شرح احوال و اشعار ابوالقاسم لاهوتی/ محمد علی علی نژاد

اختصاصی همای گیلان: ابوالقاسم لاهوتی در روز ۱۹ مهر ماه سال ۱۲۶۶ ﻫ – ش (برابر سال ۱۳۰۵ ﻫ – ق / ۱۲ اکتبر ۱۸۸۷ م) در کرمانشاه به دنیا آمد. پدرش احمد متخلص به الهامی پیشه کفشدوزی داشت. لاهوتی در هجده سالگی نخستین غزلش را که لحن سلحشوری و آزادیخواهی داشت، در روزنامۀ حبل المتین کلکته انتشار یافت و تا حدی باعث شهرت و افتخارات شاعر جوان گردید. لاهوتی در سال ۱۳۲۳ ﻫ – ق در تهران شبنامه و اوراق سیاسی منتشر می کرد و در انقلاب مشروطیت در صف فدائیان آزادی قرار داشته است. از یک شعر او به نام «نشان» بر می آید که در سال ۱۳۲۶ ﻫ – ق در رشت با گروه مستبدان جنگیده و نشان ستارخان گرفته است.
ســواره روبــروی مــا دویــدنــد ز پیش صف به پیش ما رسیدند
به دسـت هر یکیـشان یک نشـانی به مـا گفتنـد بـا صـد قهـرمانی
که این اسباب فخر این زمان است نشـان عـالی ستـارخان است
لاهوتی در قالب های مختلف شعر دارد: «غزل، قطعه داستان، تصنیف، رباعی، اشعاری به شیوه قدیم و به وزن عروضی، اشعاری به وزن هجایی و لحن مکالماتی، ترجمه های منظوم از آثار کلاسیک های روس و بزرگان ادبیات جهانی و مقدار زیادی سرود و ترانه، و یک لیبرتو ی زیبا برای یکی از نخستین اپراهای تاجیکی به نام کاوه آهنگر».
زبان شعر لاهوتی، روشن، ساده، نرم، گویا و گهگاه آمیخته به واژه های بیگانه و اصطلاحات سیاسی و اجتماعی و در همه حال دور از پیچیدگی های لفظی و معنوی است، که در اشعار دوران مهاجرت او به اتحاد جماهیر شوروری سابق و اقامتش در تاجیکستان، خواه و ناخواه تا اندازه ای تحت تأثیر زبان فارسی تاجیکی است.
لاهوتی اصطلاحات و واژگانی را که تا پیش از آن راهی در زبان فارسی نداشت به زبان شعر وارد کرد. در شعر وی واژگانی از قبیل سوسیالیسم، فاشیسم، کالخوز، کامسومول، فابریک، کالیکیو، آیروپلان و… به وفور به چشم می خورد. در مجموع زبان شعر وی ساده و عامه فهم و نزدیک به زبان گفتار است.
در محرم سال ۱۳۳۰ هـ. ق (۱۲۹۰ ش) که ناصرالملک جمعی از آزادی خواهان را به قم تبعید کرد، لاهوتی با درجه یاوری رئیس قسمت ژاندارمری قم بود و در آنجا به گناه خرابکاری در ژاندارمری، محکوم به اعدام شد و به خاک عثمانی گریخت و چندی در مدرسه ایرانیان استانبول درس فارسی می داد و روزگاری پریشان داشت.
لاهوتی تمایلات کمونیستی داشته و قیام خود را «انقلاب سرخ» می نامید. وی بعد از پناهنده شدن به شوروی به حزب کمونیست پیوست و به تاجیکستان رفت. او اشعاری هم به زبان فارسی سروده است که بیشتر در وصف انقلاب سرخ و بهشت کمونیسم است.
او مدتی سمت وزیر فرهنگ و هنر تاجیکستان شوروی را برعهده داشت. در تاجیکستان تئاتر و اپرا را پایه‌گذاری کرد. در سال ۱۳۵۱هـ.ق (۱۳۱۱ ش) جامعه ادبی اتحاد شوروی از ۳۰ سال فعالیت خلاق لاهوتی به عنوان شاعر و ادیب تاجیکستان تجلیل به عمل آورد. چنانچه مارکسیم گورکی بمثابه بنیانگذار ادبیات شوروی شخصا او را تحسین نموده و گرامی اش داشت.

محمد علی علی نژاد