پایگاه خبری و تحلیلی همای خبر پایگاه خبری و تحلیلی همای خبر|پایگاه خبری و تحلیلی همای گیلان|پایگاه خبری و تحلیلی استان گیلان|اخبار گیلان| اخبار روز گیلان | خبرهای گیلان| با اخبار گیلان همراه شوید|
اختصاصی همای گیلان: تاریخ: ابن خلدون : دانشی است ناشی از حکمت وبیانگر سیرت پیامبران،سیاست پادشاهان وسرگذشت مردمان.
هرودوت:تاریخ مطالعه روزگاران گذشته است. عناصر مقدم تاریخ انسان و زمان می باشند که در همه تعاریف تاریخ مد نظرمی باشند.
فرهنگ:مجموعه سنت ها،آداب،رسوم وباورهای مردم یک منطقه می باشد که به اقتضای زمان قابل گسترش وتغییر می باشد.در دوره معاصر اصطلاح فرهنگ گاه به حوزه های خاص گفته می شودمانند فرهنگ رانندگی یا فرهنگ آپارتمان نشینی .
تمدن:ابن خلدون :تمدن،اجتماعی شدن انسان است.
آلفرد وبر: تمدن محصول دانش و فناوری است.
تمدن حاصل تعالی فرهنگ و پذیرش نظم اجتماعی است.
رابطه فرهنگ وتمدن:به طور کلی تمدن با واژه فرهنگ قرابت دارد.تمدن بیشتر به ظواهر زندگی اجتماعی توجه دارد،اما آنجا که پای معنا به میان می آیدبا فرهنگ ارتباط پیدامیکند. با وجود ارتباط فرهنگ وتمدن این دو لازم وملزوم هم نیستند.مثلا بومیان استرالیا وآفریقا تمدنی ندارند،ولی دارای فرهنگ بومی خود یعنی مجموعه ای از باورها وآداب ورسوم هستند.
تعریف تمدن اسلامی ومحدوده تاریخی و جغرافیایی آن
تمدن اسلامی با بعثت آغاز شداما شروع آن را با هجرت وتشکیل حکومت اسلامی همزمان می دانند.از مهمترین دلایل انتخاب یثرب برای مهاجرت می توان به دو مورد اشاره کرد :نخست رقابت این شهر با مکه و دوم اختلاف بین قبایل ساکن در این شهر-اوس و خزرج- وتفرقه افکنی یهودیان یثرب. پس از عقبه اول و دوم مصئب به همراه اهالی یثرب برای تبلیغ اسلام به آنجا رفت .تبلیغ به گونه ای بود که قبل از ورود پیامبر بیشتر مردم یثرب ایمان آورده بودند .
پیامبر اسلام در اولین اقدام پس از ورود به مدینه بین اوس وخزرج صلح برقرار کرد .سپس با یهودیان پیمان بست اما یهودیان به دلایل مختلف از جمله نژادپرستی ،قدرت مالی ،استحکام قلعه ها وعقیده به اینکه پیامبری غیر بنی اسرائیل برانگیخته نمی شود ،مشکلات زیادی ایجاد کردند عمده جنگهای پیامبر با یهودیان بود .آن ها قبل از تغییر قبله مسلمانان را به خاطر قبله مسخره می کردند .یهودیان در تحریک قریش نیز سهم بسزایی داشتند.
همزمان با وفات پیامبر تقریبا تمام شبه جزیره عربستان زیر پرچم اسلام قرار داشت .پس از وفات پیامبر عده ای از اسلام برگشتند آکثریت دیگری نیز زکات نمی دادند .پیامبران دروغین هم براین مشکلات افزوده شده بودند .خلیفه اول برای حل مشکلات به خشونت متوسل شدبه گونه ای که خلیفه دوم از معترضان به وی بود .با مرگ ابوبکر سیطره حکومت اسلامی بر بخش هایی از خارج شبه جزیره عرب نیز گسترده شده بود .خلیفه دوم با ادامه این روند توانست در کمتر از ده سال حکومت ایران وبخش هایی از حکومت روم را به تصرف خود در بیاورد .اسلام در ایران مقبولیت زیادی یافت نه به خاطر جنگ بلکه به خاطر وضع داخلی کشور وآرمانهای مسلمانان کما آنکه با دور شدن خلافت از معیارهای اسلامی ایرانیان در برابر آنها موضع گیری کرده و به مخالفت برخاستند.
در پایان قرن اول با عبور طارق ازتنگه وفتح اندلس اسلام وارد اروپا شد.حکومت اسلامی تشکیل شده در آندلس نقش مهمی در انتقال تعالیم ودانش اسلامی به اروپا داشت.
در زمان محمود غزنوی بخش هایی از هند زیر سلطه حکومت اسلامی درآمد .در طبرستان به خاطر فعالیت های تبلیغی ودرآسیای جنوب شرقی براثر فعالیت های تجاری وتبلیغی اسلام گسترش یافت.
دوره های خلافت:
۱-خلفای راشدین(ابوبکر،عمر ،عثمان وحضرت علی (ع) )
۲-امویان ۲.۱ سفیانیان که پس از شهادت علی (ع)روی کار آمدند وشامل معاویه ،یزید وحکومت سه ماهه پسریزید،معاویه دوم می باشد.
