جشنواره عصر قلم / شهرسازی نوین برای رشت در قالب طرح ” رها “

ویژه هفته رشت ۱۴۰۲  طرحی از مونا زره پوش و فاطمه افضلی

دبیر برگزاری جشنواره: محمدرسول محمدپور

نام شرکت کننده:  نسرین عشقی –  آذر ماه ۱۴۰۲

رها (رشد هوشمند انسان محور مبتنی بر توسعه پایدار شهری) محدوده مورد مطالعه : لب آب تا میدان شهدای رسانه شهر رشت

چکیده طرح؛

رشد سریع فیزیکی و بی ضابطه در شهر رشت از پیامدهای گسترش پراکنش لجام گسیخته و بی قواره شهری است که بلعیده شدن اراضی مستعد کشاورزی و تخریب فضاهای طبیعی را به دنبال دارد. از سویی لازمه سیاست های راهبردی در آمایش شهر دستیابی به توسعه پایدار و ارتقا کیفیت محیط زیست شهری است. هدف از این پژوهش دستیابی به توسعه پایدار شهری با بسترسازی جهت هوشمندسازی و فراهم نمودن رشد هوشمند شهری در محدوده مورد مطالعه لب آب تا میدان شهدای رسانه است. این پژوهش سعی بر آن دارد که با شناخت و معرفی قوت ها و ضعف ها و با بهره بردن از فرصت ها و خنثی نمودن تهدیدها، راهبردها و روش های رشد هوشمند را به گونه ای ارایه دهد که زیست پذیری شهری و مشارکت شهروندان فراهم شود. به وسیله ی پرسشنامه با جامعه ی آماری تعداد ۲۰ نفر از بین برنامه ریزان شهری، از نظرات آنها برای وزن دهی وضع موجود استفاده شده و برای تجزیه و تحلیل یافته ها از روش اس-دبلیو-او-تی بهره گرفته شده است و راهبرد اقتضایی را نشان می دهد که با به کارگیری فرم فشرده شهر، به استفاده بهینه از فضاهای شهری پرداخته و بسترهای لازم برای گسترش تراکم و حمل و نقل عمومی ارایه گردیده است. از نقاط قوت می توان بهره جست تا تهدیدات خنثی شوند و زمینه های لازم برای رسیدن به پایداری محیطی و توسعه پایدار و استقرار رشد هوشمند شهری و در نتیجه افزایش کمی مولفه های پایداری شهری مانند افزایش سرانه کمی زمین در ناحیه مورد مطالعه فراهم گردد.

واژگان کلیدی: توسعه پایدار، رشد هوشمند، محیط زیست شهری ، شهررشت. حرف اس لاتین: بیانگر نقاط قوت– دبلیو: نقاط ضعف_ Oنقاط فرصت و حرف تی لاتین نشانگر بیانگر نقاط تهدید است.

۱- مقدمه طرح رها

 

۱-۱ هدایت

توسعه شهرها به صورتی برنامه ریزی شده که بتواند خواسته های ساکنان را برطرف نماید، همـواره یکـی از هدفهای برنامه ریزان شهری بوده است. با توجه به فراز و فرودهایی که در زمینه برنامه ریزی شـهرها طـی قـرن گذشـته دیده شده است، بررسی آنچه بر رشد شهرها و نحوه جهت گیری آنها اثر گذار بوده، میتواند راهنمـای خـوبی در شناسـایی عوامل تاثیر گذار و میزان اثر بخشی آنها در آینده باشد (داوود پور، داریوش،۱۳۸۷).  شهر رشت بویژه ناحیه مورد مطالعه دارای اراضی هموار بوده و زمین های پست این مناطق، ساخت و سازهای پراکنده شهری را تسریع بخشیده که در نهایت به گسترش افقی شهری منجر می شود. از اینرو رشد هوشمند شهری یکی از راهکارهای مقابله با پراکنده رویی شهری است که با توسعه و گسترش افسارگسیخته در نواحی پیرامونی شهر به مقابله می پردازد. رشد هوشمند شهر در ناحیه مورد نظر می تواند سیاست های برنامه ریزی مناسب در جهت مشارکت پذیری شهروندان و گسترش حمل و نقل عمومی و روشهای متنوع مبتنی بر پیاده روی و دوچرخه سواری را ارایه داده تا آسایش شهروندی در سایه توسعه پاپدار شهری حاصل گردد. رشد هوشمند شهری با تمرکز بر تجدید حیات شهری و گسترش گزینه های حمل ونقل است، که ساخت مکان های اجتماع پذیر را به دنبال دارد به گونه ای که مردم به زندگی در آن ها رغبت نشان دهند. در واقع رشد هوشمند شهری بسته ایی را برای توسعه شهر فراهم می کند که اجزایی مانند شهر فشرده (توسعه پایدار)، گرایش به حمل ونقل عمومی (برنامه ریزی حمل ونقل) ، طراحی مناسب برای پیاده روی و دوچرخه سواری (شهرگرایی جدید)، حفاظت از اراضی ارزشمند طبیعی و کشاورزی (محیط زیست) ، و آثار تاریخی شهر(هویت اجتماعی و فرهنگی) را در بر می گیرد(مراد نژاد و همکاران،۱۳۹۷).  شهر رشت با توجه به گسترش افقی و بی قواره ای که داشته است از مناطق شهری پراکنده و گسیخته رنج می برد. از این روی می توان با ایجاد الگوهای نوین آمایش شهری مانند شهر هوشمند، نقاط قوت را شناسایی کرده و در جهت کاهش ضعف های موجود، با شناخت پتانسیل های شهر سبب شد که فرصت های لازم در اختیار توسعه شهری قرار گیرد. لازم به ذکر است که مدیریت خردمندانه زمین و سیاست های فضایی و اجرایی لازم (مبتنی بر الگوهای نوین آمایشی) ابزاری است که می تواند بر تعارض های کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی حاصل از این رشد نامنسجم و گسستگی موجود فایق آید. بنابراین یک بستر مناسب از ترکیب کاربری ها و خدمات عمومی و حمل و نقل، فضای عمومی مناسب رابرای ایجاد الگوی شهر هوشمند ایجاد نماید. در محدوده مورد مطالعه برای امکان سنجی الگوی رشد هوشمند شهری به بررسی ویژگی های آن با توجه به مولفه های برنامه ریزی شهری ( تراکم،الگوی رشد،ترکیب کاربری ها،حمل و نقل و فضای عمومی ) (مطالبی،عماد،۱۳۹۶) پرداخته و همسو با اصول رشد هوشمند در راستای فرآیند برنامه ریزی شهری امکان استقرار این الگوی آمایشی نوین شهری را می سنجیم. الگوی رشد هوشمند شهری در ناحیه ی مورد مطالعه گونه ایی از توسعه ی پایدار شهری است که می تواند یک برنامه ریزی شهری هدفمند را در حوزه حمل و نقل (حمل ونقل عمومی، پیاده روی و دوچرخه سواری و ..) و الگوهای کاربری اراضی و نیز جلوگیری از گسترش پراکنده و افقی شهر و توسعه ی شهر با کاربری مختلط بیان کند.

