اختصاصی همای گیلان، در منابع تاریخی، نخستین بروز و شیوع بیماری وبا در دوره قاجاریه به سال ۱۲۱۱ه.ق در محدوده آذربایجان ثبت شده است و در سال ۱۲۲۱ه.ق مرض وبا برای بار دوم در آذربایجان و ایروان شیوع‌ می‌یابد.(۱)منابع مختلف از شیوع وبا کوچک و بزرگ در سال‌های ۱۲۳۶- ۱۲۵۰ و ۱۲۵۲ ه.ق در تهران و سایر شهرها خبر‌ می‌دهند که کار خاصی از سوی حکومت‌ها برای پیشگیری و درمان انجام‌ نمی‌گیرد، به گونه‌ای که در سال‌های ۱۲۶۰ تا ۱۲۶۳ه.ق شاه و درباریان قاجار برای مصون ماندن از بلای وبا به لواسان رفتند. (۲) بروز نارضایتی‌های مردم از دولت و بحران‌های اجتماعی ناشی از وبا بود که فرصت و زمینه را برای رهبران جریان‌ها فراهم‌ می‌کرد، علی محمد باب از فقر و فلاکت عامه مردم عصر قاجار بهره برداری و در سال ۱۲۶۰ه.ق شورش کرد.

در گزارش‌ها و تحلیل‌ها درباره گروندگان به این شورش، گروه‌های متعددی را‌ می‌توان یافت که به سبب فقر و فلاکت ناشی از بیماری‌های واگیردار به جریان باب پیوسته اند.(۳) در این دوران بروز بیماری وبا و مشکلات ناشی از آن به حدی بود که امیرکبیر در سال ۱۲۶۷ه.ق دستور اجرای قرنطینه در مرز ایران و عراق را صادر کرد. (۴) درسال ۱۲۶۹ و۱۲۷۳ه.ق وبا بار دیگر تمام ایران را فرا‌ می‌گیرد. کنت دوگوبینو که در این سال در تهران به سر‌ می‌برد،‌ می‌نویسد: «هر کس دو پا داشت و‌ می‌توانست فرارکند برای حفظ جان خود از پایتخت گریخت. مردم چنان‌ می‌مردند که گویی برگ از درخت‌ می‌ریزد، من تصور‌ می‌کنم که بیش از یک سوم سکنه شهر تهران در اثر وبا مردند.»درسال ۱۲۸۴ وبای شدید دیگری در همه شهرهای ایران همه گیر‌ می‌شود. در همان سال طبق برآورد ژوزف دزیره تولوزان پزشک مخصوص ناصرالدین شاه، حدود یکصدهزار نفر به خاطر ابتلا به وبا درگذشتند. درسال ۱۲۸۷ وبا همراه قحطی پدیدار شد. درسال ۱۲۹۴ وبای سختی در گیلان پدیدار گشت و ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر را تلف کرد. درسال ۱۳۰۷ باز وبا از کرمانشاهان آمد. آخرین وبا در ۱۳۰۹ ه.ق از بادکوبه آغازشد و روسیه را گرفت و به اندک زمانی از شهرحاجی ترخان (آستراخان) به رشت رسید.

در تابستان ۱۳۰۹ وبا به سمنان و دامغان زد و در اوایل محرم سال۱۳۱۰ در تهران شیوع یافت. دکتر تولوزان‌ می‌نویسد: «در مدت سی سال که من در ایران بودم، این سخت ترین و گسترده ترین وبایی بود که شاهدش بودم. و کسی امید یک ساعت زنده ماندن نداشت.» (۵)جنگ جهانی اول(۱۹۱۸- ۱۹۱۴م) ناخواسته ایران را فرا گرفت و به سبب بروز مشکلات مالی و قحطی بیماری‌هایی چون وبا در نقاط مختلف کشور افراد بسیاری را به کام مرگ فرستادند. منابع: ۱-اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، مرآت البلدان، ج۱، صص۵۳۱-۵۲۹

۲-اعتمادالسلطنه-ج۱-ص۵۸۶

۳-فوران، جان، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، ص۲۴۰

۴-آدمیت، فریدون، امیرکبیر و ایران، چاپ پنجم، ص۲۳۶

۵-مجیدی، علیرضا، بیماری وبا در تاریخ ایران و جهان ۶–غلامرضائی،علی،چکیده تاریخ ایران از باستان تا پایان دوره قاجار.

با کانال همای خبر همراه باشید