۲.۲ مروانیان که پس از سفیانیان روی کار آمدند واز سال ۶۴تا۱۳۲ ه ق حکومت کردند.
۳-عباسیان پس از امویان زمام امور را به دست گرفتند وحدود پانصد سال حکومت کردند. اوج شکوفایی تمدن اسلامی تا دوره مامون بود وازآن پس سیرنزولی و رکود تمدن اسلامی آغاز شد.عمده رکود تمدن اسلامی به دلیل حمله مغول ،جنگ های صلیبی وتفکرات غلط داخلی بود.
۴-خلافت عثمانی آخرین خلافت اسلامی بودند که حکومت آنها تا قرن بیستم ادامه داشت .در این دوره قلمرو حکومت اسلامی تا وین پیش رفت .توطئه های خارجی منجر به ضعف وسپس تجزیه این حکومت شد.
خلافت چهار شرط دارد؟۱- علم ۲- عدالت ۳-لیاقت ۴- سلامت روحی وجسمی
علائم خلافت؟۱-برده ۲-خاتم ۳-عصا
نهادهای سیاسی، اجتماعی و علمی تمدن اسلامی
نظم اجتماعی مستلزم تشکیل نهادها اجتماعی است .اولین نهادهای اجتماعی در تمدن اسلامی دیوان ها بودند که کاربردی معادل وزارتخانه های امروزی داشتند.
علل تاسیس دیوان: ۱-گسترده شدن حوزه حکومت اسلامی ووارد شدن اقوام متعدد به حوزه تمدن اسلامی ۲-تقسیم بیت المال ۳- نظامیان تجهیز و ساماندهی آنها ۴- نظارت بر جامعه ونهادهای اجتماعی ۵- حل وفصل دعاوی ۶-وصول مالیات ۷-انجام فعالیت های عمرانی در جامعه اسلامی مانند احداث پل ،راه و…. .
اولین اقدامات در راستای تاسیس دیوان توسط خلیفه دوم (عمر) صورت گرفت که به شرح ذیل می باشد:
۱-تقسیم سرزمین های اسلامی به واحدهای کوچکتر وتعیین استانداریا فرماندار برای هر واحد
۲-مساحی واندازه گیری سرزمین های اسلامی برای برآورد تقریبی درآمد سالیانه جهت پیش بینی درآمدها ومالیات
۳- یکسان سازی واحدهای اندازه گیری(طول،حجم،وزن، و…)
۴- یکسان سازی مسکوکات .
دیوان های تاسیس شده در جوامع اسلامی:
الف- دیوان خراج یااستیفا: وظیفه این دیوان سرپرستی امور مالی سرزمین های اسلامی بود..ثبت دارایی سرزمین های اسلامی ،گردآوری خراج ،تقسیم بیت المال ورتبه بندی مسلمانان جهت دریافت سهم خود از بیت المال مهمترین وظیفه این دیوان بود.سرپرست آن مستوفی یامستوفی الممالک نام داشت
ب- دیوان برید:این دیوان برای خبر رسانی ،انتقال فرامین واخبار ازاطراف به مرکز وبالعکس فعالیت می نمود به تدریج وظیفه جاسوسی نیز برآن اضافه شد.مسئول این دیوان صاحب برید نام داشت
ج- دیوان انشاء یا رسائل: مهمترین وظیفه این دیوان تنظیم وارسال نامه ها وفرامین خلفا وحکام به سراسر قلمرو اسلام بود.
د- دیوان جیش یا جند:وظیفه این دیوان در آغاز تاسیس ،سرشماری وتهیه اسامی شرکت کنندگان در جنگهای صدر اسلام بودبه مرورسرپرستی نیروهای نظامی ،تهیه سلاح وپرداخت حقوق نظامیان بر عهده این دیوان نهاده شد.سرپرست این دیوان را ناظرالجیش نوشته اند.این دیوان بعدها تبدیل به دیوان عرض شد.
ه- دیوان بیت المال: این دیوان درآمدها ومصارف معینی داشت .درآمدهای آن از محل فیء ،غنایم وصدقات فراهم وصرف تهیه وسایل مورد نیاز مردم وبالا بردن سطح زندگی مسلمانانو……می شد.
و- دیوان مظالم:این دیوان وظیفه رسیدگی به شکایات واختلافات مردم را بر عهده داشت کار اداره آن بر عهده قاضی القضات بود.
نهاد حسبه:در این نهاد نظارتی ،که از نظر گستردگی از دیوان ها گسترده تر بود ،محتسب ها به انجام وظایف زیر می پرداختند:
۱-نظارت بربازارها ۲- نظارت بر اخلاق عمومی جامعه ۳- نظارت بر قیمت ها وترازوها ۴-نظارت بر اجرای عبادات ۵-نظارت بر اداره وسلامت راه ها وساختمان ها ۶-فعالیت های قضایی محدود مانند بررسی کم فروشی ،تقلب و….