۱-۲ اهداف

هدف اصلی و کلی از انجام این تحقیق، شناسایی و تبیین نقاط ضعف و قوت، فرصت ها و تهدید ها در راستای توسعه پایدار و بسترسازی راهبردی بر الگوی رشد هوشمند شهری در محدوده پل پستک تا تخته پل است. اهداف اختصاصی این تحقیق عبارتند از:

۱-۲-۱ ارایه راهبرد اصلی رشد هوشمند در برنامه ریزی شهری

۱-۲-۲ دستیابی به توسعه پایدار و افزایش کمی الگوی توسعه فشرده ( افزایش تراکم)

۱-۲-۳ الگوی یک فرم پایدار شهری درخدمات شهری مبتنی بر رشد هوشمند شهری

۱-۲-۴ مدیریت خردمندانه فضا و تخصیص بهینه زمین اهداف کاربردی

۱-۲-۵ توجه به شیوه های زیست محیطی رشد هوشمند و گسترش (فضای سبز)

۱-۲-۶ گسترش حمل و نقل عمومی و انسان محور( دوچرخه سواری و پیاده روی )

۱-۳ فرضیه

۱-۳-۱ نقاط قوت (اس) در راستای الگوی آمایشی و سیاست فضایی (افزایش درتراکم و حمل و نقل عمومی) در محدوده مورد مطالعه بیش از نقاط ضعف می باشد.

۱-۳-۲ فرصت ها  (او) سبب افزایش کمی شاخص ها (الگوی شهر فشرده) و بیش از تهدیدها است.

۱-۳-۳ راهبرد کانونی و کلیدی برای دستیابی به توسعه ی پایدار برای برنامه ریزی در این محدوده شهری راهبرد تهاجمی باشد.

۱-۳-۴ طراحی محیطی فضاهای طبیعی رابطه مستقیمی بر افزایش شور و نشاط اجتماعی و رفاه شهروندی دارد.

 

۱-۴ پرسش تحقیق

راهبرد کانونی و کلیدی که می تواند با رویکرد ساختار رشد هوشمند در شهر رشت شرایط مناسبی را برای توسعه پایدار در محدوده مورد مطالعه فراهم نماید کدام است؟

 

۱-۵ پیشینه تحقیق

توسعه ی پایـدار ناخودآگاه مربوط به قبل از انقلاب صنعتـی و تکنولوژیکـی در اروپاست که بشر به علت عدم دستیابی به علوم و تکنولوژی های ماشینی قادر نبود آلودگی قابل توجهی ایجاد کند یا به بهره برداری بی رویه بپردازد (اصلانی،۱۳۸۰). در ایران نیز همچون سایر کشورهای جهان، به توسعه ی پایدار با تأکید بر حفظ محیط زیست توجه شده و به تدریج در عرصه ی سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرای فعالیت های مختلف و سایر مؤلّفه های توسعه ی پایدار به عنوان مفهومی فراگیر و چند بعدی مورد عنایت بوده است  (بهزاد نسب، ۱۳۸۷).  یکی از تبعات شهرنشینی که امروزه تمام کشورها را گریبانگیر خود کرده رشد پراکنده شهری است. راهکارهای بسیاری برای خروج از این معضل بررسی شده و در عمل مورد استفاده قرار گرفته است و از جمله‌ی این راه حل‌ها رشد هوشمند و رشد متراکم شهری است. هر چند توجه به مراحل رشد شهری با این آگاهی که در آن زمان این رشد هوشمندانه به معنای امروزی مطرح نبود و تنها با هدف اینکه شهرها برای رسیدن به آخرین حد از درجه کمال شهری خود مراحل متفاوتی را طی می کنند تا سرانجام به مرحله زوال یرسند از سوی ممفورد عنوان گردید. (شکویی،۱۳۷۶).

 

۱-۶ مبانی تحقیق

ساختار زیست محیطی شهری در واقع تجلی زیست شهری می باشد و توجه همه جانبه به آن می تواند در بهتر زیستن و ایجاد پایداری اثرگذار باشد. از ساختارهای زیست شهری می توان به رودخانه ،فضای سبز طبیعی و مصنوعی ، پوشش جانوری و گیاهی محدوده شهری نام برد.  پوشش گیاهی، عناصر رشد یابنده و تغییرپذیر بوده به همین جهت در زمانهای متفاوت تاثیرات متنوعی روی فضا داشته و باعث غنای فضا میشود. پوشش جانوری هم در واقع یک همزیستی معنا دار در فضای شهری ایجاد می کند.

 

۱-۶-۱ توسعه پایدار و کاربری اراضی

توسعه پایدار شهری تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری برای رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه ی مسکن، حمل و نقل، فراغت و غیره به گونه ای که شهر از نظر محیطی قابل سکونت و زندگی، از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی برابری داشته باشد؛ به توسعه پایدار شهری تغییر تراکم و کاربری اراضی شهری برای رفع نیازهای اساسی مردم در زمینه ی مسکن، حمل و نقل، فراغت و غیره به گونه ای که شهر از نظر محیطی قابل سکونت و زندگی، از نظر اقتصادی قابل دوام و از نظر اجتماعی برابری داشته باشد؛ به گونه ای که این تغییرات فناورانه و صنعتی، حفظ اشتغال، مسکن و شرایط زیست محیط ی مناسب را در برداشته باشد (موحد،۱۳۷۹).

