زلزله ۷.۹ ریشتر چگونه دامغان را ویران کرد / نخستین زلزله مرگبار سرزمین ایران

زمین لرزه یکی از مهم ترین گونه های حوادث طبیعی است که بشر همواره به دنبال حل معمای آن بوده است.گاهی برخی از نواحی زمین شاهد وقوع کمتری از یک گونه حوادث طبیعی هستند. مثلا گردباد یا سونامی مختص برخی مناطق جغرافیایی است اما متاسفانه زلزله در همه نقاط کره زمین رخ می دهد.

همای گیلان: به گزارش گروه تاریخ رکنا، کشور ما نیز همواره و تقریبا همه ساله شاهد زلزله هال کوچک و بزرگی است. زلزه های کوچک خسارات اندکی دارند اما زلزله های بزرگتر متاسفانه خسارات جبران ناپذیر جانی به دنبال دارند.
نکته مهم و البته تاریخی آن است که بر اساس پژوهشهای انجام گرفته شمار چشمگیری از زمین لرزه های هشتاد سال گذشته، در همان مناطقی روی داده اند که زمین لرزه های قدیمی تر رخ داده بودند به جز زمین لرزه سال ۱۳۵۷ در طبس بقیه زلزله های مهم در جاهایی اتفاق افتاده اند که قبلا بر اثر زمین لرزه های تاریخی گذشته، نیز در هم کوبیده شده بودند.این هم خوانی نزدیک میان زمین لرزه های گذشته و زمین لرزه های جدید تا اندازه زیادی میتواند به کاهش میزان خسارات این آسیب طبیعی یاری رساند. (تاریخ زمین لرزه های ایران چارلز پ ملویل ترجمه ابولحسن رده)
برای دهه اول تا پنجم و سده بیستم میلادی در ایران دستگاههای لرزه نگاری وجود نداشته است و فقط زمین لرزه هایی که بزرگ بوده و آثار تخریبی بالایی داشته اند از نظر تاریخی ثبت شده اند.
در بین سالهای ۱۹۰۰ تا ۱۹۱۰ میلادی ۹۳ زمین لرزه ثبت شده است. یعنی به طور متوسط هر سال ۱۰ زلزله. از ۱۹۱۱ تا ۱۹۲۰ نیز ۶۱ زلزله گزارش شده است.
در این دو دهه بیشتر زلزله ها در شمال شرقی و جنوب غربی گزارش شده اند.(کاتالوگ بازنگری زمین لرزه های سده بیستم ایران و پیرامون آن .آرش اسلامی)
اما دردهه بعد شاهد افزایش چشمگیر زلزله های ثبت شده هستیم که شاید یک علت آن دقت بیشتر در ثبت این رویداد است در بین سالهای ۱۹۲۱ تا ۱۹۳۰ میلادی ۲۰۸ زمین لرزه گزارش شده است. باز هم بیشتر زلزله ها منطقه خراسان و کرمان گزارش شده اند و البته مبارک آباد تهران هم به فهرست مناطقی که زلزله در آنها رخ داده افزوده شده است. در بین سالهای ۱۹۳۱ تا ۱۹۴۰ ۲۵۶ زمین لرزه در ایران زمین گزارش شده است. سیستان و بلوچستان، مازندران، بها باد یزد نیز در این زمان گرفتار زلزله شده اند.۱۹۴۱ از تا ۱۹۵۰ نیز ۳۲۸ زلزله ثبت شده است که خراسان و کرمان باز هم در این زمان گرفتار زلزله بوده اند. از ۱۹۵۱ تا ۱۹۶۰ زمین لرزه ها ی بسیار بیشتری ثبت شده و تعداد آن به ۱۷۳۲ زمین لرزه رسیده است.سمنان، بستک، کنگاور و بویین زهرا نیز در میان این مناطق ملاحظه می شوند. دلیل افزایش ثبت این زلزله ها تاسیس و فعالیت ایستگاههای لرزه نگاری جهانی است، که رویدادهای لرزه ای بیشتری ثبت و گزارش شده است.
شماری از زلزله ها نیز در طول تاریخ سرزمین ایران ،موجب مرگ و میر بسیاری بوده اند که برخی از آنها عبارتند از :
۲۲ دسامبر سال ۸۵۶ میلادی در شهر دامغان بزرگترین زلزله تاریخ ایران با ۷.۹ ریشتر قدرت رخ داد. این زلزله در آن سال ۲۰۰ هزار قربانی گرفت.
۲۳ آگوست سال ۸۹۳ میلادی در اردبیل زلزله‌ای که قدرت آن ثبت نشده، ۱۵۰ هزار قربانی گرفت.
۲۱ اوت سال ۱۰۴۲ میلادی در شهر تبریز، زلزله‌ای با قدرت ۷.۶ ریشتر، ۴۰ هزار قربانی گرفت.
