صاحب غدیر «علی (ع)» مرد عدالت و حافظ کرامت انسان /فرهاد پردخته

اختصاصی همای گیلان: هر کس از خود راضی باشد، ناراضیان وی فراوان خواهند بود ؛(امام علی (ع )).
کرامت انسانی در حکومت امام علی(ع) صاحب قدرت خلافت مورد توجه خاص بود؛چرا؟ آیا امکان دارد قدرت خطری برای کرامت انسان به وجود آورد؟
حضرت امیر المومنین علی(ع) در حکومت داری اصول خاصی را مورد توجه داشت که بسیاری از آنها در در نهج البلاغه و نامه هایی که به شخصیت های مختلف از جمله مالک اشتر می نوشت، آمده است. معیارهای حکومت داری اسلامی از دیدگاه امام علی(ع) چه بود و مشی عملی ایشان چگونه بود؟
از دیدگاه امام علی(ع) در حاکمیت چند وجه شاخص و استراتژی وجود دارد.
اولین شاخص حکومت حفظ “کرامت انسان” است.
از دیدگاه امام علی(ع) حاکم بر انسان ها حکومت می کند و انسان به ما هو انسان منهای همه اعتبارات ثانویه اعم از زن، مرد، پیر، جوان، مسلمان و غیر مسلمان اشرف مخلوقات الهی هستند و خداوند به همه انسان ها و همه ابنای عالم کرامت بخشیده است در این میان حاکم موظف است این کرامت را به رسمیت بشناسد و آن را در تعیین روابط بین حاکم و محکوم ملاحظه کرده و آن را خدشه دار نکند.
چرا امیرالمؤمنین برای کرامت و عزت انسانی اهمیت قائل شده اند و به آن تاکید کرده اند، مگر قدرت خطری برای کرامت انسان به وجود می آورد؟
دیکتاتوری با هیچ پسوند و پیشوندی قابل پذیرش اسلام نیست/جان مایه‏ نگاه سیاسی حضرت علی(ع) حرمت نهادن به کرامت و عزت انسان‏هاست/ پیام اصلی غدیر به هیچ وجه موضوع حاکمیت سیاسی نبود ، بلکه پایه واساس مردم سالاری بوده است.

از آنجایی که حاکم ابزار قدرت را در اختیار دارد، کارکرد غیرمنطقی و شرعی یا نامشروع قدرت به طور طبیعی به خدشه دار شدن کرامت انسان ها می انجامد. امام علی(ع) در عهدنامه خود به مالک اشتر یکی از مهم ترین محورها را مورد تاکید قرار می دهند و می فرمایند: «مبادا روزی دچار این تصور نادرست شوی که چون قدرت داری و مردم مجبور هستند از تو فرمان ببرند از موضع عمودی و بالا با مردم برخورد کنی.» از دیدگاه امام علی(ع) حاکم به دلیل اینکه قدرت در دست اوست، اجازه برخورد عمودی با مردم را ندارد. در حقیقت در موضع کرامت انسان حاکم برتر از محکوم نیست و اجازه ندارد یک رابطه عمودی با محکوم به اعتبار حاکمیت، داشته باشد، البته اگر این حاکمیت از سوی امام معصوم و ولی الله باشد، بحث دیگری است لذا تمام سیاست های حکومت در دیدگاه امام علی(ع) براساس حفظ کرامت، عزت، جایگاه و شأن والای انسان است.
یک آفات مهم عدالت گستری در حکومت، رانت خواری، ریزه خواری یا ویژه خواری است. داستان معروف امام علی(ع) و عقیل گواهی بر عدالت محوری در حکومت امام علی(ع) است. عقیل برادر بزرگ تر امام(ع) و صاحب حق بر گردن اوست چون به او کمک های فراوانی کرده است. امام(ع) نقل می کند که عقیل روزی آمد، کودکانش را هم آورده بود، از گرسنگی و فقر مویی پریشان و چهره هایی رنگ پریده داشتند؛ عقیل فقط به اعتبار اینکه برادر علی بن ابی طالب است از برنج و گندم مقداری بیشتر از سهم خود خواست. امام(ع) سیخی را داغ و به دست او نزدیک می کنند و سپس می فرمایند: « آیا از آهنی که یک بنده ای برای شوخی خودش گرم می کند، اینطور فریاد می زنی و می خواهی من را گرفتار آتشی کنی که خداوند از سر خشم خویش برافروخته است.»
همیشه یک تهدید بزرگ برای حاکم، فسادی است که در حلقه پیرامون او شکل می گیرد. رانت خواری و ویژه خواری در همه حکومت های متعارف شکل می گیرند لذا امام علی(ع) نسبت به این مسایل حساسیت ویژه ای نشان می دهند و حتی در قسمت مباح، درها را می بندند تا کسی از نزدیکان و حلقه پیرامونی به خاطر منافع شخصی جرات خدشه دار کردن عدالت در حکومت را نداشته باشد. امام(ع) در دستورهایی که به والیان خودشان دادند، فرمودند: «حتی نگاهت را باید به طور مساوی بین مردم تقسیم کنی. در یک مجلسی که نشستی مبادا به ثروتمندان و نامداران بیشتر توجه کنی و به اقشار پایین کم توجهی کنی که این امر باعث می شود ثروتمندان به نزدیک شدن و بهره برداری نامشروع از تو طمع کنند و اقشار فقیر جامعه از اینکه تو را واسطه احقاق حق خودشان قرار دهند، مایوس می شوند.
در اندیشه امام(ع)، حکومت یک موقعیت، طعمه و شرایط ویژه برای استفاده از آن موقعیت ها نیست بلکه امام(ع) حکومت را تنها به عنوان یک خدمت، وظیفه، امانت، مسوولیت یا رسالت می شناسند؛ این نکته ای است که ایشان به مالک اشتر گوشزد می کنند و می فرمایند: «این حکومتی که به دست تو رسیده طعمه ای نیست که فکر کنی برای خودت و برای خویشاوندانت بتوانی از آن بهره برداری کنی.» این درست یکی از تفاوت های مهم نگاه علوی و اموی به قدرت و حکومت است.

