تاریخچه جشن نوروز وسفره هفت سین /دکترمحمدتقی یونسی رستمی عضوهیات علمی دانشگاه ازاد رشت

اختصاصی همای گیلان:نوروز (اغازسال نوویا اعتدال بهاری)ازنظر نجومی عبارت است از :گذشتن خورشید ازصفحه استوای زمین وحرکت ان به سوی شمال ،ویاداخل شدن افتاب به برج سرطان .

واژه نوروز ازواژه های فارسی میانه است ،درایران باستان به ان “ناواسردا”به معنی سال نو می گفتند،در اصلی ترین بخش اوستا ،گاهان ،وحتی در یسنا ویشت ها از نوروز اشاره وسخنی وجودندارد وقدیمی ترین اشاره به ان ،به بخش متاخراوستا ،وندیداد ،فرگرددوم باز می گردد.
منشأ وریشه نوروز به درستی مشخص نیست وصاحبنظران در این زمینه اتفاق نظرندارند،کریستن سن ان را اقتباسی از بین النهرین می داند ولی مهرداد بهار این نظریه را نپذیرفته است ،به نظر می رسد این جشن متعلق به بومیان ایران پیش از مهاجرت اریایی ها بودوسلسله های حکومتی بعدی ان را پذیرفته وبا إیجاد تغییراتی مختصر به بسط ان در قلمرووسیع إمپرطوری شان مبادرت ورزیدند.
این جشن امروزه در کشورهای مختلفی چون :ایران ،أفغانستان ،آذربایجان ،تاجیکستان ،ترکمنستان ،قزاقستان ،قرقیزستان وبخش هایی از ترکیه
،پاکستان وهند برگزارمی شود وحدود ۳۰۰میلیون نفر ان را گرامی می دارند -طبعا مهاجرین این کشورها در اروپا وأمریکا نیز به پاسداشت این جشن قدیمی اهتمام می ورزند.
خوشبختانه در چهارم اسفندماه ۱۳۸۸ازسوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نوروز روز بین المللی خوانده شد ودرهفتم فروردین ۱۳۸۹ نخستین جشن جهانی نوروز در تهران برگزارگردید.
جشن نوروز با شخصیت های تاریخی واسطوره ای ایران پیوند خورده است .ظاهرا کوروش در ۵۳۸پ .م بعداز فتح بابل دستور برگزاری جشن نوروز را صادر کرد ،دراین جشن ترفیع نظامیان ،پاکسازی أماکن عمومی وشخصی وبخشش محکومان در أولویت قرار گرفت ،برخی از مورخان مدعی اند فلسفه أغازین احداث تخت جمشید ازسوی داریوش ،گرامیداشت جشن نوروز بودواساسا نزاع شیر وگاو در قالب مجسمه ایی در ان مکان را ازاین منظر تحلیل می کنند -این دیدگاه مخالفانی نیز دارد-وحتی ضرب اولین سکه دریگ (سکه طلا )توسط داریوش را به نوروز سال ۴۲۶ پ.م مربوط می دانند.
هم چنین درمنابع گوناگون ، نوروز با کیومرث ،جمشید ،کیخسرو ،سیاوش ،کاوه اهنگر،زرتشت وحضرت سلیمان در پیوند است ،در دو اثر مهم “نوروزنامه “از عمر خیام و”اثارالباقیه عن القرون الخالیه “ازابوریحان بیرونی در این زمینه به تفصیل سخن گفته شده است ،که بتدریج در منابع قرون بعدی بارتاب یافته است .
برای استحضار خوانندگان به برخی از دلالت های اسطوره ای اشاره می کنم :حضرت سلیمان (ع)بعداز چهل روز توانست انگشترش را از دیو پس بگیردومجددا به فرمانروایی برسد وپرندگان بردوراوجمع شدند وأجدادمان با دیدن این منظره گفتند :نوروز امد یعنی روزنو امد .
یافتن نیشکر وشیرین شدن کام مردم ،پیدایی شراب واستفاده از این مایع مسکر ،گذاشتن تاج مرصع از طلا برای اولین بار ،بهره گیری از گردونه وحرکت از کوه دماوند تا امل با کمک جن از جمله اقداماتی است که به جمشید نسبت می دهند ومردم نیز با دیدن این امور ،نوروز ویا روز نو وجدید را جشن گرفتند .برخی انتقام کیخسرو از إفراسیاب قاتل سیاوش وکشتن إفراسیاب وعروج کیخسرونمادانسان کامل به اسمان را بن مایه برگزاری جشن نوروز دانسته اند .