۱۸ نوامبر سال ۱۷۲۷ مجددا در شهر تبریز زلزله‌ای که قدرت آن ثبت نشده، ۷۷ هزار قربانی گرفت.
۷ ژوئن سال ۱۷۵۵ در شهر کاشان زلزله‌ای با قدرتی که ثبت نشده، ۴۰ هزار کشته داد.
در سالهای اخیر نیز ایران شاهد زلزله های متعددی بوده است که برخی از آنها آسیب های جانی و مالی فرا وانی بر جای گذارده اند.
در شهریور ۱۳۴۱ ، یک زلزله ۳/۷ ریشتری منطقه بوئین زهرا را تقریباً با خاک یکسان کرد و جان ۱۲۲۳۰ نفر را گرفت.
زلزله طبس در شهریور ماه ۱۳۵۷ خسارات مالی و جانی فراوانی برجای گذاشت. در این زلزله حدود ۲۵۰۰۰ نفر جان باختند و حدود همین تعداد زخمی و بی خانمان شدند
بزرگترین زمین لرزه ای که در سالهای اخیر در ایران به وقوع پیوست مربوط به ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ در استانهای گیلان و زنجان با قدرت هفت و سه دهم در مقیاس ریشتر بود. این زمین لرزه بیش از ۴۰ هزار کشته برجای گذاشت که خونبارترین زمین لرزه در ایران به حساب می آید. این زلزله در عرض چند ثانیه حدود و هزار و ۱۰۰ کیلومتر مربع که ۲۷ شهر و ۱۸۷۱ روستا را در برمی گرفت، ویران کرد.
زمین‌لرزه بم نیز زمین‌لرزه‌ای بود به شدت ۶٫۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۶ بامداد ۵ دی ۱۳۸۲ شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند.
فاجعه ای که در روز زمین لرزه بم بر این شهر رفت در قرن گذشته در ایران بی مانند بود، غمی سنگین که هنوز هم بر شانه مردم این شهر سنگینی می کند، شهری که ۹۰ هزار نفر جمعیت داشت تنها یک سوم از ساکنانش سالم ماندند و در آمار رسمی و خوش بینانه ۲۶ هزار ۲۷۱ نفر کشته، ۳۰ هزار نفر زخمی و هزاران زن و کودک بی سرپرست شدند.
براثر این حادثه Incident ۹۰ درصد از سازه‌های شهر بم به کلی تخریب شدند. ارگ بم که با ۲۵۰۰ سال قدمت بزرگترین سازهٔ گلی جهان بود، به کلی ویران شد. همچنین در این حادثه تلخ، ایرج بسطامی خوانندهٔ ایرانی درگذشت.
نکته بسیار مهم این است که تا پیش از زلزله کرمانشاه که دیروز(۲۱ شهریور ۹۶) اتفاق افتاد در همین امسال شاهد زمین لرزه های متعددی بوده ایم.
به گزارش ایسنا در ۱۳ شهریور امسال، شبکه‌های لرزه‌نگاری مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در مرداد ۱۳۹۶ بیش از ۸۸۰ زمین‌لرزه را ثبت کردند.
این زمین‌لرزه‌ها در نواحی مختلف ایران و نواحی مرزی رخ‌داده و توسط شبکه‌های لرزه‌نگاری ثبت و تعیین محل شده‌اند.
بر اساس این گزارش در مرداد امسال تعداد ۹ زمین‌لرزه با بزرگی بیش از ۴.۰ ریشتر در داخل کشور توسط مرکز لرزه‌نگاری کشوری به ثبت رسیده است که بزرگ‌ترین آن‌ها در تاریخ اول مردادماه‬ با بزرگی ۵.۴ ریشتر حوالی سیرچ واقع در استان کرمان رخ داده است.
بر اساس اعلام روابط عمومی دانشگاه تهران، ۵ عدد از زمین‌لرزه‌ها دارای بزرگی کوچک‌تر از ۱، تعداد ۴۰۱ عدد از زمین‌لرزه‌ها دارای بزرگی بین ۱ و ۲، تعداد ۳۸۴ عدد دارای بزرگی بین ۲ و ۳، تعداد ۸۲ زمین‌لرزه دارای بزرگی بین ۳و۴ و تعداد ۹ زمین‌لرزه دارای بزرگی بیش از ۴ در مقیاس امواج زمین بوده‌اند.
نزدیکترین زلزله در یکشنبه ۲۲ مرداد ۱۳۹۶ و با قدرت ۴٫۲ ریشتر حوالی ساعت ۱۴:۰۵ دقیقه بندرعباس را لرزانده است.
شدت این زمین‌لرزه به اندازه‌ای بود که مردم جزیره قشم نیز این زلزله را احساس کرده‌اند.
کانون زمین‌لرزه در عمق ۸ کیلومتری زمین در ۲۶ کیلومتری شمال شرق بندرعباس و ۳۲ کیلومتری قلعهقاضی Judge گزارش شده بود.
