خلاصه ای ازتاریخ اسلام / استادعلی غلامرضائی

  اختصاصی همای گیلان:تاریخ از نظرلغت به معنای تعیین و شناساندن وقت است.هرودوت(پدرتاریخ)تاریخ رابه معنای مطالعه وبررسی روزگاران گذشته می داند.ابن خلدون تاریخ را دانشی سرچشمه گرفته از حکمت ،وبیانگرسرگذشت ملتها،سیره پیامبران وسیاست پادشاهان می داند.

اهمیت و ارزش تاریخ اسلام:۱-اثبات مساله وحی وپیوستگی پیامبر خدا(ص)به منبع لایزال الهی ومعجزه جاویدان وی  ۲-آگاهی از راز ورمزتوفیق پیامبر اکرم (ص)در گذر ازجامعه جاهلی به جامعه اسلامی  ۳-دستیابی به بخش گسترده ای از مبانی نظری وسنت عملی پیامبر خدا (ص)وائمه اطهار (ع)در عرصه های فرهنگی ،معنوی،اجتماعی،سیاسی واقتصادی . ۴-شناخت احکام شرعی ۵-و درنهایت از آنجا که سرنوشت مردم مسلمان ایران با سرنوشت وفرهنگ این آب وخاک گره خورده واسلام وارزش های دینی مبنا ورمز ماندگاری فرهنگ این ملت وسرزمین شمرده می شودوظیفه ملی ماست که از پیشینه آنچه سرنوشت ملی ومیهنی ما بر آن استوار است آگاهی یابیم.

ازمیان انواع دانشهای یاری رسان به تاریخ می توان به موارد زیر اشاره کرد:الف)زبان شناسی ب)سند شناسی ج)سکه شناسی د)جغرافیا  ه)ادبیات

علل و انگیزه های توجه کم نظیر مسلمانان به مساله تاریخ وتاریخ نگاری عبارت است از:

۱-قداست دانش وارزش والای آن در اسلام  ۲-موضع تصدیقی قران در برابر انبیای پیشین واصول ومبانی تعلیماتی آن  ۳-ترغیب وتشویق های قران درباره سیر و مطالعه در زمین و کشف فلسفه تاریخ وعبرت گیری از سرنوشت منکران ،تکذیب کنندگان ،باطل گرایان و…۴-لزوم بهره گیری از سیره و سنت معصومان،به عنوان اسوه حسنه و الگوهای کامل دین ،وگسترش فرهنگ جاویدان اسلام ۵-اهتمام فرمانروایان به ماندگاری حکومت خویش وارائه تصویری مناسب از خود۶-ورود ملتهای جهان به آیین اسلام و دادوستد فرهنگی با دیگر اقوام وملل

مهمترین اسباب تحریف تاریخ اسلام عبارت است از :۱-فاصله زمانی میان مورخ و پدیده ها ۲-اختلاف امت وپیدایش فرقه ها ۳-تعصب ۴-فشار فرمانروایان ۵-استفاده ناروای برخی از دانشمندان اهل کتاب از کم اطلاعی خلفا واطرافیان آنها  ۶-منع تدوین حدیث توسط خلفا

 ادیان ومسلکهای رایج به ترتیب بیشترین پیروان

۱-شرک و بت پرستی:رایجترین و مهمترین مسلک درمیان عرب جاهلی بود به طوری که به جن ،ارواح ،اجرام آسمانی،بت های چوبی ،سنگی وفلزی اعتقاد وآنها را می پرستیدند.بت خانواده فقوم و قبیله مانند سواع ،ود پغوث ،یعوق ونسرو بتهای فراقبیلهای مانند لات منات،عزی،وهبل داشتند که مورد احترام وپرستش بسیاری از قبایل بود.به هنگام ظهور اسلام ،۳۶۰بت داخل کعبه و دهها بت نیز بین صفا و مروه نصب ،وتا زمان فتح مکه پابرجا بودکه به دست رسول خدا و امام علی نابود شدند.بتهایی به شکل انسان می تراشیدندکه نامش صنم وبتهای بدون شکل خاص وثن نام داشتند.

                                                 علل گرایش به بت پرستی

الف)سنگهای مقدس حرم:هر مسافری که از مکه خارج می شد سنگی از سنگهای حرم راهمراه خویش برمی گرفت و درمسیر هرجا توقف می کرد آن را بر زمین می نهاد و گرد آن طواف می کرد همان گونه که برکعبه طواف می کرد ورفته رفته این سنگها مورد پرستش قرار می گرفت.

ب)عمروبن لحی خزاعی :درروایات تاریخی نقل شده است که وی از شامات بتی به نام هبل به مکه آورد و مردم رابه پرستش آن دعوت کرد.

ج)منزه کردن خدا :گفته شده ،اساس بت پرستی ناشی از تنزیهی بوده که علمای سلف برای خداقایل شده اند،آنها خدا را از هر چیزی منزه می کرده و برای مردم بتهایی قرارداده وبه پرده پوشانده وباسجود خود در مقابل آنها تعظیم کردندتا به واسطه آنها از خدایی که بر آنها غایب است یاد کنند.

د)مجسمه های یادبود:بت پرستی از هنگامی آغاز شد که مردم برای مردگان خود مجسمه ای یاد بود می ساخته و آن را محترم می شمردند.

ه)رقابت و اختلافات سیاسی :هر قبیله ای خدایی مخصوص به خود داشتند و حاضر نبودند خدای قبیله دیگر را بپرستند.

و)جهالت و نادانی :قرآن کریم بت پرستی مردم را ناشی از جهالت و نادانی می داند،زیرا در واقع این جهالت بود که سبب رخنه عقاید شرک آلود در وجود آنان می شد

 

۲-مسحیت :برخی از مردم جزیره العرب مانندنجران غسان حیره وافرادی در قبایل ربیعه،قضاعه،و بنی تغلب ونیز در یمن به ویژه در عصر حاکمیت حبشیان و نیز در شهرهای رصافه ،دومه الجندل ،تیماء،ابله مسیحی بودند.امپراطوری روم برای مقابله با ساسانیان می کوشید تا از طریق اشاعه مسیحیت بر بخشی از مناطق شبه جزیره که از لحاظ استراتژیکی دارای اهمیت بود جا ی پایی باز کند.در سال ۳۵۶م کنستانتین هیاتی مسیحی به ریاست تئوفیلیوس به یمن اعزام داشت .این هیات کلیساهایی در عدن ساخت که معروفترین آنها کعبه نجران بود.

