چالشهاوچشم اندازفن آوری اطلاعات در روستاها/ مهندس حسین جمالی ،کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات وارتباطات

اختصاصی همای گیلان: بررسی چالشها و ارائه راه­کارهای ممکن در ایران به همراه مروری بر تجربیات سایر کشورها در زمینه ICT روستایی:

افزایش دسترسی به فناوری می تواند یک عامل حیاتی در رشد اقتصادی مناطق روستایی باشد. اما در عین حال برای تحقق، نیازمند همکاری توامان دولت، بخش خصوصی، و صنعت است. بررسی و نگاهی به فعالیت های سایر کشور ها در این راستا و استفاده از تجربیات آنها نیز می تواند در صورت بومی شدن با شرایط کشور، در حرکت ما به این سمت یاری رسان باشد.

در ایران با حمایت تام شرکت مخابرات ایران، بیش از ۸۵۰۰ دفتر خدمات ارتباطی در روستاهای کشور راه اندازی شده است، که امید است با مشارکت و مساعدت سایر وزارتخانه ها و سازمانها و نهادهای مرتبط این روند تقویت یافته و در انتهای برنامه پنج ساله چهارم به ۱۰۰۰۰ دفتر برسد. در این مقاله بر آن شدیم تا علاوه بر مطالعه بر روی فعالیت های اخیر کشورهای چین و هندوستان به عنوان دو کشور با جمعیت های پراکنده و مهم
از نظر اجرای ICT روستایی، به روند حرکت ایران در این راستا و چالش های پیش رو اشاره ای داشته باشیم و در نهایت، راه کار ها و پیشنهاداتی در زمینه زیرساختی و ارائه برنامه های کاربردی مفید از نظر اقتصادی و اجتماعی برای روستائیان که البته نیازمند ترغیب بخش خصوصی نیز خواهد بود ارائه شده است.
۞ بررسی عوامل موثر بر پذیرش و بکارگیری فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)در روستاها :
(مطالعه موردی روستاهای گیلان…

هدف این تحقیق بررسی عوامل موثر بر پذیرش و بکارگیری ICT در روستاهای گیلان است چارچوب نظری این پژوهش با توجه به وضعیت موجود پروژه ICT روستایی در کشور و تحقیقات پیشین و مطالعه انجام شده و ترکیبی از دیدگاههای نظری جامعه شناسی و مدیریت استراتژیک و نظریه های جامعه اطلاعاتی می باشد و بر پایه این نظریات یک مدل مفهومی وتجربی شامل تاثیر ۱۸ متغیر مستقل بر پذیرش و بکارگیری ICT در روستاها بدست آمده است . در این پژوهش که به شیوه پیمایشی انجام گردید جهت جمع آوری داده ها ، از پرسشنامه استفاده شده است . جامعه مورد مطالعه ، روستاییان استان گیلان است که از بین آنها یک نمونه ۳۸۹ نفری بر اساس نمونه گیری تصادفی انتخاب شده است . در این تحقیق ، ۱۸ فرضیه از مدل تحقیق در نظر گرفته شده است و تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام گرفته است و با استفاده از روشهای آماری تحلیل واریانس یکطرفه ، آزمون تی و ضریب همبستگی پیرسون تحلیل شدند که نتایج آن به این شرح است .: بین متغیر های جنسیت ،میزان درآمد روستاییان و نگرش روستاییان به مدیریت دفاتر با پذیرش و بکارگیری ICT رابطه معنا داری وجود ندارد .ولی بین ۱۵ متغیر مستقل دیگر، سن ، دانش، نگرش به زیرساخت ، نوع ونحوه ارائه خدمات ، وجود انگیزه ، آموزش ، مهارت کارگزاران ، نگرش به اهداف دولت ، شغل ، میزان تحصیلات ، تبلیغات ، تعیین دستورالعملها ، نگرش به سرمایه گذاری ، آشنایی به زبان انگلیسی ، کنترل و نظارت بر دفاتر با پذیرش و بکارگیری ICT رابطه معنا داری وجود داشته است .
ودرنهایت ضمن نتیجه گیری محدودیت ها و مشکلات و پیشنهادات جهت توسعه و استفاده بهینه از دفاتر ICT روستایی بیان شده است .