همچنین سیدابوالفضل موسوی بیوکی نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی در هم روز شنبه ۴ شهریور۹۶ اعلام کرد در شهر بهاباد در استان یزد،بوقوع پیوسته وی اظهار داشته بود: مرکز وقوع زلزله ۲۸ کیلو‌متری شهر بهاباد و در عمق ۱۰ کیلو‌متری و با شدت ۴/۸ در مقیاس ریشتر رخ داده است.
البته به دلیل اینکه کانون این زلزله در عمق زمین بوده هیچ تلفاتی در پی این زمین لرزه گزارش نشده است.
ملاحظه میکنیم که زلزله در کشور ما یک رویداد مستمر و تکرار شده در مقاطع مختلف تاریخی است.بنا بر این تهیه گزارش های مداوم از این موضوع اهمیت فرا وانی دارد. 
نکته مهم در خصوص موضوع زلزله از نظر پی گیری روند تاریخی آن است که برای تهیه گزارش در این خصوص قبلا مشکلاتی و جود داشت .مثلا اگر منطقه ای در ایران اهمیت تجاری داشت و جمعیت بیشتری در آن ساکن میگردید .مسافران خارجی و تجار آن مناطق رویدادها و از جمله وقوع یک زلزله را ثبت میکردند. به بیان دیگر یک روال سیستمی برای ثبت اینگونه حوادث Accidents وجود نداشت.
با ثبت مستمر تاریخ زلزله یکی از راههای پیش بینی زلزله پیش روی ما قرار می گیرد. نکته دوم این است که از نظر علمی اگر پارامترهای دخیل در تنش های پوسته زمین را را بدانیم ،میتوانیم تا حدود زیادی با ترکیب آن با پیشینه تاریخی زمین لرزه های بعدی را حدس بزنیم. 
کهن ترین پیشگویی ها یی که از زلزله داریم مربوط به نامه نگاری های سلسله سارگن در سده هشتم پیش از میلاد است.در کشور خودمان هم از پیش بینی زلزله نمونه هایی داریم مثلا زلزله سال ۴۳۴ هجری قمری معادل ۱۰۴۲ میلادی توسط یک منجم به نام ابوطاهر شیرازی پیشگویی شد و خود نیز کوشش بی حاصلی برای راضی کردن مردم به ترک شهر انجام داد.
زلزله سال ۹۰۵ هجری قمری (۱۵۲۹ میلادی)در قهستان نیز توسط قاضی منطقه پیش بینی گردید.او نیز تلاش کرد تا مردم را راضی کند که شب را در فضای باز سپری کنند.
زمین لرزه سال ۱۰۰۱ هجری قمری(۱۵۳۹میلادی)در شهر لار فارس نیز توسط منجمان پیش بینی شد و تنها در اینجا بود که توانستند ساکنان شهر را مجاب کنند تا شهر را ترک نمایند.
در کنار موارد یاد شده در زمینه پیش بینی وقوع زلزله ،موارد دیگری مانند پیدایش گسلهای جدید در منطقه ،ظهور چشمه های آب و حوضچه های جدید در مناطق خارج از شهر و همچنین رفتار غیر عادی حیوانات را میتوان عنوان کرد.
در تاریخ ایران به زمین لرزه هایی برمی خوریم که رفتار غیر عادی حیوانات سبب آگاهی مردم از وقوع زلزله قریب الوقوع شده است .
جالب ترین مورد مربوط به زلزله سال ۱۲۹۲ هجری قمری ،در “جور “کرمان است. گفته شده پیش از زمین لرزه شمار بسیاری از حیوانات شکاری از کوهستان سرازیر شده و به روستا آمدندو روستاییان نیز با چوب و چماق به تعقیب آنان پرداخته و زنان و کودکان نیز به تماشای آنها رفتند.درست در همین لحظه زلزله ای به وقوع پیوست و خسارات مالی فراوانی بر جای گذاشت.اما به دلیل بیرون بودن مردم تلفات جانی نداشت.(تاریخ زمین لرزه های ایران چارلز پ ملویل ترجمه ابولحسن رده).
در مجموع اگر چه در شرایط کنونی، پیشگویی کامل زمان دقیق زمین لرزه ها و یا پیش گیری از وقوع آنها امکان پذیر نیست، اما کاهش زیانهای ناشی از زمین لرزه ها امکان پذیرست. تجربه بسیاری ازکشورهایی که مشابه فلات ایران در معرض خطر زمین لرزه های بزرگ قرار دارند اما تلفات و خسارات به مراتب کمتری را متحمل می شوند،نشان داده است که با مطالعات دقیق و استفاده از داده های زمین لرزه های گذشته و حال و بهره گیری از این مطالعات در احداث سازه ها می توان خسارات ناشی از زمین لرزه ها را کاهش داد.

با کانال همای خبر همراه باشید