 

۱-۶-۲ توسعه پایدارحمل و نقل

از منظر حمل و نقل، پایداری نتیجه برقراری اصول توسعه رشد هوشمند شهری است که در نتیجه آن سطح کمتری از زمین اشغال می‌شود و با اعمال شیوه‌های متفاوت حمل و نقل، کاهش سفرهای درون شهری اتفاق می‌افتد. در واقع حمل و نقل پایدار آن است که کالبد شهری را در تناسب با پیاده روی، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی قرار دهد و کیفیت خدمات حمل و نقل را تا جایی بالا برد که سبب تشویق تعاملات اجتماعی و استقبال از حمل و نقل عمومی گردد، مهم‌ترین خصیصه‌های حمل و نقل در شهر پایدار عبارتند از: تأکید بر پیاده مداری و دوچرخه سواری، ترکیب و اختلاط کاربری‌ها و تأکید بر عملکردهای اجتماعی به عنوان عامل وحدت بخش بناها و فضاهای عمومی (اکبری مطلق،۲۰۱۵).

 

۱-۶-۳ شهرفشرده

در الگوی شهرفشرده پیشنهاد شده است که یک شبکه شطرنجی با ساختمان های با تراکم زیاد در جوار معابر و مسیر حمل و نقل عمومی ایجاد شود و مرکز هر یک از بلوک ها در شبکه شطرنجی بر روی هسته هایی با فضاهای باز و سبز مستقر گردد تا امکان زندگی با تراکم بالا و استفاده از انرژِی های تجدید پذیر در کنار فضای سبز کافی فراهم گردد. (.همان منبع ، ۲۰۱۵).

 

۱-۶-۴ مجتمع های شهری

 

در مجتمع های شهری با تراکم مسکونی بیشتر و بازگشت به کاربری های مرکّب، می توان علاقه مندی به صرفه جویی در مصرف انرژی را از طریق اشکال فشرده تر مشاهده نمود و همزمان با پشتیبانی یک شبکه ی پایا و گسترد ه ی عمومی در آن، مردم به استفاد ه ی کمتر از خودروهای شخصی ترغیب شده ، درنتیجه مصرف انرژی کاهش می یابد. الگوهای موجود سکونتگاه های شهری با مصرف مفرط منابع همراه هستند، مجتمع های شهری، جذب و تصرّف اراضی روستایی را کاهش می دهند.

 

۱-۶-۵ زیست پذیری شهری

زیست پذیری یک مفهوم کلی است که با برخی از مفاهیم همچون پایداری،کیفیت زندگی و کیفیت مکان و اجتماعات سالم مرتبط است. به عنوان یک اصل راهنما در چارچوب گفتمان پایداری در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی شهری گسترش پیدا کرده است.زیست پذیری به عنوان یکی از رویکردهای دستیابی به محیط شهری قابـل زیسـت و باکیفیـت تاکید دارد و به بهبود کیفیت فضاهای شهری با مقیاس انسانی در شهرها می پردازد (سلیمانی مهرنجانی،تولایی، رفیعیان، خزائی نژاد ،۱۳۹۵).

۱-۷ محدوده و قلمرو پژوهش :

شهر رشت یکی از کلانشهرهای ایران است و مرکز استان گیلان و در شمال ایران است مادرشهر استان گیلان و بخش‌هایی از استان‌های همجوار است همچنین شهر رشت دارای رتبه اول میزان بارش مراکز استان‌های ایران و به شهر باران شهره است رشت در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده است شهر رشت دارای ۱۵ ناحیه شهری می‌باشد واین نواحی شامل بر۵۵ محله شهری است. شهرداری رشت، شامل  ۵ منطقه‌است که اداره مناطق شهری رشت به عهده شهردار منطقه می‌باشددر قلمرو این تحقیق به گونه ای است که یک نگاه کلی به شهر رشت است و مطالعه موردی این تحقیق محدوده لب آب تا میدان شهدای رسانه است که از شمال به خیابان لاهیجان و از جنوب یه پل عراق و از غرب به ساغریسازان و از شرق به خیابان چمران و محدوده فلسطین ارتباط دارد .

 

۲- مواد و روش ها

روش پژوهش توصیفی تحلیلی بوده است ومتغیرمستقل این پژوهش عبارت است از راهبردهای ساختار زیست محیطی و متغیر وابسته رویکرد توسعه پایدارشهری و متغیرتعدیل کننده شهر رشت است. وضعیت ساختار زیست محیطی و همچنین توسعه پایدار شهری و مولفه های برنامه ریزی شهری (تراکم و حمل و نقل عمومی ) را به همراه الگوی شهر فشرده و مجتمع های شهری بررسی می کند و با توجه به نقاط ضعف وقوت (عوامل داخلی) و نقاط تهدید و فرصت (عوامل خارجی ) را در قلمرو و محدوده شهری مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی می باشد. از آنجائیکه این تحقیق درباره یک موضوع واقعی، عینی و پویا صورت گرفته است و از نتایج آن می توان به طور عملی استفاده کرد. یک تحقیق کاربردی است از قوت ها و فرصت های به دست آمده برای غلبه برضعف ها و تهدیدها استفاده می شود. در پایان راهبردها اولویت بندی و پیشنهاد شده است.

 

۲-۱ جامعه آماری

جامعه آماری پژوهش حاضر مدیران و برنامه ریزان و کارشناسان خبره درمنطقه یک شهر رشت می باشد. که به جهت تعمیم پذیری نتایج و اطمینان از صحت پاسخ های ارایه شده جامعه مذکور به مدیران وبرنامه ریزان که در امر برنامه ریزی شهری و کارشناسان متخصص در زمینه تحقیق، محدود می گردد بدین ترتیب تعداد اعضای جامعه آماری پژوهش ۲۵ نفر می باشد.