مراکزعلمی تاثیرگذار برتمدن اسلامی:
۱-مدرسه اسکندریه(حوزه اسکندریه):از ویژگیهای این حوزه می توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱.۱ .این حوزه وارث تمدن یونان پس از جنگهای داخلی وانحطاط یونان بود
۱.۲ .فرهنگ و تفکرات مختلفی در آن وارد شده بودند.
۱.۳ .مکتب فکری در آن به وجود آمده بود که حاصل امتزاج اندیشه های یونانی ،یهودی ،مسیحی ،ایرانی،مصری وبابلی بود .
۱.۴مکتب نوافلاطونی که حاصل تلفیق اندیشه های استدلالی ارسطوونگرش اشراقی افلاطون وآثار فیثاغورثی و رواقی بوددراین حوزه ایجاد شده بود .این مکتب توسط امرینوس ساکاس تاسیس شدولی برجسته ترین شخصیت آنفلوطین بودکه گاه به عنوان موسس از او یاد می شود .
۱.۵ .این حوزه قدمت هشتصد ساله داشت.
۲-مدرسه آتن(آکادمی):با پذیرفته شدن مسیحیت توسط امپراتوری یونان،آکادمی که توسط افلاطون تاسیس گردیده بود ،با مخالفت علمای مسیحیت با فلسفه در سال ۵۲۸م تعطیل شد .با پایان کار این مدرسه فیلسوفان آن به نقاط مختلف از جمله به ایران ودربار انوشیروان مهاجرت کردند وبعدها در حکمت دوران اسلامی موثر واقع شدند .
۳- مراکز سریانی، سریان (سوریه امروز)منطقه ای شامل شهرهای ادسا(رها)نصیبین ،فنسرین وآمدمی گردیده که زبان علمی مردم آن آرامی بوده است. در سال ۴۲۸م توسط نسطوریوس انشقاقی درآیین مسیحیت بوجود آمد.افکار نسطوریوس توسط مدرسه ادسا پذیرفته شد وموجب تعطیلی مدرسه گردید .در نتیجه پیروان آن به نصیبین وایران مهاجرت کرده وباعث انتقال آثار یونان از طریق ترجمه به زبان سریانی وسپس عربی گردیدند.
۴-مدرسه جندی شاپور:این مدرسه توسط شاهپور اول(۲۷۱-۲۴۱)تاسیس گردید .پس از شکست روم از ایران ،اسیران رومی که والرین امپراتور روم نیز بین آنها بود به ایران آمدند وسنگ بنای این مدرسه را نهادند .بعدها از سایر مناطق هم به این گروه افزوده شدند .بیشتر تحقیقات این مرکز در زمینه پزشکی و نجوم بود.
علوم عرب بعد از اسلام:منظور از علوم عرب بعد از اسلام علومی است که از آغاز اسلام تادوره طلایی میان مسلمانان معمول بوده است که این علوم بسیار متعددبود که در اینجا به بعضی از آنها در سه قسمت اشاره می شود:
۱-علوم اسلامی که به واسطه اسلام پدید آمد مثل علم قران ،علم حدیث، علم فقه،علم کلام و…
۲-علومی که در جاهلیت بوده در اسلام ترقی وتکامل پیدا کرده مانندشعروخطابه که آن را علوم جاهلیت یا عربیت می خوانیم
۳-علومی که از زبانهای دیگر به عربی نقل شده مثل طب،ریاضی، هندسه، فلسفه، نجوم و…که آنها را علوم بیگانه یا دخیل می نامیدند.
مدارس اسلامی قبل از نظامیه بغداددرنقاط مختلف اسلامی :به استناد منابع تاریخی علم وتمدن در ممالک اسلامی بدون مدرسه رواج وتوسعه یافت.فقها،اطبا،دانشمندان بدون رفتن به مدرسه پدید آمدند.مورخین مسلمان معتقدندکه نخستین مدرسه اسلامی به امر خواجه نظام الملک طوسی وزیر الب ارسلان در اواسط قرن پنجم هجری تاسیس شد.اما مورخین از مدارس مشروحه زیر نام برده اند که پیش از مدرسه نظام الملک در نیشابور تاسیس گشته بود:۱- مدرسه ابن فورک ۲-مدرسه بیهقیه منتسب به بیهقی ۳- مدرسه سعیدیه از آثار نصربن سبکتکین برادر محمود غزنوی ۴-مدرسه اسماعیل استرآبادی، واعظ وصوفی ۵-مدرسه استاد ابواسحاق
علوم مختلف و پیشرفت آنها در تمدن اسلامی
۱- ریاضیات: مسلمانان علوم ریاضی را نیز از یونانیان فرا گرفتند. ابداعات مسلمانان در این حوزه عبارتند از :الف- ابداع کسرهای اعشاری ب- بوجود آوردن مفاهیم جدیددر تئوری اعداد ج-حل معادلات درجه دو وسه د- ابداع علم جبر
برجسته ترین ریاضی دانان اسلامی عبارتند از: ۱-خوارزمی ۲-بوزجانی ۳-خیام:اوبرای اولین بار معادلات درجه سه را حل کرد. ۴-خواجه نصیرالدین طوسی :صاحب شکل القطاع از مهمترین کارهای او:بسط جداول مثلثاتی ،تبین دقیق روابط حاکم بر زوایا،تبدیل مختصات هندسه سه بعدی به دو بعدی