۳-یهودیت:یهودیان در زمان بعثت به طور نیمه گسترده ای در جزیره العرب حضور داشتندو از قران استفاده می شود که حضور آنها در یثرب بیشتر از مناطق دیگر بوده است.یعقوبی می گوید مناطق یهودی نشین بیشتر همان منطقه یثرب و یمن بوده است.

۴-حنیف:به معنای مستقیم و میل به مبانی حضرت ابراهیم (ع) و رهایی از یهودیت و نصرانیت است این معنا را قران نیز تایید می کند.

۵-صابئین:پیرو حضرت یحیی بودنداسم این قوم سه مرتبه در قران آمده است.

۶-زرتشتیت :در جزیره العرب افرادی به صورت پراکنده پیرو دین زرتشت بوده اند که این افراد بیشتر در یمن عمان بحرین و در مناطق حیره به سبب نزدیکی با ایران سکونت داشتند.و نیز گفته اند ایرانیان زرتشتی در ساحل دریای عمان و عربستان زندگی می کردند و نیز قسمتی از یمن و جاهای دیگری که مورد نفوذ ایرانیان بوده است.

                                                                 جاهلیت و محدوده زمانی و مکانی جامعه جاهلی

از نظر قران هر چیزی که با معیارهای وحی وعقل مخالف یا ناسازگار باشد مصداق جاهلیت محسوب می شود.از نظر زمانی ۱۵۰تا۲۰۰سال  قبل از بعثت راعصر جاهلی وازنظر محدوده مکانی مصداق روشن جامعه جاهلی در آن عصر ،جزیره العرب به ویژه مکه وحجاز دانسته اند.

                                                          راههای امرار معاش مردم عربستان پیش از اسلام

الف)راههای مثبت :پرورش دام ،صید شکار،تجارت ،فلاحت وکشاورزی

ب)راههای منفی :غارتگری وزورگیری،ربا خواری ،برده فروشی،بت وبتخانه ،میگساری وقمار

 

                                                        میلاد نور

میلاد پیامبر (س)بنا بر مشهور شیعه هفدهم ربیع الاول سال عام الفیل یا ۵۷۰م در شهر مکه بوده است.

به هنگام میلاد خاتم پیامبران ،حوادث بسیار مهمی اتفاق افتاد که عمده آنها به این شرح است:۱-شکستن ۱۳یا ۱۴ کنگره از ایوان کسری ۲- خشک شدن دریاچه ساوه ۳-خاموش شدن آتشکده فارس ۴-سقوط و سرنگونی بتها

 

 

                                             خدمتگزان پیامبر (ص)در دوران کودکی ،نوجوانی وجوانی

۱-عبدالمطلب :حضرت محمد (ص)که قبل ازو یا حداکثر ۲ماه پس از تولد (بنا بر نقلی)پدر را از دست داد از آغازتا۸سالگی  تحت تکفل و حمایت جد بزرگوارش قرار گرفت عبدالمطلب در۹۵سالگی به سال ۵۷۸م در گذشت و در قبرستان حجون مکه دفن شد.

۲-ابوطالب :از ۸سالگی سرپرستی وی را برعهده گرفت تا آخرین لحظه عمرش با تمام توان از آن حضرت حمایت کرد.کمتر کسی پیامبر را در آغز رسالتش مانند او یاری نمود،به طوری که سال وفات ایشان سال حزن و اندوه خوانده شد و پس از آن پیامبر در مکه آرام قرار نداشت.

۳-آمنه:پس از تولد خاتم پیامبران بنا بر نقلی ۳ روز بنا بر نقلی ۸روز اورا شیر دهد در ادامه فرزندش را به دایه می سپاردتا شش سال آن  زیر سایه مادر قرار داشت .

۴-حلیمه:پس از آنکه چهار ماه از تولد آن حضرت مسئولیت شیر دادن و پرستاری از آن جناب را برعهده گرفت

۵-ثویبه :کنیز ابولهب نیز ۴ماه پیامبر را شیر داد.وعمل او تا آخرین لحظات مورد تقدیر پیامبر و همسرش خدیجه بود .

۶-فاطمه بنت اسد:همسر ابوطالب برای پیامبر(ص) ازسن ۸سالگی که تحت تکفل ابوطالب قرار گرفت مادری کرد تا هنگام ازدواج

۷-ام ایمن:کنیز و خدمتکار عبدالله و آمنه بود که پس از رخلت آمنه پرستاری پیامبر را بر عهده گرفت .رسول خدا نیز تا پایان از ام ایمن به نیکی یاد می کرد.

                                                      حوادث دوران جوانی :

۱-حلف الفضول یا پیمان جوانمردان :در سرزمین مکه نه دادگاهی وجود داشت نه دادرسی بلکه زور وقدرت تعیین کننده حق وحقیقت بود در چنین شرایطی مردی واردمکه شد عاص بن وائل مال التجاره او را خرید ولی از پرداخت بهای آن خودداری کرد گروهی از جوانمردان در خانه شخص به نام عبدالله بن جدعان گرد آمدند وتصمیم گرفتند تا قدرت دارند نگذارند درسرزمین مکه حق مظلومی پایمال شود که این پیمان معروف به پیمان حلف الفضول است ورسول گرامی یکی از این افراد بود که در این پیمان شرکت کرد(تاریخ اسلام ،سبحانی ص ۲۸)

۲-مسافرت به شام وازدواج با خدیجه:پیامبر در دوران کودکی با عمویش سفری به شام می رود در بین راه در مکانی به نام بصری راهبی به نام بحیری نشانه های نبوت را در او می بیند وآنگاه عمویش را می طلبد و می گوید که از او حافظت نماید .سفر بعدی پیامبر با سرمایه خدیجه صورت گرفت وبا غلامی به نام میسره عازم شد امانتداری وصداقت پیامبر در این سفر وبازگویی  آن توسط میسره به خدیجه باعث شد خدیجه درصددازدواج با ایشان برآید.