۲-۲ ابزارجمع آوری داده ها

۲-۲-۱ طراحی پرسشنامه:

با عنایت به این که یکی از هدف های این تحقیق شناسایی و تبیین نقاط ضعف و قوت، فرصت ها و تهدید های ساختار زیست محیطی و ایجاد توسعه پایدار برای محدوده شهری پل پستک تا تخته پل است محقق ضمن طرح سوال و ارایه فرضیه خودراهبردهارا اولویت بندی و پیشنهاد داده و سپس بر اساس آن، و با استفاده از مبانی نظری در حوزه های متغیرهای مورد نظر،تعداد ۲۵ عدد پرسشنامه را طراحی کرده است . که در بین مدیران و کارشناسان و برنامه ریزان شهری منطقه ۳ شهر رشت توزیع شده است. طراحی این پرسشنامه بطوریست که محقق میزان تاثیر هرکدام از عوامل را شناسایی نموده تا درنهایت نتایج تحقیق بدست امده برای توسعه پایدار شهری در محدوده مورد مطالعه کاربردی گردد.

۲-۲-۲ روش اسنادی:

۲-۲-۳مشاهده(برداشت میدانی )

۲-۲-۴ روش SWOT

۲-۲-۵ نرم افزار GIS

۲-۳ اعتبار یا روایی  و اعتماد یا پایایی   پرسشنامه

 

اعتبار محتوایی به طور کمی قابل ارزیابی نیست و به طور انتزاعی به وسیله محققان مورد قضاوت و ارزیابی قرار می گیرد

از آنجایی که پرسشنامه این پژوهش بر مبنای مشورت با اساتید  و کارشناسان و برنامه ریزان شهری از لحاظ نکته نظرات

آنان و همچنین مطالعه دقیق و تطبیقی درخصوص موضوع پژوهش صورت گرفته است بنابراین، می توان ادعا نمود که از اعتبار محتوایی خوبی برخوردار است.ثبات یا سازگاری داخلی را می توان با استفاده از یک ضریب پایائی مانند آلفای کرونباخ تخمین زد. لذا در این پژوهش از این روش استفاده شده است.برای پرسش نامه پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ ۹۳۷/۰ است که میزان پایایی قابل قبولی را برای پرسشنامه ها نشان می دهد.

۲-۴روش تجزیه و تحلیل داده ها

در این تحقیق اطلاعات و داده ها بر اساس چارچوب نظری توسعه ی پایدار شهری برای شناسایی و تبیین ، تجزیه و تحلیل وضعیت محدوده پل پستک تا تخته پل و ویژگی های زیست محیطی تعریف شده اند و سپس شاخصها در هر یک از ساختارها بر اساس اطلاعات کمی و کیفی آماده و با استفاده از تکنیک SWOT در چارچوب عوامل درون محدوده (نقاط ضعف و قوت) و برون محدوده (تهدیدها و فرصت ها) قرار گرفته است.

لازم به ذکر است راهکارهای ساماندهی و برنامه ریزی آتی را در چارچوب اهداف به راهبردهای توسعه ی پایدار شهری  مبتنی بر رشد هوشمند شهری رهنمون می سازد.ابتدا عوامل درونی نقاط ضعف (W) و نقاط قوت (S)را لیست کرده و سپس ماتریس IEF ساختار زیست محیطی محدوده را مطابق جدول ۱ ترسیم می کنیم .

 

جدول ۱- ماتریس IEF ساختار زیست محیطی

عوامل استراتژیک داخلی	وزن	امتیاز وضع موجود	امتیاز وزن دار
نقاط ضعف W
نقاط قوت    S

 

و عوامل بیرونی تهدید ها(T) و فرصت ها(O) و سپس ماتریس EFE ساختار زیست محیطی محدوده را مطابق جدول ۲ ترسیم می کنیم

جدول ۲- ماتریس EFE ساختار زیست محیطی محدوده

عوامل استراتژیک داخلی	وزن	امتیاز وضع موجود	امتیاز وزن دار
نقاط تهدید T
نقاط فرصت  O

 

بر اساس جداول ۱ و ۲مهم ترین ضعف ها، قوت ها و تهدیدها ، فرصت ها بر اساس امتیاز وزن داراست  که ازاهمیت، وضع موجود و از ساختار زیست محیطی آنها به دست می آید.و سپس موقعیت ، نوع راهبرد را بر روی محور X ها و  Yنشان                             داده و ماتریس راهبرد های چهارگانه SWOT را به صورت زیر ارایه می دهیم.

• راهبردهای تهاجمی (SO)
• راهبرد های اقتضایی (ST)
• راهبرد های انطباقی(WO)
• راهبرد های تدافعی (WT)

 

در بررسی آزمون فرضیه ها، فرضیه ی اول بر اساس بررسی های انجام گرفته در جدول ۱ ماتریس IEF ساختار زیست محیطی مقبولیت و درستی آن بررسی می شود. فرضیه ی دوم بر اساس بررسی  های انجام گرفته جدول ۲ ماتریس EFE ساختار زیست محیطی محدوده مورد مطالعه مقبولیت و درستی آن بررسی و مشخص می شود و فرضیه سوم و چهارم نیز توسط محور X  و Y راهبرد را نشان داده و مقبولیت و صحت آن بررسی می شود و در نهایت راهکارها در جهت راهبرد کانونی و کلیدی ، مناسب توسعه پایدار محدوده مورد مطالعه به گونه ایی که قوت ها بر ضعف ها و فرصت ها بر تهدید ها غالب شوند.

 

۳- بحث و یافته ها

۳-۱ عوامل درونی

۳-۱-۱ نقاط ضعف^[۲](w )

W1– نبود سیستم تصفیه فاضلاب شهری و وجود پسماندها و پساب ها و ایجاد آلودگی محیطی

W2– وجود کاربری ها و فعالیتهای ناسازگار

W3- پایین بودن سطح کاربری فضای سبز شهری و پارکها

W4- کمبود فضای مناسب جهت پیاده روی و دوچرخه سواری

W5- عدم توجه به الزامات زیست محیطی و تخریب آن در پروژه های توسعه شهری

W6- مدیریت ضعیف شهری و عدم توجه به ساختارهای زیست محیطی

۳-۱-۲ نقاط قوت^[۳] (S)

S1- وجود استعدادهای طبیعی مانند رودخانه زرجوب و فضای سبز طبیعی که شرایط اقلیمی مساعد را به همراه دارد

S2- وجود تفکرات زیست محیطی بین ساکنین

S3- ایجاد پارک G5 در راستای گسترش فضاهای عمومی و زنده و فعال

S4- اجرا و توسعه سیستم جمع آوری آبهای سطحی

S5- وجود برنامه های اجرایی برای افزایش سطوح و سرانه فضای سبز با توجه به افزایش تراکم

S6- به کارگیری تکنولوژی و تجهیزات در خدمات شهری(جمع آوری مکانیزه زباله و اتوبوس گاز سوز در حمل ونقل شهری) .