۲- نجوم:مسلمانان از طریق نجوم هندونیز کتاب مجسطی اثر بطلمیوس با این علم آشنا شدند. یافته های مسلمانان در این علم عبارتند از :الف-تعیین طول سال شمسی ب-اعمال کبیسه ج-دست یابی به مفهوم نجومی تقویم اعتدالین
منجمین اسلامی که در هیئت بطلمیوسی تردید کردند:۱- ابن هیثم ۲- ابوریحان بیرونی ۳-خواجه نصیرالدین طوسی
۳-فیزیک- مکانیک: مسلمان از طریق ترجمه های ابتدای با این علم آشنا شدند.آثاری که مسلمانان با ترجمه آن ها کار خود را آغاز کردنداز این قرار می باشند:الف- فیلون بیزانسی دستگاههای فشار هوا ب-هارون اسکندرانی(مکانیک) ج-رساله ای از ارشمیدس درباره ساعت های آبی برجسته ترین مهندسان مسلمان عبارتند از:۱- بنو موسی(فرزندان موسی بن شاکر)در الحیل نحوه کار وساخت یکصد دستگاه مکانیکی مانندفواره های خودکار،ساعت های آبی،انواع چرخ چاه و…را شرح دادندبنو موسی اولین کسانی بودند که از میل لنگ استفاده کردند. ۲-جزری ۳-ابوالفتح عبدالرحمن خازئی ۴-بیرونی ۵-ابن هیثم
۴-طب:این علم به دلیل نیاز انسان از قدیمی ترین علومی است که بشر به آن پرداخته است .ترجمه نوشته های بقراط و جالینوس برای اولین بار مسلمانان را با کتب ویژه پزشکی آشنا کرد.پزشکان مشهور مسلمان عبارتند از :۱- ابونصر فارابی۲- ابن سینا صاحب قانون جامع ترین کتاب پزشکی ۳- رازی صاحب الحاوی طب منصوری ۴-ابن نفیس دمشقی :اوبه جالینوس عرب مشهور است شرحی بر قانون ابن سینا نوشت.
۵-کیمیا(شیمی):این علم برایند دانش،تکنولوژی وجادو بودو یکی از علوم مخفی به شمار می رفت.علوم مخفی شامل کیمیا ،لیمیا،هیمیا،سیمیاوریمیا می گردید. در کیمیا از اکسیر بحث می شودکه با به کار بردن آن فلزات پست چون آهن ومس به سیم و زر تبدیل می گردند .مشهورترین کیمیا گران مسلمان عبارتند از:۱-جابربن حیان ۲-رازی وی موفق به کشف الکل شد ۳- ابوالقاسم عراقی ۴- عبدا…علی کاشانی
۶- فلسفه:مسلمانان از طریق ترجمه آثار فیلسوفان یونانی با این علم آشنا شدند اندیشه های سقراط توسط شاگردش افلاطون مکتوب گشت .در زمان ارسطو فلسفه به اوج رسید وبا منطق همراه گشت . فیلسوفان بزرگ مسلمان عبارتند از :۱-کندی :اوبین فلسفه با دین آشتی ایجاد کرد ۲رازی : او چهارده رساله در فلسفه دارد از دلایلی که باعث شده از او به عنوان فیلسوف زیاد نام برده نشود می توان به موارد زیر اشاره کرد:الف-او نظام فلسفی منسجمی نداشت ب-فعالیتش بیشتر در کیمیا بود ج-با فلاسفه زمان خودش در مسایلی چون قیاس ورابطه دین با فلسفه درگیر شده بودومورد مخالفت آنان قرار گرفته بود. ۳-فارابی :او متاثر از فلسفه نوافلاطونی بود.فارابی بین نظریات اشراقی افلاطون ونظریات مشائی ارسطو امتزاج ایجاد کرد.او فلسفه را مفهومی واحد می دانست ودلیل آن را ارتباط فلسفه با حقیقت ذکر می نمود.بزرگترین کار او بسط مکتب نوافلاطونی در جوامع اسلامی بود. ۴-ابن سینا :کتاب او در فلسفه نشان می دهد بیماری اصلی انسان نیاندیشیدن است .اومتاثر از فلسفه مشائی بود اما در شفا نظریات شخص خودش را ارائه نموده است.ویژگی های آرائ فلسفی اوعبارتند از :الف-نظام منسجم فلسفی او ب- ارائه گزارش مفصل وجداگانه درباره نظریه های شناخت،خداوجهان،انسان وحیات،رابطه نفس با بدن. ج- نفوذ زیاد در شرق و غرب جهان د- تکیه بر دو جهان بینی فلسفی و دینی ۵-غزالی :با وجود اینکه ضد فلسفه است در کتاب مقاصد الفلاسفه فیلسوفی کامل است ودر کتاب تهافت الفلاسفه تمامی نظریات فلسفی را نفی می کند.کیمیای سعادت واحیاء العلوم آثار جاودان او هستند. ۶-خیام: او عقیده دارد خدا خیر مطلق است واز او جز خیر صادر نمی شود.در نظر او سخن از عذاب تنها انذار است وخلف وعده نادرست است نه خلف وعید. ۷-شیخ اشراق(شیخ شهاب الدین سهروردی):او بعد از حمله مغول ظهور کرد.متاثر از افلاطون بودوجهان را بیشتر براساس نور مورد بررسی قرار می داد.