عوامل ازدواج خدیجه با پیامبر چنین است :الف گزارشهای میسره از سفر شام درباره اخلاق ورفتار محمد (ص)ب-دانشمندی یهودی که در منزل خدیجه در محفلی شرکت کرده بود صفات نبوت را دراو مشاهده می کند.ج-ورقه بن نوفل پسر عموی خدیجه که اطلاعاتی از تورات وانجیل داشت می گفت که مردی از قریش برای هدایت مردم مبعوث می شود وزنی ثروتمند از قریش را به همسری انتخاب می کند. د-خدیجه (س)در خواب می بیند که خورشید بر فراز آسمان مکه می گردد وکم کم پایین تر آمد ودر خانه وی فرود آمد.

۳-نصب حجرالاسوددر سنین ۳۵ سالگی پیامبر کعبه بر اثر سیل ویران شده بود بعد از بالا رفتن دیوارها برای نصب حجرالاسود اختلاف شدیدی میان قبایل به وجود آمد هر طایفه می خواست خود آن را نصب کند بعداز درگیری های لفظی توافق کردند هر کس از در بنی شیبه وارد شود به قضاوت او تن در دهند که رسول خدا وارد شد آن حضرت سنگ را در میان عبا قرار داد و گفت نمایندگان هر قبیله گوشه ای از آن را بگیرند وبلند کنند و سپس رسول خدا آن را در رکن معروف حجرالاسود جای داد و بدین ترتیب فتنه را خوابانید.

 

 

                                                                      زمان ومکان آغاز وحی

اولین دریافت وحی و نزول نخستین آیات قرآن در غار حرا روز دوشنبه ۲۷رجب سال ۴۰عام الفیل وحدودا سال ۶۱۰میلادی است.در این که نخستین آیات از کدام سوره قرآن بر قلب پیامبر اسلام (ص)نازل شد ،اختلاف است بیشتر پنج آیه اول سوره علق را گفته اند.

                                                     نخستین دعوت پذیران ،مرد وزن

از زنان نخستین کسی که به خدا و رسولش ایمان آورد بدون هیچ اختلافی خدیجه است و از مردان حضرت علی (ع)و سپس زیدبن حارثه ایمان آورد.

مراحل و مقاطع دعوت پیامبر (ص): ۱-پنهانی و عملی       ۲-عمومی و آشکار :الف)دعوت خانواده عشیره ب)دعوت منطقه ای  ج)دعوت سرزمینی وکشوری شامل: ۱-دعوت در ماههای حرام از مسافرین مکه  ۲-سفر به طائف ۳-هجرت مسلمانان به حبشه ویثرب و اعزام مبلغ به آنجا ۴-هجرت پیامبر (ص)به یثرب    د)دعوت جهانی یا توسعه نشر وصدور اسلام به کل جهان

آغاز دعوت :دعوت در آغاز سری بوده و موضوع دعوت فقط اقرار به توحید وبرائت از بتها بوده ونخستین عملی که فرض شد نماز بوده ونمازها همه در آن وقت دو رکعتی بوده است(تاریخ اسلام فیاض ص ۵۴)پیامبر گرامی سه سال به دعوت سری پرداخت.

انذارعشیره:با نزول آیه۲۱۴سوره شعراء ،پیامبر به علی (ع)دستور داد که مقدمات دعوت را فراهم کند وغذایی ترتیب دهد و سران بنی هاشم را دعوت کند تا همه سیر شوند و غذا باقی بماند.همین کرامت باعث شد که ابولهب عموی پیامبر تهمت سحر و جادو به پیامبر بزند.در آن مجلس یا مجلس دوم پیامبر (ص) می گوید:کدامیک از شما مرا در این امر یاری می دهدتنها علی (ع) حاضر به بیعت و همکاری همه جانبه می شود.

نحوه برخورد و مقابله مشرکین با رسول خدا(ص):۱-سازش و مماشات(مشرکین در سه سال اول دعوت که پنهانی بود راه سازش و مماشات را در پیش گرفتند)۲-آزار و اذیت های روحی و روانی ،یا ترور شخصیت(مشرکین با هدف بازداشتن آن حضرت از امر دعوت ،علاوه بر شیوه روانی ،به صورت فیزیکی نیز علیه پیامبر(ص)هرکاری می توانستند کردند)۳-برخوردهای سیاسی ۴-آزار و اذیت های جسمی(از سال دهم تا سیزدهم بعثت پس از رحلت ابوطالب وحذف حمایتهای قومی مشرکین پیامبر را بسیار مورد اذیت و آزار نمودند).۵-برخوردهای به ظاهر علمی مشرکین برای تضعیف تلاش های تبلیغی پیامبر درصدد بودندتا ازطریق ایجاد شبهه علمی پیامبر را ازهدف باز دارندچند نمونه ازاین شبهات به شرح ذیل است.#می گفتند قرآن وحی نیست بلکه آموخته های محمد از عالمان اهل کتاب است یا می گفتند این مطالب اساطیر پیشینیان است.

عکس العمل مشرکین در برابر قران:مشرکین در راستای انکار وحیانبت قران با این اتهامات به جنگ قران آمدند:۱-قرآن کلام بشر است عالمان اهل کتاب به محمد آموخته اند.۲-قرآن شعر است ۳-قرآن سحر است۴-پیامبر را کاهن و آیات قرآن را شبیه سخنان کاهنان دانستند. قرآن را به اساطیر الاولین متهم کردند.۵-برخورد فیزیکی و عملی با قاریان قرآن۶-تمسخر نسبت به محتوا و ظاهر آیات قرآن

 

آغاز هجرت ها:با علنی شدن دعوت پیامبر،فشار و شکنجه نسبت به پیامبر وبخصوص نومسلمانان آغاز شدوآزار و شکنجه به حدی بود که پیامبرفرمان هجرت از مکه را صادرکرد.

هجرت به حبشه در دو نوبت انجام شد:۱-هجرت اول در ماه رجب سال پنجم بعثت به رهبری عثمان بن مظعون که با ۱۲مرد و۴زن آغاز شدولی پس از شنیدن شایعه دروغ مصالحه پیامبر با قریش آنها بازگشتند.