 

جدول۳- ماتریس IEF در ساختار زیست محیطی محدوده مورد مطالعه

عوامل استراتژیک داخلی		وزن		امتیازوضع موجود		امتیازوزن دار
نقاط ضعف	W1- نبود سیستم تصفیه فاضلاب شهری و وجود پسماندها و پساب ها و ایجاد آلودگی محیطی		۰.۰۷۹		۲		۰.۱۵۸
	W2- وجود کاربری ها و فعالیتهای ناسازگار		۰.۰۵۷		۲		۰.۱۱۴
	W3- پایین بودن سطح کاربری فضای سبز شهری و پارکها		۰.۰۶۷		۲		۰.۱۳۴
	W4- کمبود فضای مناسب جهت پیاده روی و دوچرخه سواری		۰.۰۵۷		۳		۰.۱۷۱
	W5- عدم توجه به الزامات زیست محیطی و تخریب آن در پروژه های توسعه شهری		۰.۰۶۷		۳		۰.۲۰۱
	W6- مدیریت ضعیف شهری و عدم توجه به ساختارهای زیست محیطی		۰.۰۸۷		۳		۰.۲۶۱
نقاط قوت	S1- وجود استعدادهای طبیعی مانند رودخانه زرجوب و فضای سبز طبیعی که شرایط اقلیمی مساعد را به همراه دارد		۰.۰۸۷		۴		۰.۳۴۸
	S2- وجود تفکرات زیست محیطی بین ساکنین		۰.۰۴۴		۳		۰.۱۳۲
	S3- ایجاد پارک G5 در راستای گسترش فضاهای عمومی و زنده و فعال		۰.۰۷۹		۳		۰.۲۳۷
	S4- اجرا و توسعه سیستم جمع آوری آبهای سطحی		۰.۰۶۷		۴		۰.۲۶۸
	S5- وجود برنامه های اجرایی برای افزایش سطوح و سرانه فضای سبز با توجه به افزایش تراکم		۰.۰۷۹		۳		۰.۲۳۷
	S6- به کارگیری تکنولوژی و تجهیزات در خدمات شهری(جمع آوری مکانیزه زباله و اتوبوس گاز سوز در حمل ونقل شهری )		۰.۰۷۹		۴		۰.۳۱۶
	جمع		۰.۰۸۴۹				۲.۵۷۷

 

۳-۲عوامل بیرونی

۳-۲-۱ تهدید(T)^[۴]

T1- توسعه فیزیکی کالبدی و تخریب بی رویه زمینهای کشاورزی و باغ و افزایش ضایعات زیست محیطی

T2- فقدان شورایاری محله و عدم مشارکت پایدارشهروندان در تصمیمات مربوط به توسعه

T3- گسترش افقی شهر و ناهنجاریهای اجتماعی

T4-  تاتیر منفی بر سلامتی عمومی به دلیل وابستگی شدید به خودرو در سفرهای درون شهری

T5- نبودن طرح و برنامه جامع مبلمان شهری

T6- توسعه بیش از حد کارگاه و آسیب به ساختار زیست محیطی

 

۳-۲-۲ فرصت(o )

O1- وجود مقررات کنترل و یرنامه ریزی کاربری زمین و تفکر حفاظت از محیط زیست

O2- اجرای سیاست های فضایی و آمایش شهری

O3- وجود بسترهای مناسب برای فعالیتهای الکترونیک

O4- وجود پتانسیل و زیبایی های طبیعی مانند پوشش گیاهی و..

O5- اجرای طرح و برنامه جهت بهبود وضعیت شبکه دسترسی

O6- وجود دانش علمی مناسب در جهت بالا بردن ایمنی ،جذابیت و آسایش شهروندی

 

جدول ۴- ماتریس EEF در ساختار زیست محیطی محدوده مورد مطالعه

عوامل استراتژیک خارجی		وزن	امتیازوضع موجود	امتیازوزن دار
نقاط تهدبد	T1- توسعه فیزیکی کالبدی و تخریب بی رویه زمینهای کشاورزی و باغ و افزایش ضایعات زیست محیطی	۰.۰۷۷	۲	۰.۱۵۴
	T2- تاتیر منفی بر سلامتی عمومی و اجتماعی به دلیل وابستگی شدید به خودرو در سفرهای درون شهری	۰.۰۸۹	۳	۰.۲۶۷
	T3- فقدان شورایاری محله و عدم مشارکت پایدارشهروندان در تصمیمات مربوط به توسعه	۰.۰۶۴	۲	۰.۱۲۸
	T4-  توسعه بیش از حد کارگاه و آسیب به ساختار زیست محیطی	۰.۰۶۴	۴	۰.۲۵۶
	T5- نبودن طرح و برنامه جامع مبلمان شهری	۰.۰۵۴	۳	۰.۱۶۲
	T6- گسترش افقی شهر و ناهنجاریهای شهری	۰.۰۷۷	۳	۰.۲۳۱
نقاط فرصت	O1- وجود مقررات کنترل و یرنامه ریزی کاربری زمین و تفکر حفاظت از محیط زیست	۰.۰۷۷	۴	۰.۳۰۸
	O2- اجرای سیاست های فضایی و آمایش شهری	۰.۰۶۴	۳	۰.۱۹۲
	O3- وجود بسترهای مناسب برای فعالیتهای الکترونیک	۰.۰۷۷	۳	۰.۲۳۱
	O4- وجود پتانسیل و زیبایی های طبیعی مانند پوشش گیاهی و..	۰.۰۸۹	۴	۰.۳۵۶
	O5- اجرای طرح و برنامه جهت بهبود وضعیت شبکه دسترسی	۰.۰۵۴	۲	۰.۱۰۸
	O6- وجود دانش علمی مناسب در جهت بالا بردن ایمنی ،جذابیت و آسایش شهروندی	۰.۰۶۴	۲	۰.۱۲۸
	جمع	۰.۸۵		۲.۵۲۱