دردوران صفویه بزرگترین فلاسفه شیعه ظهور کردند: ۱-میرداماد: صاحب القبسات معتقد به اصالت ماهیت بود.مطالب فلسفی را بسیار پیچیده می گفت که شاید از بیم اخباریون عصرش بوده است ۲-میرفندرسکی:مدافع فلسفه مشاء بود ولی از نظر سلوک صوفی وزاهد بود. ۳-ملاصدرا :مکتب او که خود آن را حکمت متعالیه نامیده است از بهم پیوستن اندیشه های اشراقی ،مشائی ،عرفانی وکلامی بوجود آمد.او به اصالت وجود معتقد بود.
تاریخ وتاریخ نگاری
شعبه هایی از تاریخ نگاری در جهان اسلام عبارتند از :۱-تاریخ نگاری خبر:شامل حدیث،قصه ،سیره ،مغازی می باشد ۲-وقایع نگاری ۳-تاریخ نگاری عمومی :برجسته ترین نوع تاریخ نگاری در جهان اسلام وشامل تاریخ جهان بود. ۴-ذیل نویسی ومختصر نویسی ۵-تاریخ نگاری براساس نسب شناشی (علم الانساب) ۶-طبقات ۷-تاریخ نگاری محلی ۸-تاریخ نگاری دودومانی ۹-سده نامه:از سده هفتم پس از حمله مغول این نوع تاریخ نگاری که شامل سرگذشت رجال علمی وسیاسی یک سده به ترتیب الفبایی می باشد متداول گردید.
علل رکود تمدن اسلامی :
علل بیرونی
۱.جنگهای صلیبی :از دلایل شروع جنگهای صلیبی می توان به موارد زیر اشاره کرد:الف- افزایش نفوذ پاپ در جوامع مسیحی ب-جلوگیری از پیشرفت ترکان سلجوقی در آسیای صغیر (سقوط قسطنطنیه)وورود به شبه جزیره بالکان ج-جوش وخروش شوالیه ها برای ابراز وجود وقهرمانی ودست یابی به منصب پادشاهی اورشلیم د-ساختار اجتماعی وسیاسی کشورهای اروپایی وتقسیم امپراتوری فرانسه پس از شارلمانی میان فئودالها به علت بی لیاقتی جانشینان او.
۲-حمله مغول:مقارن با هفتمین جنگ صلیبی ،در شرق بلاد اسلامی سلطان محمد خوارزمشاه از مغول شکست خورد ومغول ها تصرف تدریجی تمام ممالک شرق عالم اسلام را آغاز کردند .اولین شکست مغولان در عین جالوت از ممالیک مصر بود .مسیحیان به دلیل قدرت مغولان وخطرناکتر دانستن ممالیک برای خود ،با مغولان متحد شدند.هولاکو پیش از دریافت نامه پاپ اوربان چهارم درگذشت .اباقاخان پسر هولاکو که با دختر امپراتور بیزانس ازدواج کرده بود مسیحی شد.با شکست سهمگین اباقا خان در منطقه حمص از سلطان قلاوون ومسلمان شدن جانشین او احمد تکودار،روابط ممالیک و مغولان دوستانه شدهرچند دیری نپایید ودر سال ۷۰۲مغولان برای همیشه از شام رانده شدند .به هر حال هجوم مغول ضربه جبران ناپذیری بر فرهنگ وتمدن اسلامی وارد آورد به خصوص با :نابودی کتابخانه ها ،از بین رفتن اقتدار سیاسی جهان اسلام با سقوط بغداد ،ویرانی مساجد وحوزه های علمیه
۳-سقوط اندلس: اندلس در سال ۹۲ ه ق توسط طارق بن زیاد غلام موسی بن نصیر فتح شد. تاریخ اندلس در سلطه اسلام به سه دوره تقسیم می شود :ا-اندلس به منزله بخشی از خلافت اموی ۱۳۲تا۹۲ه ق ۲-دوران حکومت امویان اندلس ۴۲۲تا۱۳۲ ه ق ۳-دوران حکومت ملو ک الطوایفی در اندلس ۸۹۸-۴۲۲ه ق
علل سقوط اندلس :علل داخلی : ۱-موروثی شدن خلافت اموی ۲- عدم مساوات وبرتری نژادی ۳- تجمل وخوش گذرانی ۴-تحجر ۵-استبداد
علل خارجی سقوط اندلس:۱.تهاجم نظامی : الف- اعلام تکلیف شرعی از سوی پاپ برای بیرون راندن مسلمانان ب-ظهور آلفونسوی اول ۲. تهاجم فرهنگی: الف-ایجاد اختلاف میان حاکمان مسلمان ب- بستن پیمان برای آزادی تبلیغ دین ،آموزش مسلمانان وتجارت ج-سوء استفاده از دختران مسیحی برای انحراف جوانان ونیز گسترش میگساری د-موقعیت ژئوپلتیک به علت عدم فتح کامل
علل درونی رکود تمدن اسلامی : ۱-استبداد ۲-دنیا گرایی ۳-تحجر ۴-جریان های عقل گریز : اشاعره ،متصوفه
خیزش و اقتدار مجدد جهان اسلام :
صفویان:تشکیل دولت صفوی رویداد مهم درتاریخ ایران به شمار می آیدبه وجود آمدن تمرکز وثبات سیاسی ،فراگیرشدن تشیع به عنوان دین رسمی کشور،رونق نسبی اقتصادی ومطرح شدن جدی تر ایران در عرصه جهانی از جمله ویژگیهای این دوره است.