۲-هجرت دوم بین سالهای پنجم تا هفتم بعثت انجام شد.رهبر این گروجعفربن ابوطالب بودوهجرت با ۸۳مردو۱۸زن آغاز شد،ولی قریش عمرو بن عاص را با هدایای نفیسی  به دربار حبشه فرستادندوخواستاربازگشت آنان شدند .ولی نجاشی پادشاه حبشه گفت که بشرطی قبول می کند که با خود آنها صحبت کند.جعفربن ابی طالب مطالب جالبی در باره اوضاع پست جاهلی عرب قبل از اسلام وسپس مطالبی در باره اسلام و پیامبر(ص)گفت سپس نجاشی گفت:من هرگز اینها را به شما تسلیم نمی کنم وتا هر وقت بخواهند می توانند در اینجا بماننداین سفر بسیار موفقیت آمیز بودزیرا عاملی شدبرای صدور اسلام به خارج از جزیره العرب.

پیشنهاد سه ماده ای:مشرکان تصمیم گرفتند که با نقشه یا پیامبررااز عمل خود باز دارند یا بنی هاشم و ابوطالب را از او جدا کنندوگرنه تهدید را بکار گیرند.پیشنهاد کردندهرچه محمد(ص)می خواهدبه اوبدهندتا دست ازدعوت خویش بردارد.پیامبر(ص)در پایان فرمود:به خدا سوگنداگر خورشیدرا در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذاریداز دعوت خویش دست بر نمی دارم.مشرکان نیز عهدنامه ای که به صحیفه ملعونه شهرت یافت را پیش بینی کرده و در جای امنی قرار داده بودند به اجرادر آورند.مواداین پیمان به قرار زیربود:۱-تحریم هرگونه خریدوفروش با بنی هاشم ۲-قطع ارتباط و معاشرت با آنها ۳-عدم تزویج وارتباط زناشویی با آنها

به پیشنهاد ابوطالب تمام قوم بنی هاشم بجز ابولهب به دره شعب ابی طالب رفتند واین محاصره سه سال به طول انجامید.در فشار وسختی دوران محاصره دو شخصیت بزرگ اسلام یعنی ابوطالب و خدیجه از دنیا رفتندپیامبر سال مرگ آنها(دهم بعثت)را عام الحزن نامید.

پیمان عقبه اولی: دوحادثه مهم در سالهای ۱۲و۱۳بعثت رخ دادکه در سرنوشت اسلام بی تاثیر نبودو زمینه هجرت پیامبررا به مدینه فراهم کرد.حادثه اول پیمان عقبه اولی با مردم مدینه است به این صورت که یک گروه ۱۲نفره در محلی بنام عقبه در گردنه منی در ایام حج با پیامبر پیمانی منعقد کردندکه به آن بیعت النساء نیزمی گویندو مفادآن عبارت است از:۱-به وظایف خود عمل کنیم وجهاددرراه خدا را واجب بدانیم  ۲-به خدا شرک نورزیم  ۳-دزدی نکنیم و مرتکب زنا نشویم ۴-فرزندان خود را نکشیم و به یکدیگر تهمت نزنیم ۵-در هیچ کار نیکی معصیت و نافرمانی از خدا نکنیم.

پیمان عقبه دومی:هیئت دوازده نفره عقبه اولی پس از بازگشت ازمکه در مدینه به فعالیت پرداختندوازپیامرخواستند مبلغی برای آنها بفرستدو پیامبر نیز مصعب بن عمیر را فرستاد.حادثه دوم پیمان عقبه یا بیعت الحرب بود.ایام حج فرا رسید وکاروان حج با بیش از ۵۰۰نفر در سال ۱۳ بعثت عازم مکه شدوگروهی از قبیله اوس وخزرج به رهبری مصعب بن عمیر نیز همراه این کاروان بودند.این گروه مسلمانان مرکب از ۷۳ زن ومردبودند و در عقبه با پیامبر ملاقات نمودندو ضمن ابراز اسلام و ایمان به خدا و رسول از آن حضرت به عنوان حاکم دعوت به عمل آوردند تا به یثرب سفر نماید.

توطئه قریش در دارالندوه:دارالندوه محلی در کنار کعبه بود که سران قریش وسایر قبایل برای امر مهمی به آنجا می آمدندوقتی که تمام سران جمع شدند یک راه از راههای زیر را برای رهایی از دست محمد (ص)پیشنهاد نمودند:۱-یک فرد با شهامت از میان ما انتخاب شود و پنهانی به زندگی او پایان دهد این نظریه رد است چون بنی هاشم قاتل وی را خواهند کشت.۲-او را زندانی کنیم این نظریه رد است چون جنگ آغاز می شود.۳-ابوجهل پیشنهاد داد که از هر قبیله یک نفر انتخاب شود و شبانه به خانه او حمله کنند و او را بکشند تا قاتل شناخته نشود و بنی هاشم نتواند انتقام بگیرد و پیامبر (ص)از طریق وحی توانست از این نقشه جان سالم بدر ببرد.شب پنج شنبه اول ماه ربیع الاول سال ۱۴بعثت پیامبر از خانه خود به هدف هجرت حرکت کرد ،امام علی (ع)به دستور خدا و پیامبر در بستر آن حضرت به هدف گمراه کردن دشمن دریافتن وحی و نجات جان آن حضرت بیتوته کرد.این شب را مورخین لیله المبیت نامیده اند.

چرایی هجرت به یثرب دو مساله است:الف )عدم امکان زندگی در مکه برای محمد(ص) ویارانش ب)شرایط مناسب یثرب به لحاظ جغرافیایی و بافت جمعیتی(سیاسی،اجتماعی)

همراهان پیامبر در هجرت:ابوبکرو غلامش عامربن فهیرو یک مشرک به نام عبدالله بن اریقط که راهنما بودالبته در آن سه شبانه روز فقط ابوبکر همراه پیامبر بود.

ساخت مسجد:پس از ورود پیامبربه قبا (روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول )شالوده مسجد قبا پی ریزی شدو به عنوان اولین مسجد در جهان اسلام شهرت یافت به گفته ابن اسحاق پیامبر پس از آنکه صبح جمعه از قبا به طرف پثرب حرکت نمود ظهر جمعه به قبیله بنی سالم بن عوف رسید و نخستین نماز جمعه را آنجا خواندو در همان مکان مسجدی ساخت که به نام مسجد الجمعه مشهور است.سومین مسجد در مدینه بنا شد.