 

با توجه به جدول(۳ و ۴ ) مهم ترین ضعف ها ، قوت ها و تهدیدها ، فرصت ها بر اساس امتیاز وزن داراست که اهمیت و وضع موجود را نشان می دهد. مهم ترین ضعف عامل W6 ،مدیریت ضعیف شهری و عدم توجه همه جانبه به ساختارهای زیست محیطی با امتیاز وزنی۲۶۱/۰و مهم ترین قوت S1 ،وجود استعدادهای طبیعی مانند رودخانه زرجوب و فضای سبز طبیعی که شرایط اقلیمی مساعد را به همراه دارد با امتیاز وزنی ۳۴۸/۰ و مهم ترین تهدید T2 تاتیر منفی بر سلامتی عمومی و اجتماعی به دلیل وابستگی شدید به خودرو در سفرهای درون شهری با امتیاز وزنی ۲۶۷/۰و مهم ترین فرصت O4، وجود پتانسیل و زیبایی های طبیعی مانند پوشش گیاهی و.. که با امتیاز وزنی ۳۵۶/۰ است.

 

وضعیت و موقعیت نوع راهبرد در ساختار زیست محیطی محدوده پل پستک تا تخته پل در نمودار۱ بیانگر آن است که روی محور X ها ۰۰۸۷/۰- و روی محور Y ها  ۰۸۹/۰ –  که راهبرد تدافعی را نشان می دهد و وضعیت نامناسب و مخاطره آمیز است.

شکل۳- نموداروضعیت و موقعیت نوع راهبرد در ساختار زیست محیطی محدوده لب آب تا میدان شهدای رسانه

 

۳-۳ ماتریس راهبرد های چهارگانه SWOT  در ساختار زیست محیطی محدوده لب آب تا میدان شهدای رسانه

۳-۳-۱ راهبردهای تهاجمی( SO)

SO1- ایجاد فضاهای اکوتوریستی و تفرّجی جذّاب و با طراوت در حاشیه پیرامونی رودخانه ی زرجوب؛

SO2- گسترش حمل و نقل عمومی ، به ویژه توسعه ی و ارتقای تکنولوژی و تجهیزات برای خدمات شهری با حداقل آلایندگی؛

SO3 تهیه مدل توسعه ی پایدار شهری با رویکرد زیست محیطی و با مشارکت راهبردی مدیریت شهری؛

۳-۳-۲ راهبرد های اقتضایی(ST)

ST1- ارتقای کیفیت محیط زیست شهری از طریق ساماندهی و توسعه ی فضاهای سبز و پارک

ST2- کاهش وابستگی به خودرو شخصی با جایگزینی وسایل نقلیه ی عمومی به ویژه اتوبوس های گاز سوز.

ST3- توسعه ی سیاست های لازم برای مشارکت های مردمی به عنوان اصلی ترین عامل حفظ محیط زیست شهری

۳-۳-۳ راهبرد های انطباقی(WO)

-WO1 ساماندهی و حفاظت از باغ ها و اراضی کشاورزی و توسعه ی فضاهای سبز در سطح محدوده

WO2- ایجاد مقررات برنامه ریزی  کاربری ها و سیاستهای آمایش شهری و فضایی

-WO3 تعدیل تقاضای سفرهای درون شهری از طریق توسعه دولت الکترونیک

۳-۳-۴ راهبرد های تدافعی(WT)

WT1- توجه به توسعه و اجرا و  تکمیل تصفیه فاضلاب و تاسیسات جمع آوری آبهای سطحی

WT2- جلوگیری از رشد فیزیکی شهر و ساماندهی ساخت و سازها

WT3- تهیه برنامه مدون مبلمان شهری در راستای توجه به مسایل زیست محیط

 

۳- ۴مدل مجتمع های شهری:

فعالیتهای مرتبط با رشد در محدوده شهری در شهر رشت نظیر انزوای جوامع روستایی پیرامون و تهدید مراکز شهری ، تخریب فضاهای باز و مناطق طبیعی را در پی دارد.

این مدل سعی دارد ،  با استفاده مناسب از منابع موجود و افزایش خدمات شهری و توسعه محلات با کاربریهای مختلط و ایجاد امکانات حمل ونقل عمومی و طراحی یکپارچه در مقیاس انسانی روش پایداری را برای توسعه شهری پیشنهاد نماید علاقه مندی به صرفه جویی در مصرف انرژی از طریق اشکال فشرده تر و مجتمع های شهری با تراکم مسکونی بیشترو همچنین جذب و تصرّف اراضی روستایی را کاهش می دهند.

۳- ۵ مدل شهر فشرده :

در این مدل در محدوده شهری مورد مطالعه سعی شده است که کاربرد فشرده و کارا از زمین ،اتکای کمتر به اتومبیل ،کارایی در استفاده از منابع مسکن و محیط مسکونی مناسب ، اقتصاد پایدار،مشارکت مردم و اکولوژی اجتماعی و در نهایت احیای سیستم های طبیعی تاکید شود. از اینرو ساختمانها به صورت ردیفی  و فشرده در کنار هم قرار می گیرند و از بلعیده شدن زمینها به صورت افقی تا حد ممکن جلوگیری می شود و تخریب زیست محیطی، با اجرای سیاست های آمایشی نوین مانند بلندمرتبه سازی کاهش یابد و در راستای پایداری اقدامات مطلوبی مانند تحول در برنامه ریزی کاربری زمین ، ساماندهی کالبدی – کارکردی و تاکید بر دسترسی پیاده و دوچرخه ، کاهش استفاده از اتومبیل ، که می توان  ایجاد روکش پیاده رو و مسیر دوچرخه سواری پارک G5 را از این نمونه ها عنوان نمود، صورت پذبرفته است.