۞ عوامل مؤثر بر استفاده روستاییان از خدمات دفاتر ICT روستایی
مطالعه حاضر با هدف بررسی عوامل مؤثر بر استفاده روستاییان از خدمات دفاتر ICT روستایی انجام گرفته است.جامعه آماری این تحقیق را روستاییان بالای ۱۵ سال روستاهای دارای دفاتر ICT روستایی استان خراسان جنوبی تشکیل می دهند.یافته ها نشان داد که هر چه سطح سواد و معلومات روستاییان افزایش یابد و افراد مهارتهای لازم جهت بهره گیری از خدمات را کسب کرده و میزان ارتباطات و تبادل اطلاعات آنها با سایر افراد روستا و با خارج از محیط روستا نیز بیشتر باشد و به کارکرد دفاتر اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشند،میزان شناخت و آگاهی اشان از خدمات ارائه شده در دفاتر بیشتر می شود.عوامل مدیریتی از قبیل خدمات دهی خوب مسئولان دفاتر،ارائه انواع خدمات،کنترل و نظارت مسئولان بر کار مراکز و ارائه آموزشهای لازم برای ایجاد مهارت جهت استفاده از خدمات تأثیر مثبتی بر آگاهی روستاییان از خدمات ICT روستایی دارد.همچنین استفاده از کامپیوتر و اینترنت و سیستم پیام کوتاه تلفن همراه و استفاده از افراد پیشرو و نوآور در روستا بر میزان استفاده روستاییان از خدمات دفاتر ICT روستایی تأثیر مثبتی دارد.

۞ بررسی نقش USF در افزایش بازدهی بازار خدمات مخابراتی در مناطق روستایی

با بررسی روند توسعه و رشد بازارهای جهانی مخابراتی مشخص می‌گردد که مهمترین عامل در توسعه و افزایش بازدهی بازار، سیاست‌ها و تمهیداتی است که از سوی سازمانهای رگولاتوری
به صورت هوشمند و هدفمند در بازار اعمال می‌شود. اگر به سیاست‌ها و تمهیداتی که این سازمانها برای توسعه خدمات مخابراتی در روستاها و مناطق کم درآمد بکار می‌گیرند بنگریم، حمایت‌های مالی دولت‌ها تحت قالب طرحهایی موسوم به USF یکی از مهمترین این ابزارهاست. در مطالعه و بررسی که در این مقاله انجام گرفته است با در نظر گرفتن خدمات موبایل به عنوان یکی از رایج‌ترین خدمات مخابراتی در دهه گذشته، به نقش طرح‌های USF در افزایش بازدهی بازار و حفظ و بقای طرح‌های تجاری اپراتورها می‌پردازیم تا از این منظر پیشنهاداتی را برای توسعه خدمات مخابراتی در کشورمان بیان سازیم.

۞ مدل ارائه خدمات پیشخوان دولت در دفاتر فناوری اطلاعات روستایی

روستائیان همواره یکی از مصرف کنندگان اصلی تولیدات شهری بوده‌اند که برای رفع مایحتاج خود مرتباً به شهرهای اطراف خود رفت و آمد داشته و دارند. یکی از وظایف مهم سازمانها در پیاده سازی دولت الکترونیک آن است که بتواند سرویسها و خدمات خود را بگونه‌ای طراحی نماید که روستائیان نیز بتوانند از آن سرویسها بهرمند شوند و نیازی به حضور فیزیکی آنها در شهرها کمتر باشد. در ایران بحث توسعه دفاتر ICT روستایی به عنوان پیشخوان دولت توسعه یافته است و قرار است تا پایان برنامه توسعه چهارم ده هزار روستای کشور به این دفاتر مجهز شود. تا کنون نزدیک به ۹۰۰۰ دفتر از این نوع در اقصا نقاط کشور به تجهیزات لازم مجهز شده و بعضأ کار خود را آغاز کرده و یا بزودی آغاز ‌می‌کنند. این دفاتر در مرحله اول به عنوان پیشخوان دولت در چهار حوزه خدمات ارتباطی، خدمات بانکی، خدمات پستی و خدمات فناوری اطلاعات به روستائیان خدمت ارائه می‌کنند. خدمات بخش فناوری اطلاعات این دفاتر از دامنه وسیعی برخوردار می‌باشد که نیاز به شناسایی و احصاء داشته و می‌توانند شامل مواردی مانند خدمات آموزشی، بهداشتی، کشاورزی، تفریحی، تجاری و بسیاری از موارد دیگر باشند. این دفاتر بستر سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و ارتباطی لازم را برای استفاده روستائیان از خدمات الکترونیکی را فراهم کرده‌اند. از آنجا که تجربه توسعه خدمات الکترونیکی از طریق دفاتر ICT روستایی برای اولین بار در کشور انجام شده است، نیازمند تحقیقات مختلف برای شناسایی و بکارگیری درست کاربردهای مرتبط با روستا می‌باشد. این دفاتر اگرچه به لحاظ فیزیکی برپا شده ولی هنوز خدمات مورد نیاز روستائیان را بصورت کامل تامین نکرده است. از جمله چالشهای شناسائی شده عدم موفقیت کامل این پروژه ملی به نبود سرویسها و خدمات برخط دستگاههای دولتی مرتبط با روستا می‌باشد. نبود کاربردهای متنوع برخط دیگر که می‌توانند از طریق دولت الکترونیکی و پیشخوان دولت ارائه شوند مشکل دیگر این دفاتر می‌باشند. تجزیه و تحلیل اقدامات انجام شده و کاربردهای عملیاتی خوبی که هم اکنون از طریق این دفاتر به مرحله بهره‌برداری رسیده است نیز در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. نهایتأ، راهکارهای بهبود عملکرد این دفاتر با توجه به مطالعات انجام شده در ۳۸۸ دفتر ICT روستایی موردنظر تحقیق شده است.