پیامبر در نبردها چند هدف اصلی را دنبال می کرد از جمله :۱-اعلان موجودیت سیاسی-نظامی مسلمانان ۲-دفاع از حقوق پایمال شده مسلمانان ۳-گسترش توحید ومحو شرک وبت پرستی

درمیان غروات پیامبر سه نبرد از اهمیت بیشتری برخوردارند :بدر،احدواحزاب

 

                                    غزوه بدر :

روز جمعه هفدهم رمضان سال دوم ه ق در منطقه بدر اتفاق افتاد.سپاه مشرکین حدودا ۹۵۰نفر به فرماندهی ابوجهل وسپاهیان پیامبر ۳۱۳ نفر بودند. به رسم عرب ابتدا عتبه وفرزندش ولیدو شیبه به میدان آمدند که در مقابلشان علی (ع) حمزه و ابوعبیده جراح قرار گرفتند وهر سه جنگجوی قریش را کشتند و سپس جنگ همگانی آغاز شد.حدود هفتاد نفر از مشرکین بویژه سران آنها مانند ابوجهل، نوفل کشته شدندوهفتاد نفر اسیر گشتند به این ترتیب یکی از تاریخی ترین روزهای صدر اسلام با پیروزی مسلمانان تنها با ۱۴شهید و تعدادی مجروح خاتمه یافت.

                                                             غزوه احد

این غزوه شنبه هفتم شوال سال سوم ه ق در منطقه احد اتفاق افتاد .عدد سپاهیان اسلام در آغاز حرکت از مدینه ۱۰۰۰نفر بود که ۳۰۰نفرآنان از میان راه برگشتند.عدد سپاهیان قریش۳۰۰۰مرد جنگی به همراه زنانی که جهت تشویق و ترغیب نیروها به جنگ آمده بودند.قریش به هدف تلافی جنگ بدر و نیروی اسلام به هدف دفاع از خود با آنان در بیرون مدینه صف آرایی کردند. عوامل شکست مسلمانان در جنگ احد :

۱-عدم انضباط نظامی و سرپیچی کردن تیر اندازان و مدافعان تنگه احد از فرمان پیامبر (ص)و ترک سنگر دفاعی پشت جبهه

۲)ضعف ایمان و دنیا پرستی و طمع به غنایم که به جای تعقیب دشمن به جمع آوری غنایم پرداختند.

۳-جنگ روانی دشمن و شایعه پراکنی مبنی بر قتل پیامبر سبب یاس عده ای از ادامه نبرد شد

۴-قبل از همه عوامل تضغیف روحیه مسلمین به وسیله منافقین که از میانه راه برگشتند.

                                                غزوه خندق(احزاب)

زمان وقوع جنگ :سال پنجم

تعداد نیروها :تعداد دشمنان اسلام بالغ بر ده هزار نفر بودند که فرماندهی آنها با ابوسفیان بود.نیروهای اسلام حدود ۳هزار نفر بودند.

مشرکین  به هدف نابودی پیامبر و پیروانش به صورت گسترده ای تدارک نیرو دیدند و مسلمانان به هدف دفاع از جان ،مال،ناموس و دین خود اقدام به رویارویی در برابر آنها کردند.

سرانجام پنج نفر از فرماندهان قریش عمروبن عبدود،عکرمه بن ابی جهل ،هبیره بن ابی وهب ونوفل بن عبدالله وضراربن خطاب از خندق عبور کردندند.عمروبن عبدود مبارز طلبید جز علی(ع) کسی در مقابل او نایستاد.بالاخره اما علی (ع)پس از درگیری سختی توانست عمرو را ازمیان بردارد.چهار نفر دیگرفرار کردندکه نوفل در خندق سقوط کرد علی (ع)وارد خندق شد اورا نیز به هلاکت رساند .سرانجام پس از یک ماه مشرکین مایوس وناامید از هر اقدامی شکست خورده برگشتند

تلفات: بعضی شهدای اسلام را ۱۲نفر ذکر کرده اند.اما یعقوبی تعداد شهدای اسلام را شش نفر و کشته های مشرکین را هشت نفر ذکر می کند.

                             عوامل شکست مشرکین در نبرد احزاب:۱)حفر خندق و دیگر موانع ارضی

۲)کشته شدن قهرمان قریش عمروبن عبدود که تاثیر سوئی در روحیه کفار داشت.

۳)ثبات و پایداری نیروهای اسلام در نگهبانی از خندق وجلوگیری از تحرکات دشمن داخلی وخارجی

۴)کمبود آذوقه چون دشمن انتظار نداشت یک ماه در پشت مدینه متوقف شود .

۵)به هم ریختن اتحاد جبهه دشمن با ابتکار نظامی پیامبر (ص)

۶)امدادهای غیبی  چنانکه در آیه ۹سوره احزاب تصریح کرده است.

نبرد خندق چه نتاایجی در برداشت:۱-قدرت نظامی مسلمانان در شبه جزیره تثبیت واستواری آن محرز گردید.۲-امنیت راه های تجاری مکه با شام از بین رفت وقدرت اقتصادی سران شرک رو به کاهش یافت. ۳-اندیشه توحید ویکتا پرستی بساط شرک وبت پرستی را متزلزل ساخت وزمینه گرایش به اسلام را در شبه جزیره فراهم ساخت.

نکته:از صلح حدبیه به عنوان فتح مبین یاد شده است .با صلح حدبیه زمینه فتح مکه بدون درگیری برای مسلمانان فراهم شد.در سال هشتم هجرت با نقض پیمان صلح حدبیه توسط مشزکان مقدمات فتح مکه فراهم شد.

نکته:پیامبر در جریان لشکر کشی برای فتح مکه به دونکته توجه داشت :۱-این لشکرکشی زمینه های ظهور اختلافات اعراب عدنانی وقحطانی را زنده نگرداند وجهاد مقدس دینی وسیله ای برای طغیان عصبیت قومی نشود ۲-فرماندهان سپاه از کلیه دستورات پیامبر اطاعت کنند واز خود سری ها وکینه خواهی های شخصی بپرهیزند .به ویژه این که خاطرات آزارها وشکنجه های مشرکان مکه ممکن بود موجب بروز روحیه انتقام جویی در میان مهاجرین شود.

