچکتری هنگام پیش رفتن به دریا بین زیباکنار و بندر کیاشهر می‌سازد. جلگه فومنات در غرب رسوبات آبرفتی دریایی و خطوط شنی ساحلی را با رسوبات فراوان ناشی از رودخانه‌های پرشمار سرازیر از ارتفاعات تالش می‌آمی‌زند. آن‌ها مستقیماً به دریا نمی‌رسند، بلکه در تالاب انزلی یا یک خروجی به دریا جمع می‌شوند از لای ساحل شنی خط ساحلی جمع می‌شوند تالاب در نتیجه رسوبگذاری مستمراً در حال کوچک شدن و پست شدن بوده‌است. در مقابل، جریانات شمال تالش و شرق گیلان که حتی از پلرود هم پرآب ترند به اندازه کافی برای خنثی کردن عمل جریان ساحلی رونده بسوی شرق آبرفت نمی‌آورند، و نمی‌توانند جز یک روبان باریک منطقه کم ارتفاع تنها با پهنای چند کیلومتر بین آستارا و سفیدرود و در شرق قاسم آباد با پهنای حدود ۱۰ کیلومتر در دهانه پلرود پیرامون کلاچای بسازند.
مناطق ییلاقی گیلان که در حال حاضر بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارت اند از:

نواحی ییلاقی جواهردشت؛ در ارتفاعات شرق گیلان، منطقهٔ شمالی کوه زیبای سماموس قرار دارد و ییلاقِ نواحی چابکسر، قاسم آباد، واجارگاه، کلاچای و رحیم‌آباد به‌شمار می‌رود.
ییلاق‌های منطقه اشکورات رحیم‌آباد
ییلاق گردنه حیران و بهارستان آستارا در غرب آستارا یکی از بکرترین مناطق کوهستانی استان گیلان در مجاورت کشور آذربایجان محسوب می‌شود.

ییلاق‌های دیلمان و اسپیلی؛ ییلاق‌های این ناحیه، هم از نظر چشم‌انداز و هم از نظر آثار تاریخی و فرهنگی دارای اهمیت بسیار است.
ییلاق‌های نواحی رودبار؛ این ییلاق‌ها را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد: نخست ییلاق‌های واقع در شرق سفیدرود که عمدتاً در بخش عمارلو، توتکابن و پره‌سر قرار دارند.
ییلاقهای فومن ؛این ییلاقها بیشتر در نواحی ماسوله،ماکلوان قراردارد.

 

 

با کانال همای خبر همراه باشیدhttp://@homaygilanir