۞ بررسی نقش پست در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی

دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) روستایی که پس از طراحی و کار کارشناسی عملاً از سال ۱۳۸۴ شمسی در کشورمان به بهره برداری رسید، یکی از کارهای مهم در کاهش شکاف دیجیتالی بین شهر و روستا بود. شکی نیست که توسعه این شبکه و ارائه خدمات عمومی به روستاییان و بهره گیری به روستاییان و بهره گیری سایر دستگاههای اجرایی ( آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و … ) علاوه بر ارتباطی ( پست، مخابرات، پست بانک ) تحت هر عنوان مثل پیش خوان دولت یا … می تواند گسترش اهداف عدالتی دولت را محقق نماید. بدیهی است در این زمینه بهره گیری از تجربه سایر کشورهای موفق و همچنین توصیه ارگانها و سازمانهای تخصصی می توند کارساز باشد.

۞ نقش دفاتر ICT روستایی در توسعه تجارت صنایع دستی بکمک تجارت الکترونیک
صاحب نظران.
امروزه استفاده از ابزارها و فن آوری های روز دنیا باعث می گردد که در امر تجارت بهبود و پیشرفت بهتر و بیشتری نسبت به روش انجام آن ر گذشته ایجاد شود . یکی از این ابزارها ، ابزارهای الکترونیکی است . با استفاده از ابزارهای الکترونیکی فواصل کوتاه گردیده ، ارتباطات سریع تر ، مثمر ثمرتر و همگانی تر شده است .
جامعه اطلاعاتی در جهان در حال شکل گیری است و شهرها و روستاهای الکترونیکی که زیرمجموعه تفکر جامعه اطلاعاتی می باشند در سالهای اخیر در دنیا مطرح شده اند . کشور ایران همگام با بسیاری از کشورهای پیشرو جهان نسبت به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی اقدام کرده است و تلاش می کند با استفاده از این فناوری خدمات دولتی را به دورترین نقاط کشور منتقل نماید . در این راستا اقدامات متعددی انجام گرفته است که از مهمترین انها می توان به اجرای پروژه تجهیز ده هزار روستای کشور به دفاتر فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی اشاره نمود .
استفاده از ابزارهای الکترونیکی باعث می گردد مکانی بزرگ و مجازی برای ارائه آثار بسیاری از هنرمندان صنایع دستی ایجاد گردد که در بعد حقیقی نیاز به نمایشگاهی با هزینه های جانبی بسیار دارد . این مکان مجازی ، قادر است به صورتی بسیار ساده و زیبا و بدون نیاز به صرف ارزش فردی ، تمامی احتیاجات مورد نیاز بازدید کننده را برطرف سازد و از طرفی صرفه جویی فراوانی در هزینه های تولیدکننده به ارمغان آورد .از طرف دیگر بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها و ارائه خدمات متنوع با هدف ارتقاء مهارت روستائیان و تمهید فرصتهای شغلی مورد تاکید فراوان قرار گرفته است .
با توجه به اینکه قشر عظیمی از تولید کنندگان صنایع دستی را روستائیان تشکیل می دهند ، در این مقاله سعی شده است نقش دفاتر خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی در توسعه تجارت صنایه دستی و کمک به بهبود اقتصاد روستا نشینان مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد .

۞ تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای(SWOT)توسعه ICT روستایی و دفاتر خدمات رسانی در ایران

در پارادایم های فکری و رویکرد های نوین توسعه روستایی، بهره گیری از دانش و اطلاعات و به تبع آن ابزارها و تکنولوژیهای انتقال و تبادل آن، حائز اهمیت و جایگاه ویژه ای است. بر همین اساس، در راهبردهای توسعه پایدار، جامعه محور و یکپارچه روستایی، بهره گیری از ساختارها و برنامه های مرتبط با معماری اطلاعات و مدیریت دانش که امروزه در شکل نوین آن در بسترهای تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات قابل انجام است، از اولویت بالایی برخوردار بوده و براحتی می توان کارکردهای گوناگون توسعه را در ارتباطی تنگاتنگ و هم افزا با کارکردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ارزیابی نمود. فناوری اطلاعات و ارتباطات مجموعه‌ای در هم تنیده از اجزاء مرتبط با یکدیگر، شامل زیرساختها و فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، کاربردها، خدمات، نیروی انسانی و نیز ساختارها و سازمانهای متولی است که در ارتباط با نظام اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی یک کشور فعالیت می‌نمایند. در نظام مرتبط با ICT روستایی، چنین مجموعه‌ای می‌بایست تمرکز بر محیط‌های روستایی نموده و در تعامل با سطوح توسعه، ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی باشد. لذا، ICT روستایی، مقوله ای پیچیده بوده و توسعه آن مستلزم تعامل همزمان ابعاد سه گانه فناوری، خدمات و آگاه سازی (شروط لازم) با در نظر گیری نوعی نظام پشتیبانی سازمانی، نیروی انسانی، برنامه‌ای و همانند آن (شرط کافی) می باشد.یکی از ابزارهای لازم برای راهگشایی و استفاده از قابلیتهای ICT روستایی، شناسایی و تحلیل دقیق ابعاد مختلف خاصه بررسی نقاط قوت و ضعف و نیز فرصت ها و تهدیدهای مطرح می باشد.به منظور استخراج گویه های مرتبط ،اقدام به ارائه نتایج برخی از مطالعات و پژوهش ها و ادبیات علمی موجود ، از سه منبع شامل بررسی شرایط دوازده وزارتخانه دارای ارتباط مستقیم خدمات رسانی به محیط های روستایی، مطالعه کیفی صورت پذیرفته در۶۰ روستا و یافته‌های بدست آمده از منابع داخلی و خارجی و مرور اسناد بالادست، شده است.برخی از مهمترین پیشنهادات تحقیق عبارتند از:
– برنامه ریزی جهت توسعه و تقویت ICTروستایی و دفاتر خدمات رسانی، به ترتیب با کاهش تهدیدها (تدوین سند فرابخشی آگاه سازی، شناسایی و استفاده از پیمانکاران مجرب، تدوین دستورالعمل‌های الزام‌آور جهت فعالیت هماهنگ آگاه سازی، تقویت دیدگاه مدیران جهت افزایش آگاهی در خصوص ICT روستایی، کاهش فرهنگ سازمانی مقاوم به تغییر)، کاهش نقاط ضعف (شناسایی و بهره‌گیری از نیروهای انسانی ماهر در سطوح محلی، بهره‌گیری از ساختار فرآیند گرا و متعهد سازمانی، افزایش توجه به مولفه آگاه سازی در ICT روستایی، توجه توأمان به ابعاد مختلف خدمات رسانی پایه ای و ظرفیتی و انسجام بخشی بین برنامه‌های مختلف و تمرکز بر گروههای هدف)، تقویت نقاط قوت (بهره‌گیری مطلوبتر از ابزارهای رسانه‌ای و خدمات رسانی مطلوبتر، تقویت نهادهای محلی متمایل به همکاری، بهره‌گیری از اطلاعات فعلی روستائیان خاصه در حوزه خدمات پایه، ایجاد انگیزه خدمات رسانی در بستر ICT در مدیران بخشهای مختلف و آگاه سازی در خصوص آنها) و در انتها تقویت فرصتها (بهبود مستمر خدمات پایه، انطباق فعالیتها با توجه به وضعیت اسناد بالادست، بهره‌گیری از امکانات محیطی همانند وضعیت توسعه یافتگی منطقه‌ای و زیرساختهای موجود در محیط‌های روستایی) (هر سه طیف زمانی/ ساختاری- کارکردی/ درون، بین و فرابخشی/ اصلاحی- بنیادی).
– برنامه ریزی دو مرحله‌ای جهت توسعه و تقویت ICT روستایی با توجه و تأکید بر این اصل که در کوتاه مدت، استراتژی مورد استفاده مستقر در ناحیه ST (تنوع) بوده و در میان و بلندمدت، استراتژی مورد استفاده مستقر در ناحیه WT ،کاهش یا عقب نشینی) می‌باشد (هر سه طیف زمانی / ساختاری- کارکردی/ درون، بین و فرابخشی/ اصلاحی- بنیادی).
۞ توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها(موردکاوی پست بانک ایران)