پس از رحلت پیامبر اکرم در مورد جانشینی آن حضرت مردم به چند گروه تقسیم شده بودند:۱-گروهی از انصار با برشمردن خدمات ونقش تاریخی مسلمانان مدینه در گسترش اسلام مدعی خلافت وجانشینی پیامبر بودند.(در راس اینان سعد بن عباد خزرجی قرار داشت)۲-گروهی از مهاجران وبزرگان با طرح شعار امامت وریاست ازآن قریش است انتخاب جانشین پیامبر را از امتیازات انحصاری قریش می دانستند.در راس اینان چند تن ازمهاجران ازجمله ابوبکر وعمر قرار داشتند.۳-شیعیانی که با تکیه بر ویژگی های برجسته دینی واخلاص وتقوای کم نظیر حضرت علی (ع)و نیز با توجه به آیات و احادیث و وصیت پیامبر در روز غدیر معتقد بودند که امامت وجانشینی خاص علی بن ابی طالب است در میان آنان چهره های چون سلمان ،ابوذر وعمار یاسر قرار داشتند

۴-گروهی نومسلمانان فرصت طلب نیز بودند که در پی موقعیتی برای برهم ریختن وحت اسلامی و بهره برداری سیاسی از آن بودند .یکی از چهره های بارز این گروه ابوسفیان بود.

در اجتماع عده ای از مسلمانان در محلی به نام سقیفه ابوبکر با پشتیبانی عمر و ابوعبیده جراح امیر خطیر خلافت را به عهده گرفت .این در حالی بود که امام علی (ع)به همراه تعدادی دیگر از نزدیکان پیامبر مشغول دفن وکفن پیامبر بودند .

 

 

                                       شواهد ،قرائن و دلایلی  که گواه پیامبر (ص)در راستای تعیین جانشین است:

۱-سیره پیامبر در تعیین نماینده و جانشین به هنگام ترک مدینه   ۴-ماجرای تبوک وجانشینی امام علی (ع)در مدینه و حدیث منزلت     

۲-دعوت یوم الداروخویشاوندان                                            ۵-ابلاغ آیات برائت به وسیله امام علی (ع)

۳-پیمان برادری                                                             ۶-ماجرای مباهله

۷-غدیر خم در حجه الوداع                                                 ۸-ممانعت از نوشته شدن وصیت پیامبر (ص)

۹-اینکه هر یک از خلفا ابوبکر، عمر به نوعی برای خود جانشین انتخاب کردند پس چگونه است که پیامبر توجه به این امر نداشته است

۱۰-امامیه معتقد است هرامامی ،به نوعی امام بعد از خود را معرفی می کردچنانکه سنت انبیا نیز بوده است که بشارت دهنده پیامبر بعد ازخود بوده اند. 

علل سکوت علی (ع)در برابرغصب حق خود عبارتند از:۱-حفظ وحدت اسلامی  ۲-پیدایش پیامبران دروغین ۳-فعال شدن منافقان مدینه و دیگر اعراب منافق ۴-کمی یاران وحامیان ۵-حفظ کیان اسلام ۶-نگاه داشتن حرمت دین ۷سرعت بیعت

                                            عوامل ونحوه به حکومت رسیدن ابوبکر(از سال ۱۱تا ۱۳ه)

الف)زیرکی و سیاست عایشه در تحکیم موقعیت ابوبکر

ب)زبان گویا و نرم ابوبکر

ج)عمر.چنانکه امام علی (ع) خطاب به عمر فرمود :تلاش تو به آن جهت بود که فردا وارث خلافت شوی

د)اختلاف قومی میان انصار (اوس وخزرج)از یک طرف ومهاجرین از سوی دیگر وحمایت قبیله اسلم از ابوبکر

ه)شرایط زمانی خاص ،حاصل از رحلت پیامبر یعنی قبل از آنکه پیامبر دفن شود و مسلمانان واصحاب فرصت تصمیم گیری یابند از سوی بعضی (اقلیتی) در مقابل عمل انجام شده قرار گرفتند.

 

 

                                          حوادث دوران ابوبکر ونحوه برخورد با آن

الف)مدعیان دروغین نبوت:اسود عنسی،مسیلمه کذاب،سجاح حکومت ابوبکر با قدرت و خشونت با آنها برخورد نمود.

ب)گروهی به دلیل نامشروع دانستن خلافت ابوبکر به او زکات نمی دادند.با این گروه نیز به شدت برخورد کردند

ج)بیعت اجباری :بعضی از اصحاب بزرگ که گرد امام علی (ع)جمع شده بودند تا مدتی خلافت ابوبکر را به رسمیت نمی شناختند.مانندحذیفه بن یمان ،خذیمه بن ثابت ،ابو ایوب انصاری،سهل و عثمان بن حنیف،برئه بن غریب انصاری  ابوذر غفاری،عمار یاسر،مقدادبن عمرو،سلمان فارسی وخالد بن سعید .گروهی مسلح خانه علی (ع)رامحاصره و تهدید کردند که اگر علی (ع)و هوادارانش از خانه خارج نشوند وبا خلیفه بیعت نکنند خانه را به آتش می کشند.بالاخره باتمام تهدیدها امام علی (ع) تا آنجا که اساس دین رادر معرض خطرندید بیعت نکرد.

د)تصرف فدک:از خطرناکترین حوادثی که موجودیت و مشروعیت خلیفه راتهدید کرد مساله تصرف فدک بود که با تمام مجاهدتهای حضرت زهرا(س) نیز راه بجایی نبرد.

ه)اعزام سپاه اسامه به مرزهای روم برای مقابله با خطر احتمالی رومیان.

ازجمله کارگزاران و افراد بانفوذ درحکومت ابوبکر،عبارت بودند از:عمر،خالد بن ولید،ابو عبید جراح،یزید بن ابی سفیان،عمروبن عاص

عمربن خطاب در سال ۱۳ ه ق با وصیت ابوبکر زمامدار مسلمانان شد.

                                                  حوادث و رویدادهای زمان خلافت عمر

الف)وضع مقررات درباره اهل ذمه .ب)قرار دادن دیوان ودفتر برای مالیات و بیت المال  ج)ایجاد پایگاه نظامی و تسخیر سراسر جزیره العرب (تثبیت امنیت داخلی ) د)فتوحات خارجی ،مثل فتح شام و مصر و فتح ایران  ه)تاسیس مکتب جدید در میان مسلمین و)از کارهای مهمی که در خلافت عمر انجام گرفت تاسیس تاریخ برای مسلمانان است این کار درسال ۱۶هجری وبا مشورت علی (ع)صورت یافت .مبدا تاریخ را هجرت پیغمبر وماه نخست سال را ماه محرم گرفتند.

