تهران در گُذر ِ تاریخ (۱۳) / دکتر رحیم پور دکتری اقتصاد

اختصاصی همای گیلان: قیام های ملی دوره ی احمد شاه
۱)میرزا کوچک خان
[میرزا یونس اُستاد سرایی]
( ۱۲۵۶رشت – ۱۳۰۰رشت )
قیام ِ جنگل
(۱۳۰۰- ۱۲۹۳خ )
جنبشی سیاسی همراه با مبارزه ی مسلّحانه در ایران بود.
به دنبال انقلاب ِ مشروطه، پیدایش استبداد ِ صغیر، جنگ جهانی اول، تجاوزات روسیه ی تزاری، عُثمانی، انگلیس و بریگاد ِ قزّاق؛قیام میرزاکوچک خان در استان گیلان آغاز شد.
قوای قزّاق چگونه در ایران ریشه گرفت؟!
در سال ۱۲۵۸خ؛ به درخواست ِ ناصرالدّین شاه؛ قراردادی بین ایران و روسیه ی تزاری؛ بسته شد. این نیروی نظامی در حد ِ بریگاد[ تیپ]بود و سپس”لشکر “شد
و زیر نظر فرماندهان روس [نظامیان قزّاق] قرار داشت.
این نیروها ؛در دوره ی قاجاریه ایفای نقش می کردند.
از فرماندهان نیروهای قزّاق در این چند دهه؛ دو نفر برجسته بودند :
الف) کُلُنِل لیاخوف روسی
همان فردی که در دوره ی محمد علی شاه؛ مجلس شورای ملی را به توپ بست .
ب ) رضاخان میرپنج
همان فردی که بعدا سردارسپه،نخست وزیر و سرانجام رضا شاه شد .
در آستانه جنگ جهانی اول؛ دولت روسیه تزاری؛ با استفاده از ضعف ِ دولت ِایران<قوای قزّآق> را توسعه داد و واحدهای قزاق را در تبریز، استرآباد، رشت، اصفهان، کرمانشاه، همدان، ارومیه و مشهد تشکیل داد. بدون اجازه ی دولت ایران؛ تیپ ِ قزاق را به
لشکر ارتقا داد.‌در سال ۱۲۹۹ خ،رضاخان،فرمانده ی قزاق ِتیپ همدان بود.
قزاق ها به رهبری رضاخان؛ تهران را تصرف کردند. پس از اِشغال تهران، رضاخان؛ <سردارسپه> نامیده شد .
جنگلی ها از ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۰خ با نیروی های انگلیسی، روسی و قاجاری درگیر می شدند .
روسیه ی تزاری، برآن بود که سلطه ی خود را در استان گیلان حفظ کند .
در سال ۱۲۹۳که آغاز جنگ جهانی اول بود، زمینداران بزرگ با پشتیبانی کنسول روسیه ی تزاری در گیلان، بر تاراج ِاهالی شهر ها و دهقانان افزوده بودند.
بنابراین گروهی از سیاستمداران،سازمانی به نام ِ<اتحاد اسلام>را پدید آوردند.میرزا کوچک خان با این سازمان در ارتباط بود و نخستین پایگاه های چریکی دهقانی را به همراه احمد کَسمایی، دکتر حشمت و..در< کسما> ایجاد کرد .
میرزا در فتح ِ تهران ؛مشارکت داشت، بعد از تبعید؛ در۱۲۹۴ به گیلان برگشت.
در این هنگام از سوی روسیه تزاری۵۵۰ سرباز روس و۵۰ مرد قزّاق برای سرکوب ِجنگلی ها اعزام شدند .
نیروهای جنگل شامل کاسب های خرده پا،صیّادان و کارگران کشاورزی بودند.
تجاوز عُثمانی به تبریز سبب شد که روس هابه تبریز روی آوردند و فرصتی فراهم شد تا جنگلی ها؛زمینداران ِ بزرگ ِ گیلان را خلع ِسلاح کنند و افراد خود را در ادارات ِرشت بَگُمارند .
در این دوره تمام ایران در”قحطی”بود،با مدیریت جنگلی ها،تولیدات ِکشاورزی گیلان از رونق ِفراوانی برخوردار شد.
علت ِقحطی ایران،این بود که استعمار ِانگلیس، مواد خوراکی ایران را به مناطق جنگی می فرستاد و چند میلیون ایرانی در جنگ جهانی اول از گرسنگی جان باختند
[برخی؛احتکار گندم توسط احمد شاه را مزید برعلت می دانند. به کتاب”ِقحطی و نسل کُشی”دکتر مُحمّد قلی مجد مراجعه شود]
در آستانه ی کودتای۳ اسفند ۱۲۹۹به دنبال شکست قرارداد ۱۹۱۹‌م‌،توافق محرمانه ای بین انگلیس و دولت مرکزی برای نابودی قیام جنگل صورت گرفت .
حضور رضاخان و قوای قزّاق در رشت، حکایت از نابودی قیام جنگل داشت .
از اینرو در ۱۱آذر ماه۱۳۰۰ میرزا کوچک خان برای دریافت کمک به سوی خلخال می رفت که دُچار توفان و بوران شد و از پای درآمد.
سر مُبارکش از تن جدا و تقدیم رضاخان شد .
۲) کُلُنل محمد تقی پسیان
[ ۱۲۷۰‌ورزقان -۱۳۰۰ قوچان]
پسیان در ۱۲۹۴،علیه قوای روسیه تزاری جنگید و سپس برای درمان به آلمان رفت و اولین< خلبان>ایران شد.در ۱۲۹۷خ،فرمانده ی ژاندارمری و قوام السلطنه هم والی[استاندار] خراسان شد.
سیّد ضیاالدّین طباطبایی بعد از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹؛ نخست وزیر و”کلنل پسیان”والی خراسان شد. کُلُنِل پسیان، بدهی مالیاتی قوام السلطنه را، با ضبط اموال او، وصول کرد.
قیمت نان و گوشت را کاهش داد و حقوق عقب افتاده نظامیان را هم پرداخت. حکومت سید ضیاء کمتر از سه ماه؛جایش را به قوام السلطنه داد.‌درگیری بین کُلُنل پسیان و قوام بالا گرفت و پسیان امور خراسان را به دست گرفت و از ۱۲ فروردین۱۳۰۰ خ تا مهر همان سال پایمردی کرد و به شهادت رسید.
۳)شیخ محمد خیابانی
[۱۲۵۹خامنه -۱۲۹۹ شهرری]
شیخ از فعالان سیاسی در دوره ی انقلاب مشروطه و در مجلس دوم نماینده بود.هنگام جنگ جهانی اول به تبریز رفت و دولت ِ <آزادیستان> را تشکیل داد.
قیام ِ شیخ محمد خیابانی؛پنج ماه ادامه داشت.
سرانجام با ورود والی جدید،<مُخبرالسلطنه>به تبریز؛شیخ محمد خیابانی به شهادت رسید.
قیام این سه نفر، برای نفی استبداد و استعمار بود و این مردان ِ بزرگ؛خواهان استقلال ایران بودند.

با کانال همای خبر همراه شوید