۱-روندشکل گیری :با مرگ شیخ زاهد گیلانی شیخ صفی الدین اردبیلی به ریاست طریقه زاهدیه درآمد ومذهب شیعه در قالب این طریقت گسترش یافت .با مرگ شیخ صفی الدین وجانشینی پسرش صدرالدین ،شیوخ خانقاه اردبیل وارد بازی های سیاسی شدند.پس از صدرالدین،خواجه علی وابراهیم اشاره کرد.تمایل جنید به کسب قدرت دنیوی لقب سلطان وجنگ با کفار آشکار بود.بعد از او حیدر وسپس علی به قدرت رسیدن که علی توسط آق یونلوها دوست صفویان کشته شدو اسماعیل هفت ساله فرار کرد.
۲-تشکیل دولت صفوی:در سال ۹۰۷ ه ق که چهارده ساله بود تبریز را تصرف کرد .مذهب شیعه را رسمیت داد.از رویدادهای بسیار مهم این دوران درگیری صفویا ن با ازبکان در شرق وبا عثمانی در غرب بود.آنان توانستندازبکان را سرکوب کنند اما در برابرسپاه عثمانی به دلیل نداشتن سلاح مناسب توفیقی نیافتند.در جنگ چالدران سپاه صفوی باوجود شجاعت و سلحشوری بسیار شکست خورد.در این جنگ قزلباشان از اسلحه های معمولی مانند شمشیر ،تیر وکمان استفاده کردند سپاهیان عثمانی از توپخانه استفاده می کردند.
۳-مرحله تثبیت:با مرگ شاه اسماعیل و جلوس طهماسب در سال ۹۳۰ شروع شد .او از طریق ایجاد نظم وانضباط بین قزلباش ها ودولتمردان توانست بر ازبکان پیروز شود.در زمان شاه اسماعیل دوم وسلطان محمد خدابنده تثبیت ادامه یافت هرچند پریشانی وجود داشت.
۴- روندشکل گیری :با مرگ شیخ زاهد گیلانی شیخ صفی الدین اردبیلی به ریاست طریقه زاهدیه درآمد ومذهب شیعه در قالب این طریقت گسترش یافت .با مرگ شیخ صفی الدین وجانشینی پسرش صدرالدین ،شیوخ خانقاه اردبیل وارد بازی های سیاسی شدند.پس از صدرالدین،خواجه علی وابراهیم اشاره کرد.تمایل جنید به کسب قدرت دنیوی لقب سلطان وجنگ با کفار آشکار بود.بعد از او حیدر وسپس علی به قدرت رسیدن که علی توسط آق یونلوها دوست صفویان کشته شدو اسماعیل هفت ساله فرار کرد.
اسامی شاهان صفوی:۱-شاه اسماعیل(۹۳۰-۹۰۷) ۲-شاه تهماسب(۹۸۴-۹۳۰) ۳-شاه اسماعیل دوم(۹۸۵-۹۸۴) ۴-شاه محمد خدابند(۹۸۹-۹۸۵) ۵- شاه عباس یکم(۱۰۳۸-۹۸۹) ۶-شاه صفی(۱۰۵۲-۱۰۳۸) ۷- شاه عباس دوم(۱۰۷۷-۱۰۵۲)۸- شاه سلیمان (۱۱۰۵ ۱۰۷۷) ۹شاه سلطان حسین(۱۱۳۵-۱۱۰۵)
با روی کار آمدن شاه سلیمان دولت صفوی در سراشیب انحطاط افتادودرنهایت در زمان شاه سلطان حسین باحمله محمود افغان به اصفهان در سال۱۱۳۵ ه ق شاه سلطان حسین شهر را به محمود افغان تسلیم کرد.ومحمود بر تخت سلطنت جلوس کرد.
۵- نکات برجسته فرهنگ وتمدن صفوی:
۵.۱ رسمیت تشیع وپیامدهای آن:
۵.۱.۱ مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل وبحرین.