۳-۶ زیست پذیری شهری :

زیست پذیری شهر رشت و تاکید بر آن  مبتنی بر روش ها و شیوه های نوین مانند استفاده از فناوری های نوین،  الگوهای آمایشی نوین شهری بویژه در محدوده مورد مطالعه  دارد و به گونه ایی همزیستی و پیوندی دوباره در عرصه ها و سطوح مختلف شهری در جهت توسعه پایدار محیطی و شهری بویژه حوزه های اجتماعی و پایداری محیطی  است. مهتمرین مزیت آن می تواند ایجاد سرزندگی و نشاط اجتماعی را برای رشتوندان فراهم کند و زیست پذیری شهری را به عنوان تصویر یک هدف خوب از توسعه پایدار شهری درگام های اجتماعی و محیط زیست شهر رشت و بویژه محدوده مورد مطالعه متبلور سازد.

 

جدول ۹- اولویت بندی راهبردهای ترکیبی زیست محیطی شهر رشت محدوده لب آب تا میدان شهدای رسانه

اولویت بندی	امتیاز نهایی	نام راهبرد	راهبردهای ترکیبی زیست محیطی شهر رشت محدوده مورد مطالعه پل پستک تا تخته پل
۱	۱۳.۸۸۷	so1	ایجاد فضاهای اکوتوریستی و تفرّجی جذّاب و با طراوت در حاشیه پیرامونی رودخانه ی زرجوب؛
۲	۱۳.۴۰۸	wo1	ساماندهی و حفاظت از باغ ها و اراضی کشاورزی و توسعه ی فضاهای سبز در سطح محدوده
۳	۱۲.۶۹۸	wo2	ایجاد مقررات برنامه ریزی  کاربری ها و سیاستهای آمایش شهری و فضایی
۴	۱۲.۱۱	so3	تهیه مدل توسعه ی پایدار شهری با رویکرد زیست محیطی و با مشارکت راهبردی مدیریت شهری؛
۵	۱۲.۰۳۸	st1	ارتقای کیفیت محیط زیست شهری از طریق ساماندهی و توسعه ی فضاهای سبز و پارک
۶	۹.۸۵۴	wt2	جلوگیری از رشد فیزیکی شهر و ساماندهی ساخت و سازها
۷	۹.۵۴۹	st2	کاهش وابستگی به خودرو شخصی با جایگزینی وسایل نقلیه ی عمومی به ویژه اتوبوس های گاز سوز.
۸	۹.۳۹۲	wo3	تعدیل تقاضای سفرهای درون شهری از طریق توسعه دولت الکترونیک
۹	۹.۱۱۷	wt3	تهیه برنامه مدون مبلمان شهری در راستای توجه به مسایل زیست محیطی
۱۰	۹.۰۰۶	st3	توسعه ی سیاست های لازم برای مشارکت های مردمی به عنوان اصلی ترین عامل حفظ محیط زیست شهری
۱۱	۸.۶۳۸	so2	گسترش حمل و نقل عمومی ، به ویژه توسعه ی و ارتقای تکنولوژی و تجهیزات برای خدمات شهری با حداقل آلایندگی؛
۱۲	۷.۱۳۶	wt1	توجه به توسعه و اجرا و  تکمیل تصفیه فاضلاب و تاسیسات جمع آوری آبهای سطحی

 

• نتیجه گیری :

توسعه شهری و روند افزایش فضاهای شهری با توجه به رشد شتابان شهرنشینی به همراه افزایش و رشد جمعیت وگسترش بی رویه شهرهای ما وپراکنش آنها به خصوص گسیختگی شهر رشت نیاز به ساماندهی و مدیریت کارآمد شهری دارد. در این مسیر الگوهای آمایشی مانند رشد هوشمند شهری می تواند مشکلات و معضلات موجود را در راستای ایجاد فرم پایدار فضایی – کالبدی با اهداف توسعه پایدار شهری همسو سازد. نبودن یک مدیریت یکپارچه شهری و مشارکت شهروندان در امور شهر و جامع محلی و سیستم سنتی حکمرانی شهری از یک سو و عدم همکاری و یا همکاری ضعیف مدیران و کارشناسان نبود بسترها و زیرساخت های لازم فناورانه در حوزه اطلاعات و فناوری شهری و فقدان اطلاعات نقشه ایی مناسب و دقیق می تواند از مصادیق تنگناهای موجود در این عرصه باشد.کمبود کاربری ها را می توان از دیگر نمونه ها عنوان کرد در بررسی های انجام شده در سطح یک با توجه به سرانه ها، کمبود کاربریهای حیاتی نظیر فضای سبز، آموزشی، ورزشی و فرهنگی مشخص شد .پیشنهادات طرح تفصیلی مصوب در صدد جبران برخی از این کمبودها بوده با این وجود همچنان کمبودهایی از کاربریها در سطح محدوده مشاهده می شود و کمبودها به طور کامل برآورده نشده اند.دسترسی ناکافی به مسکن وخدمات اصلی شهری، بیگانگی شهروندان از هم ، سیستم حمل و نقل ناکافی و نارسایی امکانات اصلی شهری و غیره همه اینها نتیجه رشد سریع شهرنشینی و مشکلات عمده اجتماعی و اقتصادی است که سبب شده فقدان برنامه ریزی و عدم توجه کافی به مسایل زیست محیطی و نبود عزم و اراده و جدیت لازم در اجرای برنامه ها و طرح های پایدار شهری است وبرای دستیابی مناسب به الگوی پایدار و رشد هوشمند شهری باید توجه به بسترهای لازم در ICT و استفاده از فناوری های نوین در بهره گیری از خدمات شهری را که سبب می شود رشد هوشمند شهری در شهر رشت و بویژه در محدوده مورد مطالعه  اجرا و توسعه یابد در بستر شهر هوشمند و هوشمند سازی در محدوده مورد مطالعه با توجه به مبانی کاربردی رشد هوشمند شهری در برنامه ریزی و طراحی شهری یک تصمیم سازی مناسب و کار در سیاستگذاری شهری و مدیریت شهری باید صورت پذیرد تا بتوان جنبه های کیفی زندگی رشتوندان از مقوله های کمبود و ناکارایی در پهنه های شهر را بهبود بخشید و رشد هوشمند را برقرار ساخت .همچنین با  استفاده از سیاستهای فضایی آمایشی براساس الگوهای نوین مانند شهر فشرده و کاربری مختلط و ^[۶] CBD

از هدر رفتن زمین شهری و بلعیده شدن نواحی پیرامونی جلوگیری نمود و تراکم نامنظم و کالبد نامنسجم در فضای شهری  را نظم بخشید. رشد هوشمند شهری سبب می شود دسترس پذیر بودن مراکز خدمات شهری برای شهروندان فراهم گردد و رویکرد حمل ونقل همگانی مبتنی بر انسان محور سبب بازگشت انسان به طبیعت و ارایه یک فرم پایدار می شود.