از دیرباز بهبود وضعیت رفاهی مردم در هر کشوری از جمله اهداف استراتژیک دولتها بوده است . توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش بسیار بارزی در اسن خصوص ایفا نموده و با فراهم آوردن بسترهای لازم جهت رشد و توسعه روز لفزون ، اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست . ایجاد وتوسعه سرویسهای مالی با بهره گیری از بسترهای پستی و مخابراتی نیز در همین راستا صورت گرفته و قدمتی ۲۰۰ ساله در سطح جهان دارد. پست بانک ایران نیز با بهره گیری از تجارب بین المللی و ارزیابی شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشورد و با هدف پوشش نقاط کور بانکی خصوصاً در عرصه اقتصاد روستایی ایجاد گردیده و با بهره گیری از ظرفیتها و امکانات عظیم موجود در بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور و همچنین بهره گیری از پتانسیلهای داخلی خصوصاً نیروی انسانی جوان خود ، پس از اخذ محوزهای لازم توانست رؤیای حضور عملیاتی شبکه بانکی در سطح ۱۰۰۰۰ دفتر ICT روستایی و ۲۵۰۰ دفتر خدمات ارتباطی شهری ( در مناطق غیر برخوردار ) را بدون هیچگونه هزینه اضافه ای بر دوش دولت ، جامه عمل بپوشاند . عملکرد پست بانک ایران در دو سال اخیر و ارائه خدمات بانکی به بیش ار ۲۰ میلیون نفر از هموظنان روستایی و هدایت حدود ۱۵۰۰ میلیارد ریال از منابع موجود در این بخش به سمت فعالیتهای مولد اقتصادی در مدت زمان بسیار کوتاه ، توجه کارشناسان داخلی و خارجی را به خود معطوف نموده است . ایجاد اشتغال مستقیم برای حدود ۸۵۰۰ نفر و دههای هزار فرصت شغلی غیر مستقیم تنها بخشی از ثمرات شیرین آن تاکنون می باشد.

۞ تاثیر دفاترخدمات ارتباطی بر اشتغال زایی و کاهش مهاجرت

فنّاوری‌های اطّلاعات و ارتباطات (ICT) ، تکنولوژی هزاره جدید می‌باشد که باعث کم کردن زمان انجام محاسبات، دقیقتر شدن پردازش داده‌ها، تبادل اطلاعات آسان و کم کردن هزینه داد و ستد شده است. دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات زمانی حداکثر تأثیرگذاری را در زندگی بشرخواهد داشت که بتواند در تمام زمینه‌ها و در میان تمام اقشار جامعه رسوخ کند. متأسفانه دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم دچار مشکلی بنام شکاف دیجیتالی می‌باشد. این شکاف، بخصوص در سطح جامعه روستائی چشمگیرتر است. در حال حاضر ۲/۵میلیارد نفر از جمعیت ۶ میلیاردی جهان در روستاها و نقاط دور افتاده کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند (حدود ۴۰% جمعیت جهان) که درصد کمی از آنها به امکانات ارتباطاتی و اطلاعاتی مناسب دسترسی دارند.
در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی که در آذر ماه ۱۳۸۲ در ژنو برگزار شد و ایران عضو امضا کننده این قانون بود، مقرر شد که کشورهای امضا کننده تا سال ۲۰۰۵ دانشگاه‌ها, تا سال ۲۰۱۰ بیمارستان‌ها, و تا سال ۲۰۱۵ همه روستاهای خود را به اینترنت متصل کنند. روستاها نیز به طور سنتی عقب مانده هستند و این از نظر عدالت اجتماعی درست نیست که امکانات در اختیار شهرها قرار بگیرد.
یکى از دغدغه هاى اصلى کشور حل معضل بیکارى است. دلایل ساختارى از جمله افزایش قهرى عرضه نیروى کار، کمبودفاحش سرمایه گذارى، مهاجرت ناگزیر روستاییان به شهرها، گسترش موجه نرخ مشارکت زنان در فعالیتهاى اقتصادى، افزایش روزافزون فارغ التحصیلان دانشگاهها، جوانی جمعیت و …، بازار کار کشور را با عدم توازن مواجه نموده است. حل این معضل از وظایف یک وزارتخانه فراتر بوده و امری ملی تلقی می گردد. اما با پذیرش مسئولیت ، برنامه ریزی، سیاست گذاری، هماهنگی و اجرای بسیاری از راهکارها ، تلاش گسترده ای در این زمینه صورت پذیرفته است.