درایران باستان دو نوروز وجودداشت:نوروز عامه ونوروز خاصه ،نوروزعامه به مدت پنج روز از اول تا پنجم فروردین برگزار می شد ونوروز خاصه در ششم فروردین .اطلاعات تاریخی در باره برگزاری جشن نوروز در دوره های اشکانی وساسانی فراوان است واز برگزاری این مناسبت در دوره هخامنشی نیز اطلاعات نسبی وجوددارد ،دراین دوره، مراسم اصلی در کأخ تخت جمشید برگزار می شد ونمایندگان کشورهای مختلف تحت سلطه ،هدایای کشورشان را -که بهترین فراورده ویا محصول ان کشور بود -برای پادشاه ایران که در کاخ می نشست ،می اوردند وبا افتخار به پادشاه ایران تقدیم می کردند ،بنظر می رسد تقدیم بهترین محصول دارای دو پیام بود :۱.ابراز ارادت وانقیاد نسبت به حکومت هخامنشی ،که متعاقبا حمایت ایران از انان را درپی داشت ۲.این محصول ویا فراورده به عنوان نماد ان کشور ،وقتی توسط پادشاه ایران متبرک می شد ،انان سالی پراز برکت ،باران ومحصول را انتظار می کشیدند،چراکه پادشاه ایران را دارای فر الهی وایزدی وموجودی مقدس می دانستند ،این باورواعتقاد در تخت جمشید در قالب پیکره هایی به ارمغان گذاشته شده است .
در مراسم نوروز ،مناسبت های مختلفی نظیر :دید وبازدید،مسافرت ،خانه تکانی ،خرید،نوکردن وسایل ،خرید اجیل ،سبز کردن دانه کردم ویا ماش و…وجوددارد ،که نگارنده صرفا به سفره هفت سین به طور مختصر اشاره می کند :
فلسفه عدد هفت را می توان در سه تعبیر در نظر گرفت :۱.فیثاغورث شکل گیری جهان را ناشی از عدد یک وتکراران -عدددو -می دانست ،ازاین رو ،اولین عددفرد سه واولین عدد زوج چهار بود واولین وتنها عددی که از جمع دو اولین عددفرد وزوج سه وچهار -حاصل می شود هفت به شمار می رفت ،پس ان را مقدس می دانستند ،درواقع هیچ عدددیگری در جهان ،تکرار مستقیم عددهای سه وچهار نبوده ونیست ،این موضوع فلسفی را می توان در انگاره های دینی با ذات احدیت وواحدیت خداوند تطبیق داد که این جامحل بحث ان نیست ۲.عددهای سه وچهار از نظر ریاضیدانان ،نماد شکل هندسی مثلث ومربع هستند ،شکل هایی همگن وکامل که بیانگر کمال وبه نوعی تداعی گر سمبلیک کثرت وتکامل به شمار می روند ۳.در الهیات توحیدی ادیان ابراهیمی ،خداوند جهان را در شش شبانه روز خلق فرمودند وروز هفتم مجازا به استراحت پرداختند ،که این امریاد آور عدد هفت است .
برخی واژه های هفت شین ،هفت چین وهفت سینی را در باره سفره هفت سین مطرح ساحتند.
عده ای معتقدند:در سفره نوروز:شمع ،شکر ،شیرینی ،شهد،شراب ،شیر وشاهدانه می گذاشتند ،پس نام سفره ،بواسطه هفت شین اول این عناصر هفت گانه ،هفت شین بود ،برخی براین باور ند:هفت میوه چیده شده را روی سفره قرار می دادند وبه ان سفره ،سفره هفت چین می گفتند ،گروهی اعتقاددارندوسایل سفره را در هفت سینی می نهادندوسفره هفت سینی بتدریج ،به سفره هفت سین مبدل شده است ،به نظرمی رسد -مطابق با انچه درزیر بیان می شود -ان نظرات صحیح نباشند :
در بین بیست میلیون واژه زبان فارسی ،هفت واژه دارای چهار ویژگی مشترکند :۱. با حرف سین شروع می شوند ۲.فارسی هستند ۳.خوردنی اند ۴.کلمات ساده وغیر مرکب می باشند ،این هفت واژه نماد سفره هفت سین به شمار می روند ،ازانجاکه در ایین مزدیسنا، در کنار اهورامزدا ،شش امشاسپند یا موجودات نامیرای مقدس قرار دارند ،سفره هفت سین به شرح زیر به ان ها اختصاص داده شده است :۱.سبزه نماداهورامزدا ومنطبق با ما ه فروردین ۲.سمنو نماد ماه إردبیهشت ۳.سنجد نماد ماه خرداد ۴.سرکه نماد ماه مرداد (امرداد )۵.سیر نماد ماه شهریور ۶.سماق نماد ماه بهمن و۷.سیب نماد ماه اسفند ،ماه های شش گانه إردبیهشت تا اسفند -که بالا برشمردم -همان امشاسپندان مزدیسنایی هستند.
در مجموع،اغاز سال به سه شکل انقلاب تابستانی ،زمستانی واعتدالی جشن گرفته می شد ،امروزه در مناطقی چون رحیم أبادرودسر اتش افروزی در أواسط مرداد وجوددارد که یاداور انقلاب تابستانه پیشینیان است ،جشن کریسمس همان انقلاب زمستانه است وعیدنوروز انقلاب اعتدالی .
“رکوی یار می اید نسیم بادنوروزی /
ازاین بادارمددخواهی چراغ دل برافروزی “