از اینرو با اجرای راهبردهای توسعه پایدار می توان با استفاده از پتانسیل قوت ها ، در محیط داخلی در این محدوده شهری بر ضعف ها چیره شد و با انتخاب یک راهبرد کانونی و کلیدی مناسب با توجه به عوامل خارجی،  تهدیدها را به فرصت ها تبدیل نمود. با توجه به نتایج حاصل می توان با اتخاذ استراتژی های مناسب ، به ترتیب به ایجاد فضاهای اکوتوریستی، تفرّجی جذّاب و با طراوت در حاشیه پیرامونی رودخانه ی زرجوب و ساماندهی و حفاظت از باغ ها و اراضی کشاورزی و توسعه ی فضاهای سبز و ایجاد حمل ونقل پایدار مانند دوچرخه سواری و مکانه هایی برای پیاده روی در سطح محدوده مورد مطالعه شد. و همچنین با ایجاد مقررات برنامه ریزی کاربری ها و سیاستهای آمایش شهری و فضایی بتوانیم شاهد توسعه پایدار شهری با تاکید و حفظ رویکرد رشد هوشمند شهری می باشیم. آن باشیم.

۴- ۱پیشنهادات

۴-۱-۱ ایجاد مقررات برای کاربری مناسب و مدیریت خردمندانه فضا

۴-۱-۲ اجرای سیاست های فضایی مانند ایجاد دیواره حفاظتی در اطراف رودخانه زرجوب در حوالی لب آب تا بوستان کشاورز

۴-۱-۳ طراحی محیط طبیعی در بوستان کشاورز و میدان شهدای رسانه براساس مولفه های ایجاد پارک( تناسب قطعات ، رنگ آمیزی و جدول بندی و نورپردازی) و گسترش فضای سبز شهری به منطور افزایش سرانه فضای سبز در این محدوده

۴-۱-۴ پهنه بندی که از نمونه های آن ایجاد مجتمع تجاری اداری است که یک پیوند بین عدالت فضایی و اجتماعی در جهت آسایش شهروندی  می باشد.

۴-۱-۵ آمایش زمین در با رعایت سلسله مراتب شهری و ایجاد یک فلکه در روبروی باغ ارامنه که در ساماندهی  ترافیک آن مسیر اثرگذار است

۴-۱-۶ پیش بینی یک فرهنگسرا و ایجاد محیط تفریحی و تفرجی در اطراف رودخانه زرجوب که یک پتانسیل مناسب و بالقوه است . جهت گذراندن اوقات فراغت شهروندان و همچنین یک جاذبه توریستی و گردشگری را برای کل منطقه و شهر رشت را به ارمغان می آورد.

۴-۱-۷ ایجاد پارکینگ به منظور آسایش شهروندی و جلوگیری از مشکلات ترافیکی

 

شکل ۴- نقشه پیشنهادی محدوده مورد مطالعه

مراجع

اصلانی،رضا، (۱۳۸۰)،توسعه پایدار تاریخچه تعاریف و دیدگاه ها. ،مسکن و محیط روستا ، شماره ۹۳ ، صفحه ۴۳ تا ۴۸

اکبری مطلق ،مصطفی،(۲۰۱۵) توسعه پایدارشهری،پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار،

بحرینی، حسین، (۱۳۷۶)، شهرسازی و توسعه پایدار،مجله رهیافت، شورای پژوهش های علمی، تهران، شماره ۱۷،صفحه ۲۸ تا  ۳۹

بهزاد نسب، جانعلی، (۱۳۸۷) ، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، تهران، انتشارات سازمان شهرداری ها،

داوودپور، داریوش، اردلان، زهره (۱۳۸۷) بررسی تطبیقی عوامل موثر بر گسترش شهرهای بزرگ و میانی (۱۰ شهر ایران-دوره معاصر،نشریه هویت شهر، دوره ۲ , شماره ۳ ; از صفحه ۶۳ تا صفحه ۷۲

زبردست،اسفندیار،(۱۳۸۳)،اندازه شهر،اصفهان، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری

سلیمانی مهرنجانی، محمد، تولایی، سیمین،رفیعیان،مجتبی،خزائی نژاد (۱۳۹۵)، زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخصها ، پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری،دوره ۴،شماره ۱،ص۵۰-۲۷

شکویی،حسین،۱۳۷۶،جغرافیای شهری،پیام نور،تهران

شیعه، اسماعیل،(۱۳۸۷)،عملکردهای شهری در ایران، دردانشنامه دایره المعارف بزرگ اسلامی

مرادنژاد،آنا، بردی ، رحیم ، نیکپور، عامر، حسنی، سیده زهره، (۱۳۹۷) تحلیل کالبدی– فضایی نواحی شهری بر اساس شاخصهای رشد هوشمند شهری (مطالعه موردی: شهر بابل)، نشریه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ۹ ،شمارۀ پیاپی ۳۴ ،پاییز مطالبی،عماد،(۱۳۹۶)،راهبردهای توسعه پایدارشهر رشت با رویکرد ساختار زیست محیطی مطالعه موردی: محدوده پل پستک تا تخته پل،پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: اکبر معتمدی مهر، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی ، رشت

موحد،علی، (۱۳۷۹) ، توسعه پایدار شهری، مجله مسکن و انقلاب، شماره ۹۰.

Bastian, I., (2010), “Multi-agent simulations of residential dynamics in the city”,Computers, Environment and Urban Systems, 22 (1): 5-17

Hilden, Mikael ,(1997), Guidelines for Environmental Impact Assessment (EIA) in the Arctic ,Finnish Ministry of the Environment,Vol 26 ,No 3 152-155.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

بخش دوم مقاله جشنواره عصر قلم

بخش دوم مقاله:

مروری دوباره در برگزاری اولین همایش ملی حمل و نقل و ترافیک در رشت/