۵.۱.۲ مناصب دولتی :صدر،شیخ الاسلام،مجتهد،قاضی،ومفتی
۵.۱.۳ یکپارچگی سیاسی
۵.۲ادبیات وشعر:
۵.۲.۱ ادبیات ترکی
۵.۲.۲ مرثیه سرایی
۵.۲.۳ نوحه پردازی
۵.۲.۴ مدح ائمه (ع)
۵.۳ گسترش مدارس علمیه وپیشرفت علوم حدیث ،فلسفه،پزشکی ،ونجوم در شهرهای شیراز، اصفهان تبریز،قزوین،مشهدوقم
۵.۴معماری:توسعه کمی وکیفی نصف جهان،تبریزوقزوین
۵.۵ نساجی وفرش بافی:ارتقاء قالی بافی از صنعت روستایی به فعالیت وسیع در مملکت
۵.۶ سازماندهی وتجهیز ارتش ایران ووارد کردن وساخت تسلیحات نظامی
۵.۷ نظام اداری:وکیل نفس نفیس همایون(نایب سلطنه در امور دینی ودنیوی)، امیرالامرا(سپهسالار قوار قزلباش) ،قورچی باشی ،وزیر(درراس هردیوان ووزیرالوزرادرراس سایر وزرا)،صدر (بالاترین مقام مذهبی)
عثمانیان:
این سلسله از اوایل سده هشتم هجری آغاز شد.عثمان غازی رئیس قبیله ای از ترکان اغوز که پس از نبرد ملازگردوپیروزی الب ارسلان بررومانوس چهارم،در منطقه مرزی بیزانس وسلاجقه روم ساکن شدند.
عوامل تشکیل وگسترش دولت عثمانی:۱- موقعیت جغرافیایی خاص ۲-ابقای معافیتهای مالیاتی کلیسای ارتدوکس ۳-ایجاد روابط دوستانه با امرای مسیحی نواحی اطراف بیک نشین ۴- برقراری نظم وقانون نسبی در اراضی مفتوحه وتامین امنیت جان ومال مردم ۵-کاستن مالیات از رعایا ۶-تضعیف بیزانس
حاکمان برجسته عثمانی وشمه ای از اقدامات آنها:
۱-عثمان غازی:تشکیل حکومت به خاطر روابط حسنه با گروه های مختلف اجتماعی
۲- اورخان غازی: ادامه فتوحات پدروتصرف شهر مهم بروسه وانتقال مقر خلافت به آنجا،تسخیر شبه جزیره استراتژیک گالیپولی ،سازمان دهی امور دولت وارتش ،تشکیل هسته اولیه ینی چری
۳-مراد اول(خداوندگار)فتح ادرنه و ورود به اروپا درنخستین گام برای محاصره پایتخت بیزانس، تشبث غربیان به پاپ وراه انداختن دوجنگ صلیبی بی ثمروتسخیرسراسر بالکان.
۴-بایزید اول (۸۰۴-۷۹۱):سه بار محاصره قسطنطنیه و وادار کردن امپراتور روم به قبول قراردادی که طی آن در قسطنطنیه یک محله با مسجد به مسلمانان اختصاص یابد ومحکمه اسلامی تشکیل گردد. پورش تیمور به آناتولی وتوقف پیشروی در اروپا با شکست بایزید از تیموردرجنگ آنقوره وپایان دوران توسعه اولیه.
دوران تاسیس مجدد و اوج قدرت
: ۱- سلطان محمد اول ،۲- مراد دوم
۳-سلطان محمد دوم(فاتح):۸۸۶-۸۵۵ : اقدامات مهم وی عبارتند از:فتح قسطنطنیه(پایان قرون وسطی)، تبدیل قسطنطنیه به پایتختی اسلامی با مساجد ومدارس باشکو، فتح بوسنی صربستان وشبه جزیره کریمه ، توسعه تجارت وپایان دادن به معافیت گمرکی تجار ایتالیایی ، رشد بروسه بخصوص در تجارت ابریشم از طریق ابریشم ایران که به عربستان می رفت ،رشد وتوسعه فرهنگ وعلوم از طریق انتقال سنت علمی سمرقند به استانبول توسط قوشچی که به ریاست مدرسه ایا صوفیه رسیده بود.
۴-بایزید دوم
۵- سلطان سلیم اول(یاوز): اقدامات مهم وی عبارتند از:پیروزی برشاه اسماعیل درچالدران ، فتح سوریه ومصروسراسر آناتولی وبرانداختن ممالیک و دوبرابر کردن وسعت امپراتوری ، قبول عنوان خادمین حرمین شریفین وخطبه خواندن از سوی شریف مکه به نام وی ،انتقال خلافت از متوکل سوم ،تنظیم دیوان شعر فارسی خودش ، علاقه به عرفا وایجاد مقبره برمزار محی الدین عربی
۶-سلطان سلیمان (قانونی ،کبیر،باشکوه ) اقدامات مهم وی: ادامه غزا وجهاد ،هفت بار لشکرکشی به مجارستان ،ادامه پیشرفت تا اتریش ودرگیری با خاندان هابسبورگ ، چند بار لشکرکشی به ایران وعدم موفقیت با اجرای سیاست زمین سوخته توسط صفویان ودر نهایت انعقاد قرارداد آماسیه ، تصرف عراق عرب وکامل شدن فتح پایتخت اسلامی و رسیدن به خلیج فارس ،رسیدن امپراتوری به پهناورترین حد ممکن ،دوره رونق ادب وهنر ومعماری ،جویای نظم وعدالت وتدوین قانون نامه سلیمان به منظور مشخص کردن حدود حقوق ومسئولیت های افرادوعناصر طبقه حاکم ونیز حل وفصل مسائل حقوقی ومالی وتعیین چهارچوب وظایف ادارات دولتی ،اعتقاد به گسترش قلمرو در دارالحرب به عنوان یک ضرورت سنت اسلامی غزا ومواخذه از سوی نورالدین به علت کاهلی در این امر در کهولت.
