ضرورت رعایت اخلاق انتخاباتی در تضمین مشارکت حداکثری

ضرورت رعایت اخلاق انتخاباتی در تضمین مشارکت حداکثری

پژوهشی از معین رمضانی

انتخابات، در نظام های سیاسی مردم سالار از جمله نظام جمهوری اسلامی ایران، عرصه شکل گیری جمهوریت و رکن مردمی نظام و ضامن پایداری و ثمره‌ی دستاوردهای حکومت نیز می باشد.

رعایت اخلاق در انتخابات، از آشکارترین جلوه‌ سیاست اخلاقی و سیاست اخلاقی میدان عملی شدن بسیاری از ارزش‌ها و فضایل اخلاق اجتماعی است.
گذشته از اینکه بد اخلاقی های انتخاباتی به هیچ وجه زیبنده ی جامعه ی اسلامی متمدن و فضیلت گرای ما نبوده و با مقاصد عالی حکومت اسلامی سازگار نیست، زیر پا گذاشتن اخلاق در انتخابات به صورت طبیعی موجب یاس، ناامیدی،نگرانی و تشویش در دل شهروندان میشود و این با فلسفه ی وجودی ی انتخابات در تضاد کامل قرار دارد. اخلاق انتخاباتی از جنس اخلاق کاربردی و اخلاق حرفه ای است و حوزه ی سیاست هم از جمله حوزه هایی است که طرح مباحث اخلاقی را در آن ضروری می‌نماید.
بنابرابن اخلاق انتخابات یکی از زیر شاخه های اخلاق کاربردی به نام اخلاق سیاسی است که در آن جایگاه قدرت و کارگزاران مشخص میشود از طرفی جایگاه،اهمیت و اعتبار امر انتخابات در نظام های مردم سالار سبب مشروعیت بخشی به سازمان، محتوا و رفتار سیاسی جامعه می‌باشد و این گزینه‌ قابل مقایسه با شیوه های دیگر مشروعیت بخشی سیاسی نیست. در جامعه ی دمکراتیک یا به اصطلاح مردم سالار و به خصوص جامعه ای که متکی بر مردم سالاری دینی است، امر انتخابات از اهمیت خاصی برخورد دار میگردد، زیرا در این شرایط، انتخابات به عنوان نمادی از رشد و تعالی یک کشور در خصوص به اشتراک گذاری تصمیمات کلان حکومت و مبنای واقعی و عینی مردم سالاری در جامعه ای است که مظاهر دینی در آن اولویت اساسی دارد.
دین دارای سه بعد اخلاق، احکام و عقاید است. در این میان آنچه بنیان و ریشه دین به حساب می‌آید عقاید است که قبول احکام و اخلاق محصول باور به همین معتقدات می‌باشد. اعتقاد به مردم سالاری دینی در واقع اعطای نوعی مشروعیت الهی به حاکمیت مردم سالار است. لذا این نوع خاص از مردم سالاری می‌بایست مبتنی بر ریشه‌های اعتقادی، و قوانین جاری یعنی باید‌ها و نباید‌های الزام‌آور آن برگرفته از شریعت الهی باشد. برقراری نظم و ایجاد انسجام در جامعه، جلوگیری از تجاوزات و افراط و تفریط‌ها، قبول انشاءاحکام و دستورات، الزام به آرای قضایی و التزام قانونی به تعهدات و مسئولیت‌ها و ممنوعیت سوء استفاده از امکانات و مناسبات همگانی و عمومی و… همه و همه باید برگرفته از همین دستورات شرعی باشد. تمامی این موارد اشاره به مسائلی است که افراد به جهت رسمی بودن آنها ملتزم به رعایتشان می‌باشند، لکن تخلف از آنها اگر چه مجازات‌های معین و مصرح در قانون را به دنبال دارد اما اعمال این مجازات‌ها مستلزم اثبات تخلفات در دادگاه‌های صالحه‌ای است که با توجه به هزینه و تبعات حاصل از وقوع جرایم و تخلفات، قوه قضاییه به عنوان مرکز عدل گستری از جانب حاکمیت، مسئول بررسی آنها است. مسأله‌ای که امروزه در تمامی نظام‌های حقوقی جهان مورد توجه قرار گرفته، توجه به پیشگیری از وقوع تخلف و جرم است. این پیشگیری می‌تواند از طریق وضع قوانین یا اعمال نوعی مدیریت هدایت شده انجام گیرد، اما آنچه مثمر ثمر و مفید فایده به نظر می‌رسد ایجاد نظام تربیتی خاصی است که حاصل آن هشدارهای درونی افراد به خود در راستای جلوگیری از ارتکاب به یک چنین اعمالی است.
اخلاق‌مداری و آخرت‌گرایی به عنوان دو مؤلفه اساسی دینداری، می‌توانند به کاهش دعاوی کیفری بینجامند. اخلاق‌مداری و تقوی، فرد را از تعدی به حقوق دیگران باز می‌دارد و او را فردی اجتماعی و خیرخواه جامعه می‌گرداند.
لذا با در نظر گرفتن نقش و اهمیت انتخابات در نظام‌های مردم‌سالار از یک سو و لزوم پایبندی به ارزش‌ها و اصول اخلاقی در نظام‌های برخاسته از اعتقادات مذهبی، از سوی دیگر، به ضرورت اخلاق انتخاباتی پی می‌بریم. اما از آنجا که نظام جمهوری اسلامی از اندیشه‌های سیاسی ـ الهی امام خمینی تأثیر پذیرفته است بازیابی این ضرورت در اندیشه ایشان بیانگر نقش تعیین کننده اخلاق در انتخابات نظام مذکور می‌تواند باشد.

