کتاب «کارنامه شاه عباس اول صفوی» به بازار کتاب آمد

 همای گیلان: کتاب کارنامه شاه عباس اول صفوی چاپ چند ماهی است که وارد بازار کتاب کشورمان شده است ودر نمایشگاه کتاب سال ۱۳۹۶قرار است برای اولین بارعرضه شود. بدون تردید شاه عباس صفوی یکی از شاخص‌ترین چهره‌های تاریخی ایران پس از اسلام است. نوشتن کتاب درباره شاه عباس با توجه به پیچیدگی‌های زندگی و زمانه او کار آسانی نیست. یکی از مورخانی که در این راه آستین‌ها را بالا زده، دست به قلم برده و در کتابی مستقل به کارنامه شاه عباس صفوی پرداخته، علی غلامرضائی است. کتابی که علی غلامرضائی نوشته ،آگاهی ما را نه تنها از دوران شاه عباس بلکه از تمامی عصر صفویه وسعت فراوانی بخشیده است.

ایشان در متن کتاب شاه عباس را فردی دارای ویژگی‌های متضاد توصیف می‌کند. اگر او را فرمانروایی «مستبد» خوانده، بلافاصله وی را «روشن‌بین» هم توصیف کرده است.
نویسنده بار‌ها در کتاب خود به دستاوردهای شاه عباس در زمینه‌های مختلف اشاره کرده است. مثل آنجا که در سخن پایانی کتاب چنین مروری بر بعضی دستاوردهای او داشته: «شاه عباس ایران را از سلطه خودخواهانه قبایل قزلباش که رقابت آن‌ها کشور را به طرز مرگباری تضعیف کرده بود نجات داد، یک حکومت مرکزی قدرتمند با دیوان‌سالاری کارآمد به وجود آورد، مناطقی را که در اشغال عثمانی و ازبک‌ها بود آزاد کرد، زیرساخت‌های اقتصادی را تا حد زیادی بهبود بخشید و تجارت و کشاورزی را تشویق کرد. همراه با این کار‌ها، آرامش داخلی و رفاه و بهروزی در ایران برقرار کرد که تقریبا تا صد سال پس از مرگ او ادامه یافت». وی همچنین به جایگاه شاه عباس نزد ایرانیان می‌پردازد و می‌نویسد: «شاه عباس چنان تاثیری بر هم‌میهنان خود داشت که خیلی زود به شخصیتی افسانه‌ای تبدیل شد… او از بسیاری جهات تجسم فرمانروا در مقام شخصیتی قدرتمند و پدرانه بود- قابل دسترس برای مردم خود، کسی که به مشکلات و نگرانی‌های آن‌ها گوش می‌دهد، رفاه آنان برایش اهمیت دارد و آن‌ها را در برابر دشمنان خارجی و بی‌عدالتی‌های داخلی حفظ می‌کند.»
در مقدمه کتاب هم پس از اشاره به نمونه‌هایی از دستاوردهای شاه عباس در زمینه‌های مختلف، آمده: «دستاوردهای شاه‌ عباس لقب «کبیر» را که در ایران در تداول عام به دنبال نام او می‌آید کاملا توجیه می‌کند. او به راستی تنها فرمانروای دوران اسلامی ایران است که چنین لقبی گرفته است. این لقب او را همتراز کوروش کبیر ، بنیانگذار اولین امپراتوری ایران در قرن ششم قبل از میلاد می‌کند.» «این کتاب درصدد است نشان دهد که چرا این امر یک غفلت جدی محسوب می‌شود و شاه عباس نه تنها اهمیت بسزایی برای ایران و جهان اسلام دارد بلکه بخشی از تاریخ اروپاست و به سهم خود شخصیتی جذاب دارد. از این گذشته، بیشتر رویداد‌ها و تحولاتی که در زمان سلطنت شاه عباس رخ داد ارتباط آشکاری با روزگار ما دارد.»