۞ تجربه ارائه خدمات پست بانک ایران در دفاتر ارتباطات و فناوری اطلاعاتICTروستایی

با نگاهی به تعداد کم شعب روستایی بانکهای کشور تا قبل از شروع برنامه چهارم توسعه کشور ، عدم دسترسی عمومی روستائیان به خدمات رایج بانکی قابل توجه می باشد . بر اساس نظریات متداول توسعه اقتصادی در کشورهای جهان سوم ، دسترسی روستائیان به خدمات ضروری به ویژه خدمات مالی و بانکی یکی از پیش فرضهای توسعه روستایی می باشد . در نقاط شهری و پرجمعیت کشور دسترسی به خدمات بانکی به سادگی امکان پذیر بوده ولی مردم نقاط روستایی فاقد بانک برای استفاده از خدمات رایج بانکی باید هزینه بسیار زیادتری را متحمل شوند . این تفاوت دسترسی علاوه بر دور نگه داشتن جوامع روستایی از پیشرفت و توسعه و نیز کاهش تولید و اشتغال روستایی در بلندمدت باعث بی عدالتی مشهودی در توزیع امکانات جامعه نیز می شود .
برای ایجاد زمینه ارائه خدمات دولتی و سایر خدمات ضروری مورد نیاز جوامع روستایی از جمله خدمات مالی و بانکی و نیز تعهد دولت ایران به سران جامعه جهانی اطلاعاتی برای ایجاد امکانات ارتباطی در روستاهای کشور و دسترسی جوامع روستایی به اینترنت ، برابر قانون برنامه چهارم توسعه ، وزارت ار تباطات و فانوری اطلاعات مکلف به راه اندازی ده هزار دفتر ارتباطات و فناوری اطلاعات ( ICT ) روستایی تحت عنوان پیشخوان دولت تا پایان سال ۱۳۸۸ شد .
پست بانک ایران که در طرح اولیه مکلف به ارائه خدمات بانکی در کلیه این دفاتر شده ، با تعریف و تبیین ساختاری جدید و متفاوت با آنچه تا قبل از این در زمینه ارائه خدمات بانکی در روستا وجود داشته اقدام به ارائه خدمات بانکی به صورت فراگیر در روستاهای کشور نموده است .
در این مقاله قصد دارم ضمن اشاره به اهداف راه اندازی دفاتر ارتباطات و فناوری اطلاعات روستائی و ظرفیتهای ایجاد شده در آنها که باعث کاهش هزینه سرانه انواع خدمات قابل ارائه از جمله خدمات بانکی شده ، در یک نگاه اجمالی نحوه حضور پست بانک ایران در این دفاتر و صرفه جویی مناسب در خصوص هزینه های بالای راه اندازی شعبه ، تاثیر ارائه خدمات بانکی در روستاهای کشور توسط این بانک را بیان کنم .

۞ خدمات نوین فناوری اطلاعات در روستاها

توانمندی امروز بدست آوردن رضایت مشتری در گرو دارا بودن سرمایه دانش وبکارگیری مجموعه ظرفیتهای ذهنی خلاق است که بطور موثری توسعه و پیشرفت را ممکن می سازد.
مقاله حاضر پژوهشی است به منظور شناسایی و ارزیابی عوامل استراتژیک توسعه خدمات الکترونیکی در روستاها ،در ابتدا به بررسی اجمالی تاریخچه ICTروستایی در ایران می پردازیم وسپس اهداف پروژه ICTروستایی، عملکرد پروژه در برنامه توسعه چهارم ، درصد تحقق به اهداف و در ادامه مسائل و چالش های پیش روی این پروژه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.تجارت الکترونیک در روستاها از دیگر مسائلی می باشد که به آن پرداخته می شود در ادامه به ارائه بعضی از خدماتی که توسط دولت الکترونیک می تواند در روستاها ارائه شود اشاره ای خواهیم کرد.سپس به بررسی تحلیل آماری استقبال ازخدمات فناوری اطلاعات ازروش TOPSIS ونیاز سنجی به عمل آمده در زمینه خدمات در خواستی روستائیها می پردازیم ودر پایان نیز راهکارهایی برای بهبود عملکرد دفاتر در زمینه جلب هر چه بیشتر رضایت مشتری خواهیم پرداخت.