 

 

                                                      فتح ایران

گذشته از ایمان به خود ودین خود عواملی که سبب شد عرب در مدت کمتر از ۱۰سال با چنان نیروی نامنظم و سازوبرگ ابتدایی امپراتوری بزرگ ساسانی را نابود سازد به شرح زیر است :

۱-ناخشنودی مردم از حکومت ساسانی در پایان کار این خاندان

۲-فشار سخت حکومت حاکم ودستگاهای وابسته بدان برمردم

۳-امتیازهای طبقاتی وبرخورداری دسته ای خاص از این امتیاز ومحروم ماندن اکثریت مردم

۴-دیرینگی و بیروح گردیدن آیین زرتشت از دوره قباد به بعد

۵-نشر مبادی اسلام در ایران و سادگی وبی پیرایگی این دین به خصوص اصل عدالت و مساوات آن

        عمر در ذوالحجه سال ۲۳هجرت درگذشت .تاریخ نویسان عرب سبب کشته شدن عمر را کینه جویی ایرانیان از عرب شمرده اند و گفته اند ابولو لو از عمر آزرده بود چون از یک سو کشورش به دست عمر و سپاهیان او افتاده بود واز سوی دیگرهنگامی که او از مالک خود شکایت کرد به گفته او ترتیب اثر نداد.عمر پیش ازآنکه بمیرد ،شش تن از اصحاب پیغمبر :علی (ع) ،عثمان،طلحه ،زبیر،سعدبن ابی وقاص ،عبدالرحمان بن عوف را مامور کرد تا به مشورت بنشینندو درظرف سه روز یکی از خود را به خلافت برگزینند.گفتگوها آغاز شد سرانجام عبدالرحمان به علی (ع)گفت با تو بیعت کنیم قبول می کنی به کتاب خدا و سنت پیغمبر وسیرت ابوبکر و عمررفتار کنی؟علی (ع)شرط آخر را نپذیرفت .چون آن شرط را با عثمان در میان گذاشت عثمان پذیرفت و به خلافت رسید.از کارهای مهمی که در زمان خلافت عثمان افتاداین بود که خلیفه از بیم آنکه مبادا اختلاف در قرائت قران موجب شود که کلام خدا موجب زیادت و نقصان شود دستور داد مصحفی را که در عهد ابوبکر نوشته شده ونزد حفصه دختر عمر بود آوردند وازروی آن چند نسخه نوشتند این قرانها به شهرهای مهم اسلامی فرستاده شد وبقیه قرانها را سوزاندند

            

                                         علل و عوامل شورش علیه عثمان

۱-ضعف مدیریت وسستی اراده عثمان در کشورداری  ۲-قوم وخویش بازی و انتصاب بنی امیه در پستهای مهم دینی و سیاسی    ۳-شکستن بسیاری از سنتهای پیامبر (ص)    ۴-عزل والیان و فرمانداران شیخین  ۵-پناه دادن به عوامل طردشده از سوی پیامبر (ص)و واگذار کردن پست و مقام به آنها مانند:مروان بن حکم ،ولیدبن عقبه،عبدالله بن عامر (به جای ابوموسی اشعری عامل بصره شد) .عبدالله بن سعد که مهدور الدم بود پناه داد و پستهایی به او داد از جمله والی مصر شد .۶-بخششهای بی حد وحصر به نزدیکان و خاندان بنی امیه ازجمله فدک را به مروان بخشید و نیز یک پنجم غنائم افریقا را به مران بخشیدو… ۷-کنار زدن صحابه وحتی ضرب وشتم آنان که با عثمان مخالف بودند واز او انتقاد می کردند.مجموعه این عوامل باعث شد مردم حتی عایشه بر ضد او شورش کنند.ناراضیان کوفه به سرپرستی مالک اشترو ناراضیان مصر به سرپرستی محمد بن ابوبکردست به شورش زدند و به همراه گروهی از مهاجران و انصار در مدینه ضمن اعتراض و سپس محاصره خانه عثمان خواهان توضیح شدندونیز خواستار تسلیم واستعفای مروان شدندبعلاوه غلام خلیفه مسلمانی را با تیر کشت که شورشیان خواستار تسلیم او نیز شدنداما عثمان از این خواسته ها خوداری نمود.از این رو انقلابیون خواستار استعفای خلیفه شدند و در نهایت وی را به قتل رساندند.طلحه و زبیردر شمار تندروترین منتقدان عثمان بودند. معاویه قدرتمندترین فرماندار عثمان کوچکترین کمکی  به خلیفه در مقابل شورشیان نکرد.پس ازقتل خلیفه به هدف رسیدن به خلافت قتل عثمان را بهانه کرد و جنگ داخلی به راه انداخت.

                                         حضرت علی (ع)

حضرت علی (ع)در سیزدهم رجب سال ۳۰عام الفیل در کعبه به دنیا آمد مادرش فاطمه بنت اسد و پدرش ابوطالب نام داشت.در۲۱رمضان سال۴۰هجری در شهرکوفه به درجه شهادت رسید .قبرمطهرش در نجف اشرف قرار دارد ایشان درحوادث تارخ اسلام همواره در کنار پیامبر اسلام (ص)قرار داشت و پس از درگذشت آن حضرت نیز سی سال زندگی نمود.

 

                                       موانع ومشکلات حکومت امام علی (ع)

۱)مشکلات مقطعی وگذرا(کوتاه مدت): ۱-قتل عثمان ،که التهاب سیاسی،امنیتی خطرناکی ایجاد کرده بود. ۲-عزل والیان و فرماندهان فاسدو ستمگر ۳-بستن دست سودجویان وغارتگران بیت المال

۲)مشکلات ریشه ای واساسی (بلندمدت):۱-اجرای عدالت اقتصادی یا مبارزه با مفاسد اقتصادی موجود .۲-ریشه کن کردن قوم گرایی .۳-اصلاح انحرافاتی که از دین و سنت رسول خدا(ص)پیش آمده است.