در این راستا می‌توان گفت اگرچه عدم التزام عملی به اخلاق گاه موجب مجازات قانونی است اما گاهی فاقد مجازات بوده، لذا جرم انتخاباتی به حساب نمی‌آید که در صورت دوم چنانچه با اکراه عمومی روبرو شود می‌توان آن را به نوعی مجازات افکار عمومی به حساب آورد، زیرا از آنجا که این افکار عمومی تعیین کننده اصلی نتایج انتخابات هستند، بداخلاقی در انتخابات، اسباب عدم وصول به هدف از شرکت در آن را که جلب آرای عمومی است، فراهم می‌نماید. اگر عملی از سوی افکار عمومی مورد مجازات قرار گیرد که در قانون، مجازات تصریح شده‌ای برای آن در نظر گرفته نشده باشد درواقع بیانگر تأثیر اخلاق نسبت به آن مسأله در محیط عمومی جامعه خواهد بود.

به همین جهت می‌توان ادعا کرد که اخلاق انتخاباتی مورد قبول افکار عمومی، بازدارنده‌ای قوی‌تر از قانون است و این شاهد دیگری بر ضرورت وجود اخلاق انتخاباتی است. انتخابات در نظام اسلامی ویژگی‌های خاص خود را دارد و افراد برای رسیدن به موفقیت و اهداف خود مجاز به استفاده از هر شگرد تبلیغاتی نیستند. امام خمینی در بیانات خود درباره تبلیغات انتخاباتی نسبت به هتک حرمت مؤمنین هشدارداده می‌فرمایند:
از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی‌ـ انسانی را در تبلیغ برای کاندیدای خود مراعات؛ و از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد خودداری نمایند.

در جایی دیگر ضمن اشاره به قبح چنین عملی مرتکبین به آن را فاقد عدالت دانسته و می‌فرمایند:
بعضی‌ از کاندیداها خدای نخواسته بعضی دیگر را تضعیف یا توهین می‌کنند، در رابطه با آن تذکر دهم که، امروز این نحو مخالفت‌ها خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی فاجعه‌آمیز است. اگر فرضاً کسی در دیگری مناقشه دارد، ابراز آن و اظهار در بین مردم هیچ مجوزی ندارد، و حیثیت و آبروی مؤمن در اسلام از بالاترین و والاترین مقام برخوردار است و هتک مؤمن، چه رسد به مؤمن عالم، از بزرگترین گناهان است و موجب سلب عدالت است. (صحیفه امام، جلد ۱۲ صفحه ۱۱ و ۱۲)
همچنین رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) بارها در بیاناتشان بر رعایت اخلاق و حرمت در تبلیغات انتخاباتی سفارش کرده و فرموده اند که انتخابات عرصه‌ای برای مسابقه‌ خدمت است و نباید به صحنه‌ جنگ قدرت تبدیل شود.

گردآورنده: معین رمضانی- کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی