واکاوی تحولات پاکستان؛ سقوط عمران خان

اختصاصی همای خبر/تحولات عجیب چند هفته ی اخیر پاکستان، دولت عمران خان را به سقوط کشانید.
عمران‌خان رهبر حزب تحریک انصاف به عنوان حزب حاکم پاکستان و بیست و دومین نخست وزیر این کشور بود که با بی‌اعتمادی نمایندگان و مخالفان روبرو شد و سرانجام با رأی اکثریت نمایندگان، وی در نیمه راه مجبور به کناره گیری شد.

در ابتدا لازم است اشاره کنم که دموکراسی پارلمانی به‌رغم چند مورد کودتای نظامی و اصلاح متعدد قانون اساسی هنوز هم یکی از نهادهای مهم و کارساز در پاکستان به حساب می‌آید.  پاکستان کشوری است فدرال متشکل از ۴ ایالت پنجاب، سند، خیبرپختونخواه و بلوچستان که ساختار ایالت‌ها نیز بر مبنای دموکراسی پارلمانی بنا گذاشته شده است.

در این کشور رییس‌جمهور توسط حزب حاکم‌ که ریاست آن به عهده نخست‌وزیر است انتصاب می‌شود که تقریبا جایگاهی تشریفاتی است و در صورت اراده حزبی که اکثریت کرسی‌ها در مرکز و ایالت برخوردار است یا کودتای نظامی برکنار می‌شود و نخست‌وزیر رئیس حزب دارای اکثریت کرسی‌ها در پارلمان است که طبعا می‌تواند از یک حزب در صورت داشتن ‌اکثریت کرسی‌ها یا ائتلافی از احزاب باشد. نخست‌وزیر به عنوان‌ رییس دولت، قدرتمند‌ترین شخص پاکستان است و در راس کابینه وزرا قرار دارد. نخست‌وزیر در صورت اراده حزب یا استیضاح در مجلس و از اکثریت افتادن حزب حاکم یا کودتای نظامی برکنار می شود.

پاکستان دو مجلس شامل مجلس نمایندگان و سنا دارد که مجلس نمایندگان دارای قدرت زیادی است.

همچنین مکانیسم عدم رای اعتماد، ابزار مهمی است که به کمک احزاب مخالف می‌آید و نخست‌وزیر را پیوسته زیر ذره بین قرار می‌دهد بر این اساس چنانچه نخست‌وزیر نتواند رای اعتماد مجلس را جلب کند حزب حاکم ناچار است فرد دیگری را برای پست نخست‌وزیری معرفی کند و چنانچه حزب حاکم اکثریت را از دست دهد رئیس حزب مخالف، دولت را تشکیل می‌دهد یا انتخابات زودرس انجام می‌شود. پس وجود احزاب است که نقش اساسی در تغییر و تحولات پاکستان ایفا می‌کند. در این مورد اخیر عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان براساس ابزار و مکانیسم «رای عدم اعتماد» به چالش کشیده شده و ناچار شد که بر این خواسته تمکین کند و اعتماد اکثریت را از دست داد و ناچار به واگذاری این سمت به فرد دیگری که حائز اکثریت کرسی‌های مجلس است شد و آن کسی نیست جز شهباز شریف…

دو حزب اصلی مخالف مسلم لیگ با رهبری شهباز شریف و حزب مردم تحت رهبری آصفعلی زرداری همسر بینظیر بوتو نخست وزیر فقید پاکستان، و همچنین جذب چند نماینده موتلف با حزب تحریک انصاف عمران خان، باعث از اکثریت انداختن تحریک انصاف شد و سقوط دولت وی شکل گرفت.