۞ سنجش رضایت جوامع روستایی از عملکرد دفاترICT روستایی

در این مطالعه هدف بررسی میزان رضایتمندی مشتریان دفاتر در سال ۱۳۸۸ و بکارگیری نتایج در راستای شناسایی نقاط ضعف و قوت این مراکز در سطح استان و ارائه خدمت بهتر به مشتریان می باشد. ضماً به عنوان سئوال فرعی تحقیق “میزان رضایت مندی کارگزاران “به عنوان واسظه ارائه خدمات ۳سازمان یادشده به مشتریان موردبررسی قرارخواهدگرفت.
روش تحقیق:دراین مقاله برای سنجش میزان رضایتمندی مراجعین (مشتریان) ازخدمات دفاتر ICT روستایی درسال ۱۳۸۸ در یک مطالعه توصیفی پیمایشی تعداد ۱۳۹ نفر از مراجعین به دفاتر ICT روستایی را با استفاده از روش نمونه خوشه ای انتخاب و پرسشنامه ساخته محقق با پایایی ۸۹/۰ را در بین آنها توزیع و پس از جمع آوری وارد نرم افزار آماری spss نموده و با استفاده از روشهای آمار توصیفی و آزمونهای آماری آزمونهای t، آنالیز واریانس اقدام به تحلیل اطلاعات نموده ایم.ضمنابرای سنجش میزان رضایتمندی کارگزاران از خدمات دفاتر ICT روستایی در سال ۱۳۸۸در یک مطالعه توصیفی پیمایشی تعداد ۴۶ نفر از کارگزاران دفاتر ICT روستایی استان را با استفاده از روش نمونه خوشه ای انتخاب و پرسشنامه ساخته محقق با پایایی ۷۲/۰ را در بین آنها توزیع و پس از جمع آوری وارد نرم افزار آماری spss نموده و با استفاده از روشهای آمار توصیفی و آزمونهای من ویتنی و کروسکال والیس اقدام به تحلیل اطلاعات نموده ایم.
یافته ها: نتایج بدست آمده از این مطالعه وبررسی سنجش میزان رضایتمندی مراجعین (مشتریان ازخدمات دفاتر ICT روستایی است درسال ۱۳۸۸ نشان داد که رضایت نسبی ازعملکرد دفاتروجودداشته وهمچنین نتایج نشان داد که بین سن، جنسیت، وضعیت تاهل و تحصیلات ومیزان رضایتمندی افراد در خصوص خدمات دفاتر ICT تفاوت معناداری وجود ندارد.
بحث و نتیجه گیری: بطور کلی از نتایج این مطالعه این استنباط بعمل می آید که دفاتر ICT روستایی در ابعاد مختلفی چون جلوگیری از جابجایی غیر لازم افراد، کاهش هزینه های خانوارهای روستایی، تسهیل در دریافت خدماتی مانند پست بانک، تلفن، استفاده از اینترنت و فاکس در حد بالایی رضایت مشتریان ( مراجعین به دفاتر) را فراهم آورده است و پیشنهاد می شود بمنظور افزایش رضایت مندی مشتریان این دفاتر سازمانهای سرپرست این طرح هر کدام فراخور وظایف خود با برنامه ریزی مناسب تلاش بیشتری در جهت افزایش سطح کیفی و کمی ارائه خدمات ICT به روستاییان را بکارگیرند.

۞ الگوی پیشنهادی برای طرح شبکه و پرتال روستایی
دفاتر ICT روستایی به عنوان پیشخوان دولت در روستاها عمل می کنند، مطابق تعریف دفاتر، باید کلیه خدمات حاکمیتی از طریق این دفاتر به روستاییان ارائه گردد. لازمه اجرایی شدن فعالیت این دفاتر پیروی از یک الگوی مناسب می باشد تا بتواند جوابگوی کلیه مباحث روستا از جمله اطلاع رسانی جامع روستا و همچنین خدمات مورد نیاز آنها باشد. این مقاله با تشریح و درنظر گرفتن کلیه ابعاد موضوع از جمله توسعه اینترنت، اطلاع رسانی به موقع و همچنین خدمات بازرگانی و دیگر خدمات حاکمیتی در روستا، الگوی مناسبی جهت طراحی شبکه و ایجاد پرتال روستایی پیشنهاد می کند که پس از اجراشدن پایلوت آن، نقاط قوت و ضعف الگو شناسایی شده و بهبود یافته است.
۞ مدل اجرایی برای توسعه ICT روستایی در ایران