ضعف وزوال تدریجی حکومت عثمانی بعد از سلیمان آغاز شددر قرن ۱۸م ضعف دولت عثمانی آغاز شد دو دولت روسیه و اتریش عثمانی ها را ازمنطقه بالکان عقب راندند.در سمت شرق نیز با پیدایش دولت افشاریه ارتش ایران به فرماندهی نادرشاه ضربات سختی بر عثمانی واردکرد. القای خلافت در سال ۱۹۲۴ م.
گورکانیان:
اسلام از ابتدای قرن اول هجری از طریق بازرگانان مسلمان به هند وارد شد.حملات مداوم غازیان مسلمان نیز به آشنایی و جذب هندوان کمک کرد.عارفان وصوفیان بسیاری نیز برای ترویج اسلام وارد این منطقه شدند .ابتدا سلاطین ترک وافغان وسپس سلسله های متعدد مسلمان نظیر بهمنیان دکن، قطب شاهیان،تغلقیان ودر نهایت گورکانیان قدرت بلامنازع سیاسی منطقه شدند.
۱-بنیان گذار سلسله گورکانیان ظهیرالدین بابر (۹۳۶-۹۱۰)بودکه نسبش به تیمور می رسید.به علت وجود ازبکان وصفویان عمده فتوحات آنان به سمت شرق بود.
۲- همایون فرزند ظهیرالدین پس از شکست از شیرشاه به دربار صفوی پناه برد وحکومت مجددش رامدیون ایرانیان است وهمین امر در روابط حسنه آنان موثربود.
۳-جلال الدین اکبر: در چهارده سالگی شاه شدوبه کمک بیرام خان سرپرست ایرانی اش برمشکلات فائق آمد،پنجا سال حکومت کرد ،مقر حکومت را از دهلی به آگره انتقال داد،شورش ها را سرکوب ونظم وقانون را برقرار ساخت.کشور را به پانزده استان تقسیم وبرکار استانداران نظارت می کرد.لغو رسم غیر انسانی ساتی(خود سوزی زنان هندی پس از مرگ شوهرانشان)، اکبر همچنین با پارسیان هند که آیین زرتشتی داشتند روابط دوستانه برقرار کرد.
۴-جهانگیر:شورش بزرگ سیک ها را سرکوب کرد ،در زمان او منطقی مانند دکن واحمدنگراز سلطه گورکانیان خارج شد.
۵- شاه جهان همسر ایرانی داشت وبه همین جهت ایرانیان فراوانی به دربار او آمدند.مدت ۳۰سال حکومت کرد،وی برمزار همسر محبوبش ممتاز محل بنای تاج محل را ساخت ،دستورداد تخت طاووس را برایش بسازند.
۶-اورنگ زیب با لقب عالم گیر: در زمان او قلمرو گورکانیان هند به وسیع ترین حد خود رسید.او سیاست خشنی را علیه مذاهب غیر اسلامی آغاز کردوبسیاری از معابد هندوها را ویران نمود.گرایشات مذهبی سنی قوی داشت، روابطش با ایران زیاد خوب نبود.بعد از او روند ضعف و سقوط گورکانیان شروع شد.
نکته:در دوره محمد شاه گورکانی فرمانروای مغولان هند ،میان فرماندهان نظامی وبزرگان واشراف اختلافات فراوانی وجود داشت .نادرشاه با بهره گیری از آشفتگی دولت هند به این کشور لشکر کشید.در نبرد کرنال سپاهیان هند شکست خوردند ودهلی به تصرف نادرشاه درآمد.طی این لشکر کشی کشی ،غنایم بسیاری به چنگ نادر افتادکه تخت طاووس والماس معروف کوه نور ودریای نورازآن جمله اند.
معماری،شعر،نقاشی،ادبیات ونیز گسترش روابط با دول اروپایی وصفوی از نکات برجسته حکومت گورکانی بود.بی شک عارفان وصوفیان مسلمان در قالب چهار سلسله چشتیه، سهروردیه،قادریه،ونقشبندیه تاثیرات عمیقی در هند برجای نهادند
با سلام و درود بر تاریخ نگار حقیقت ایران
مطالب جالبی نوشته بودید
بنظرم ،،اگه توانایی این هستش،، مطالب تاریخی که تاکنون کسی به آن نپرداخته،بنویسید
تا بتوانیم از تاریخ ناطق زمانه خودمان حداکثر استفاده کرده باشیم
سلام استاد عزیزم مطالبتون همچون همیشه جالب است مطالعه تاریخ با بیان شیوای شما واقعا لذت بخشه
واقعا جالب بود
سپاس بیکران از شما استاد گرامی
مثل همیشه عالی و کامل
سلام استاد خوب بود