در فصل سوم که علی غلامرضائی آن را «زندگی خصوصی شاه عباس» نامیده، دیدگاه نویسنده درباره شاه عباس روشن‌تر می‌شود. در این فصل نویسنده تلاش می‌کند با کنار هم قرار دادن خصوصیات مختلفی که به نظر او شاه عباس دارا بود، شخصیت او را دقیق‌تر بررسی کند: «برعکس بسیاری از نجبای دربارش که دوست داشتند جامه‌های ابریشم و زربفت گران‌بها بپوشند، شاه عباس لباس ساده از پارچه سرخ، سبز یا سیاه را ترجیح می‌داد… اما در جشن‌ها و مناسبت‌های رسمی جامه‌های پر زرق و برق‌تری می‌پوشید… به‌‌ همان سادگی غذا تناول می‌کرد که لباس می‌پوشید… از تدارک و پختن غذا لذت می‌برد… گرچه شاه عباس کم غذا می‌خورد اما به اعتدال نمی‌نوشید. تقریبا بدون استثناء، تمامی اروپاییانی که به دربار او رفته‌اند از اینکه او می‌توانست ساعات متمادی بنوشد به شگفت آمده‌اند. اما هیچ یک از آن‌ها هرگز او را مانند جانشینانش مست ندیدند… او بی‌‌‌نهایت بی‌قرار بود و دائم به انجام کاری مشغول… به همین اندازه از تنبلی دیگران بیزار بود… به چشم او دروغ گفتن حتی خلافی خطیر‌تر بود… به یقین سه چیز را که ایرانیان باستان پیش از هر چیز به مردان جوان خود می‌آموختند قبول داشت: سواری، کمان‌کشی و راستگویی…همه کسانی که او را ملاقات کرده‌اند تحت تاثیر فراست جالب توجه او قرار می‌گرفتند… شاه عباس در عین حال به شدت خرافاتی بود… مردم شاه را کسی می‌دیدند که عدالت را در حق آن‌ها اجرا می‌کند، که معمولا به معنی حفظ آن‌ها از ستم مقامات بود… از این نظر، شاه عباس به داشتن وجدان، بی‌طرفی و سخت‌گیری معروف بود… شاه عباس مجبور بود برای ساختن کشوری منظم و بدون هرج و مرج که به میراث برده بود بی‌رحم باشد، چنان که بود… اما هنگامی که خلق خوشی داشت، بسیار سرزنده و دلنشین بود… حس کنجکاوی‌اش، اروپاییانی را که از دربارش دیدن می‌کردند به خوشامدی گرم مطمئن می‌کرد و آن‌ها می‌توانستند انتظار سوال پیچ شدن داشته باشند… شاه عباس واجد نوعی حس شوخ طبعی ناسوده و دلقک‌وار بود… بی‌تکلفی نشان سبک حکومتی شاه عباس بود… شاه عباس در هر شهری که بود با اسب به شهر می‌رفت تا اگر توانست با مردم سخن بگوید و شاهد اوضاع و احوال باشد… او اغلب بی‌خبر به مغازه‌ها، قهوه‌خانه‌ها و حتی خانه‌های مردم وارد می‌شد… او مخصوصا مشتاق گردش دور و بر بازار‌ها بود و گاه این کار را با جامه مبدل انجام می‌داد، هم برای آنکه بشنود مردم درباره او چه‌ها می‌گویند و هم برای وارسی آنچه برای فروش در بازار عرضه می‌شد… این تنها راه مطلع شدن شاه عباس از اوضاع و احوال قلمرو پادشاهی خود نبود. مانند بیشتر حکمرانان و نظام‌های ایرانی، او لشکری از جاسوسان داشت… تردیدی نیست که بیشتر رعایای وی شاه عباس را با تحسین و محبتی آمیخته با ترس می‌نگریستند….
نمی‌توان از شاه عباس سخن گفت و به اصفهان نپرداخت. شاید به همین دلیل است که علی غلامرضائی یک فصل از کتابش را به اصفهان اختصاص داده، در فصل دوم به طور مجزا به این شهر پرداخته است. در این فصل کتاب ، به توصیف فضاهای مختلف شهر اصفهان و اوضاع و احوال ارامنه، زردشتیان و یهودیان این شهر در کنار وضعیت قهوه‌خانه‌ها، حمام‌ها، خانه‌ها و… آنجا پرداخته شده است.
در این کتاب، به اقدامات و اصلاحات شاه عباس برای بهبود اوضاع اقتصادی کشور توجه شده است اقداماتی مثل: «… ساخت راه‌های جدید، مهمانخانه‌های بی‌شمار به نام کاروانسرا برای بازرگانان و سیاحان و مرمت بازار‌ها یا مراکز تجاری شهری و ساختن بازارهای تازه به ویژه در پایتخت جدیدش اصفهان…» نویسنده، شاه عباس را فردی بسیار لایق از هر لحاظ معرفی می‌کند.
فصل آخر کتاب با عنوان «ایران پس از شاه عباس» به جانشینان شاه عباس تا پایان کار صفویان می‌پردازد؛ جانشینانی که به اعتقاد علی غلامرضائی تمامی آن‌ها به استثنای شاه عباس دوم، فرمانروایانی نالایق از آب درآمدند و چیزی که دم و دستگاه صفوی را پس از مرگ شاه عباس تا مدت زمانی طولانی سر پا نگه داشت: «دیوان‌سالاری نیرومند و نسبتا کارآمد وی و نیز شماری از وزرای اعظم شایسته بود. از برکت اصلاحات شاه عباس، نبود جنگ‌های داخلی و عدم وجود چالش‌های جدی خارجی تا هنگام حمله افغان در سال ۱۱۳۵ هجری که حکومت صفوی را ساقط کرد آن‌ها سرپا ماندند.»
کتاب کارنامه شاه عباس اول صفوی در ۱۴۲ صفحه و با قیمت ۱۲ هزار تومان در دسترس علاقه‌مندان تاریخ به خصوص سلسله صفویه و البته شخص شاه عباس قرار دارد. شاه عباسی که علی غلامرضائی ، معتقد است شاید امروزه دیگر در ایران آن شخصیت افسانه‌ای نباشد اما «به دلیل افزایش مطالعات آکادمیک در باب دوران صفویه، چه در ایران و چه در غرب، او به عنوان یک شخصیت تاریخی با تمام نکات قوت و ضعفش، به خوبی شناخته شده است.

با کانال تلگرام همای خبر همراه باشید