در حقیقت برکناری عمران خان از نخست وزیری پاکستان را در نتیجه توطئه های آمریکا و عربستان علیه وی، می توان برشمرد. عمران خان به شیوه ای “دموکراتیک” و آمریکایی و از طریق جلوگیری از دادن رای عدم اعتماد به دولت او در پارلمان آن هم تنها با چند رای، ایجاد دو دستگی در میان حزبش، خریدن برخی از نمایندگان و حمایت از ائتلاف رقیب به رهبری شهباز شریف سرنگون شد.
به دلایلی از جمله مبارزه‌ با فساد، حمایت از مقاومت طالبان علیه اشغالگران آمریکایی در افغانستان، تحکیم روابط سیاسی و اقتصادی با چین و روسیه، امتناع از محکوم کردن تهاجم روسیه به اوکراین، مقاومت در برابر فشارهای آمریکا برای عادی سازی روابط با کشور فلسطین اشغالی و تقویت روابط خود با محور مقاومت به رهبری ایران و رد درخواست اعزام نیرو برای شرکت در جنگ یمن تحت لوای ائتلاف سعودی – اماراتی سناریوی حذف او صورت گرفت.
وی با برخی از ژنرال های ارتش اختلاف عمیق پیدا کرد و اجازه ایجاد پایگاه های آمریکایی در سرزمین های خود را نداد چرا که در این صورت حاکمیت کشورش را نقض می‌کرد و آن را به بازیچه‌ای در دست واشنگتن تبدیل می کرد، از این رو جدایی بین او و ارتش ایجاد شد و دیگر حمایت ارتش را نیز نداشت.
بنابراین وجود عمران خان باعث توقف کمک های سالانه چند میلیارد دلاری آمریکایی و سعودی ها شده بود. همچنین تحریک جنبش های تجزیه طلب پاکستان نیز در این راستا شکل می گرفت.

مسئله رژیم صهیونیستی نیز در این در این مسائل جایگاه خود را دارد. اقتصاد پاکستان با اقتصاد امارات نزدیکی و در همتنیدگی قابل توجهی دارد. تجار پاکستانی زیادی حتی تابعیت امارات را دارند و مایل هستند تا پاکستان نیز بخشی از پیمان صلح ابراهیم باشد تا بتوانند از مواهب رابطه با اسراییل نیز برخوردار شوند. اینها عمدتا در حال حاضر اپوزیسیون عمران خان را مورد حمایت قرار می دهند و بر خلاف یک سنت دیرینه در پاکستان که در آستانه ماه رمضان تجار و بازرگانان بزرگ قیمتها را تا ۲۰-۳۰ درصد حتی پایین می آوردند اما امسال از این کار خودداری کردند و تورم ۱۲ درصدی بویژه در ماه رمضان موجب بروز نارضایتی در اقشار متوسط و ضعیف شده است.
رویکرد عمران خان نسبت به ایران رویکرد نزدیکی و برادرانه ای محسوب می شود، تلاش برای توسعه روابط اقتصادی، محکوم کردن ترور حاج قاسم، اشاره به سخنان و بیانات ائمه معصوم و امام خمینی و … در سخنرانی هایش، تمجید از انقلاب اسلامی ایران و روحیه ضد استکباری اش، حضور در حرم امام رضا(ع) و حمایت های پنهان از شیعیان مظلوم پاکستان، از جمله نکاتی از توجه او به ج.ا اسلامی می توان برشمرد. در سال ۱۴۰۰ میزان تجارت ایران و پاکستان حدود ۱۵۰۰ میلیون دلار ثبت شده است.

بنابراین در موارد مختلف از نگاه امریکا و همپیمانانش از جمله عربستان و امارات، عمران خان غیر قابل اعتماد محسوب می شد و باید از طریق فشار و حمایت مخالفینش از جمله ارتش و احزاب مخالف و حربه های اقتصادی از میدان خارج می شد.
طی روزهای اخیر نیز شاهد گردهمایی پر شور طرفداران او بودیم و حالا باید ببینیم سرنوشت سیاسی مدیریت پاکستان چگونه خواهد شد و آیا مجددا عمران خان و حزبش به کرسی بر می گردد یا خیر؟

صابر صلاح کار
پژوهشگر مسائل سیاسی و ژئوپلیتیک

با کانال همای خبر همراه باشید.

http://homaygilanir