توسعه ICT و بهره برداری از آن در روستاها از اهداف تعیین شده MDG می باشد. اتصال تمام نقاطی که بشر بصورت اجتماعی در آن زندگی می کند به شبکه ارتباطی از اهدافی است که برای سال ۲۰۱۵ میلادی یعنی کمتر از ۶ سال دیگر پیش بینی شده است. بر این اساس کشورهای مختلف برای اتصال کوچکترین نقاط زندگی یعنی روستاها، نسبت به طراحی و اجرای برنامه ای توسعه ICT اقدام نموده اند. در ایران نیز برنامه اتصال روستاها به شبکه تحت عنوان طرح ICT روستایی به اجرا گذاشته شده است.
در این مقاله یک مدل بومی و جدید برای توسعه ICT روستایی در ایران ارائه می شود. پس ذکر کلیاتی در مورد وضعیت روستاها در جهان و توسعه زیرساخت های ارتباطی در دهه گذشته، چند مدل توسعه ICT روستایی ارائه شده قبلی و اجزا عوامل موثر آنها مرور می شود. سپس مدل پیشنهادی برای توسعه ICT در ایران ارائه می گردد. در توصیف مدل پیشنهادی سعی شده بر اساس آنچه تا بحال در کشور رخ داده عمل شود و نکته مهم توجه به جاهای خالی موجود در مدل برای توسعه های آتی می باشد. ایجاد مراکز پشتیبانی متمرکز در هر منطقه با رویکرد پشتیبانی فنی و کارآفرینی در دفاتر و برنامه ریزی برای ارائه عملیات الکترونیکی در دستگاه های اجرایی از طریق اینترنت، تلفن ثابت و همراه و بطور کلی هر کانال ارتباطی برای ارائه خدمات بهینه تر و از راه دور از نکات مهم مدل پییشنهادی است.
۞ موانع و چالش­های توسعه­ی دفاتر ICT روستایی در ایران
سرعت، کیفیت، شفافیت و عمومیت دسترسی به اطلاعات و دانش و در نتیجه بهره‌وری، توسعه‌ی انسانی، اجتماعی و اقتصادی جوامع از مزایای فناوری اطلاعات به شمار می­آیند. ظهور کاربردهای جدید و گسترده­ی‌ نشات گرفته از فناوری­های نوین اطلاعاتی و ارتباطاتی، بر شیوه‌ی زندگی، فرهنگ و رفتار مردم تأثیر گذاشته و مفهوم جدیدی به نام جامعه‌ی اطلاعاتی را شکل داده است. تفاوت میزان بهره­مندی از این فناوری و نیز سطح دانش و مهارت مردم، هر لحظه بر فاصله­ی جوامع شهری و روستایی ­افزوده و شکاف دیجیتالی بین آنها را بزرگتر می­سازد.
طرح­هایی همچون ایجاد دفاتر ICT روستایی می‌تواند با کاهش شکاف دیجیتالی، مسیر رسیدن به جامعه‌ی اطلاعاتی را برای کشور هموارتر نماید. بررسی وضعیت طرح مذکور نشان می­دهد توجه تـام به توسعه­ی زیرساخت‌ها به تنهایی مشکل‌گشا نبوده و ایجاد و بهره­برداری مفید از این دفاتر با موانع و چالش­های بسیاری مواجه است.
پژوهش حاضر ضمن معرفی چالش­های برخی پروژه­های مشابه در جهان و بهره­گیری از چارچوب توسعه­ی پویای UNDP به بررسی موانع توسعه­ی دفاتر موضوع طرح ایجاد ده­هزار دفتر ICT روستایی در ایران پرداخته و راهکارهایی برای موانع شناسایی شده ارایه نموده است. با نظرسنجی از خبرگان و تجزیه و تحلیل داده­هـای حاصل از بررسی میان دست­اندرکاران طرح (کارشناسان و مجریان) در شرکت­­مخابرات­ایران، شرکت­پست­ج.ا.ا. و پست­بانک­ایران و شرکت­ها و ادارات­کل تابعه­ی آنها در سراسر کشور، نشان داده شده است که کمبود محتوا و کاربردهای مورد نیاز جامعه­ی روستایی به عنوان مهمترین عامل و پس از آن ظرفیت نیروی انسانی، ضعف هماهنگی و انسجام راهبردی، ضعف زیرساخت­ها، ریسک سرمایه­گذاری و ضعف بنگاه­های روستایی و در نهایت ضعف سیاست­های موجود، موانع و چالش­های توسعه­ی دفاتر ICT روستایی در ایران هستند. در آینده نزدیک، پیشنهادهایی برای رفع موانع شناسایی شده ارایه خواهدشد.
/مهندس حسین جمالی