بعضی از افراد به ظاهر دلسوز، امام را در زمان خودش مورد سرزنش و شماتت قرار می دادند که مثلا معاویه زرنگ است، اما شما این زرنگی ها را ندارید، امام علی(ع) می فرمودند: «وَاللَّهِ ما مُعاوِیَهُ بِاءَدْهَى مِنِّی؛ به خدا سوگند معاویه زیرک تر و زرنگ تر از من نیست وَ لَکِنَّهُ یَغْدِرُ وَ یَفْجُرُ او پیمان شکنی و نامردی می کند. برای معاویه هدف، وسیله را توجیه می کند، اما من اینطور نیستم و اگر زشتی پیمان شکنی نبود، همانا من زیرک ترین مردم روی زمین بودم. عقل، وجدان و شریعت برای حفظ قدرت به من اجازه استفاده از چنین ابزارهایی را نمی دهد، اما معاویه خودش را مقید به هیچ چارچوبی نمی کند. لذا معاویه به خود اجازه می دهد برای حذف رقبا و مستحکم کردن قدرت خود از شیوه های ترور استفاده کند.» بنابراین می توان گفت یکی از ویژگی های اساسی جهان بینی سیاسی علوی این است که در مکتب امام علی(ع) هدف، وسیله را توجیه نمی کند بلکه برای رسیدن به اهداف مشروع باید از ابزارهای مشروع بهره گرفت و از راه های مشروع به هدف رسید، اما همان گونه که معاویه و معاویه های تاریخ نشان دادند، در سیاست های امروز هدف کاملا وسیله را توجیه می کند.
جرج جرداق در کتابی که راجع به امام علی نوشته، می گوید: «ای کاش در تاریخ دادگاهی بود که من علیه کسانی که علی(ع) را خانه نشین کردند اعلام جرم می کردم، اگر این ۲۵ سال علی(ع) خانه نمی نشست و آن حکومت به سبک علوی تحقق عینی پیدا می کرد بشر به کجا می رسید و چه قله هایی از کمال و دانش و فرهنگ را فتح می کرد.» شاید انتظار وجود جامعه ای که همه آموزه های حکومت علوی در کوتاه مدت در آن محقق و حاکم شود، کمی ایده آل گرایانه باشد، اما اگر تنها یک آموزه حکومت علوی به واقع در جامعه به اجرا درآید، ما به همان اندازه به رستگاری و سعادتی که دین به انسان و امت ها وعده داده، نزدیک تر می شویم.
به کرامت انسانی جامعه اهمیت دهیم!
ما همه می دانیم وقتی می گوییم حکومت، منظور یک فرد خاص نیست بلکه لایه های گوناگون در سطوح متفاوت را شامل می شود. به عنوان مثال کارمند اداره دولتی در یک دانشگاه ، بخشی از حکومت است. نکته حائز اهمیت این است که در همه بخش ها باید ظرفیت های انسان ها مدنظر قرار گیرد. امام علی(ع) به مالک اشتر می فرمایند: «وقتی مسوولیتی را به فردی می سپاری باید ببینی که ظرفیتش را دارد یا نه.» همچنین بزرگی می گفت: «هر نعمتی که از خدا می خواهید قبل از آن ظرفیتش را بخواه.» اگر خدا به انسانی علم و قدرت دهد و ظرفیتش را ندهد، آن علم و قدرت مصیبت می شود.
امروز در جامعه ما یکی از مشکلات اصلی در ساختار حکومتی چشم بستن بر شایسته سالاری است. وقتی ملاک انتخاب روابط باشد در حقیقت شایسته سالاری خود به خود فراموش می شود. وقتی انسان ها در جایی می نشینند که ظرفیتش را ندارند، خودشان را گم می کنند و در نتیجه آسیب توجه نکردن به این مساله بیش از پیش متوجه مردم جامعه است؛ که کرامت انسانی را هدف قرار می دهد.
امروز باید بیش از گذشته مردم و زمامداران ما با شاخصه های حکومت علوی آشنا و برای فراموش نشدن آن، مدام این شاخصه ها را تکرار کنیم. این آموزه ها باید به طور مرتب از طریق رسانه ها یادآوری شوند؛ رسانه ها به نگاه ها و پیام های حکومتی امام علی(ع) توجه کنند و در این زمینه تلاش عملی باید لحاظ گردد، اگر بپذیریم که جامعه ما یک دانشگاه است، آموزه های امام علی(ع) یکی از اصلی ترین درس هایی است که این دانشگاه باید به بدنه خود وحکومت منتقل کند و مرتب این درس ها را یادآوری نماید تا تمدن اسلامی نوین انقلاب اسلامی و نظام مردم سالاری دینی ما در جامعه ما و جهان اسلام فراگیر گردد.
مراقب باشیم قدرت بیش از این کرامت انسانی در جامعه ما را خدشه دار نکند .
عید کمال دین ،ولایت امیر المومنین علیه السلام بر شیعیان و پیروان ولایت خجسته باد

با کانال همای خبر همراه شوید