 

 

                  علی (ع)در دوران خلافتش سه دسته را از خود طردکردو با آنان پیکار نمود:

۱)ناکثین ،که خود حضرت اصحاب جهل راناکثین خواند.(مانند طلحه وزبیر)

۲) قاسطین ،که حضرت آنان را همان اصحاب صفین (معاویه ،عمروعاص )دانست

۳)مارقین،که اصحاب نهروان را (یعنی خوارج)مارقین  خواند.

دوره سی ساله خلافت ابوبکر تا شهادت علی (ع)را دوره خلفای راشدین می نامند.سبب این نامگذاری این است که دراین سالها سنت پیغمبر کم وبیش رعایت می شدونیز حکومت دراسلام موروثی نبود.

 

                                         امام حسن (ع)

پیشوای دوم جهان تشیع در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود.پس از شهادت علی (ع) در سال ۴۰هجری به مدت ۱۰سال امامت امت را بر عهده داشت و درسال ۵۰هجری با توطئه معاویه بر اثر مسمومیت در سن ۴۸سالگی به درجه شهادت رسیدو در قبرستان بقیع در مدینه مدفون گشت.

                                         مفاد صلحنامه امام حسن (ع)با معاویه

ماده اول)حسن بن علی (ع) حکومت و زمامداری رابه معاویه واگذار می کند مشروط به آنکه معاویه طبق دستور کتاب خدا وروش پیامبر (ص)رفتار کند.

ماده دوم )بعد از معاویه خلافت از آن حسن بن علی (ع)خواهد بود واگر برای او حادثه ای پیش آید حسین بن علی (ع)زمام امور مسلمانان را در دست می گیرد.معاویه حق ندارد کسی را به جانشینی خود انتخاب کند.

ماده سوم)ناسزا گویی و اهانت نسبت به علی (ع)ولعن آن حضرت در حال نماز باید متوقف گرددو از علی (ع)جز به نیکی نباید یاد شود.

ماده چهارم)مبلغ۵میلیون درهم موجودی بیت المال کوفه باید زیر نظر امام حسن (ع)مصرف شود معاویه باید در تعیین مقرری و بذل مال بنی هاشم را بر بنی امیه ترجیح دهد.و نیز باید از خراج دارابگر مبلغ یک میلیون درهم  در میان بازمندگان شهدای جنگ جمل و صفین تقسیم کند.

ماده پنجم معاویه تعهد می کند که تمام مردم اعم از سکنه شام عراق حجاز از هر نژادی که باشند از تعقیب و آزار وی در امان باشند و از گذشته آنها صرفنظر کند 

                                       امام حسین (ع)

سومین امام معصوم درسوم (یاچهارم)شعبان سال چهارم هجری در شهر مدینه دیده به جهان گشود.پس از شهادت امام حسن(ع) درسال ۵۰هجری به مدت ۱۰سال در اوج قدرت معاویه بارها با وی پنجه درافکند و پس از مرگ وی نیز در برابر حکومت پسرش یزید قیام کرد ودرمحرم سال ۶۱هجری در سرزمین کربلا به شهادت رسید.

                                     عوامل پیدایش نهضت امام حسین(ع):

الف)وادار کردن امام به بیعت با یزید فاسد و تسلیم ناپذیری امام(ع)

ب)ایجاد زمینه قیام امام (ع) در میان مردم کوفه و دعوت از آن حضرت .

ج)ضرورت امر به معروف و نهی از منکر به وسیله امام (ع)

امام پیش از حرکت از مدینه وصیت نامه ای خطاب به برادرش محمد حنیفه نوشت وعلت قیام خود را چنین یاد آور شد:۱)اصلاح امور امت ۲)امر به معروف و نهی از منکر ۳)زنده کردن سیره جدش پیامر و پدرش امام علی (ع)

 

                              عوامل سقوط سلسله امویان:

۱-نظام حکومت اسلامی از دوره معاویه به بعد ،به رژیم استبدادی موروثی فردی مبدل گشت.

۲-درآمد دولت که می بایست به مصرف کارهای عمومی برسد خاص حکومت شد و آنان این مالها را صرف تجمل و خوش گذرانی خود کردند.

۳-در دوره امویان کیفر ومجازات هیچ گونه مطابقتی با جرم نداشت بسته به نظر حاکم بود.گاه مجرمی را می بخشیدند وگاه بیگناهی را می کشتند.

۴-امربه معروف ونهی از منکر که دو فرع مهم اسلامی است تعطیل گردید وکسی جرات نمی کرد خلیفه و یا عامل او را از زشت کاری منع کند.

۵-دستگیری ،زندانی کردن،شکنجه ،کشتارو گاه قتل عام متداول شد.

۶-حریم حرمت شعائرو مظاهر اسلامی درهم شکست و بدانچه در دیدهمسلمانان مقدس می نمود اهانت رواداشتند.

۷-برای نخستین بار در تاریخ اسلام فرزندان پیغمبر را دسته جمعی کشتند و زنان ودختران خاندان او را به اسیری گرفتند و درشهرها گرداندند.

۸-مدیحه سرایی که از شعارهای دوره جاهلی بود ودر عصر پیغمبر مذموم شناخته شد،دوباره متداول گردید وشاعران عصر اموی چندانکه توانستند خلیفه یا حاکمی را به چیزی که در او نبود ستودندو از هر آنچه که در آنان بود منزه شمرند.

۹-دسته ای عالم دنیا طلب و دین فروش بر سر کار آمدندکه برای خشنودی حاکمان خشم خدا را بر خود خریدند.

۱۰-گرایش به تجمل درزندگی،خوراک،لباس،ساختمان ،اثاث روز به روز بیشتر شد وکاخهای باشکوه درمقرحکومتی وحتی در شکارگاهها ساخته شد.

۱۱-میگساری ،زن بارگی وخریداری کنیزکان آواز خوان متداول گشت تا آنجا که روزانه بعضی خلیفه های اموی درباره زن خوراک وشراب بود.

۱۳-مساوات نژادی ازمیان رفت وجای خود را به تبعیض نژادی خشن به سود عرب وزیان اقوام غیر عرب داد.

درجریان انقلاب برضد امویان عباسیان بیشتر ازدو عامل تحقیر موالی ومظلومیت خاندان پیغمبر استفاده کردند.درواقع این دو عامل سکوی پرش عباسیان برای نیل به اهدافشان به شمار می رفت.