جنگهای ایران و روم دردوره خسرو پرویز / علی غلامرضایی ،استاددانشگاه

اختصاصی همای گیلان: خسروپرویز چون یارای ایستادگی در برابر ژنرال بهرام (زاده منطقه ری) را نداشت ۲۳ نوامبر سال ۵۸۹ میلادی به قسطنطنیه (استانبول) فرار کرد تا از موریس امپراتور روم شرقی (بیزانتین) کمک بخواهد. موریس که در انتظار چنین فرصتی بود یک سپاه کامل در اختیار خسرو دوم قرار داد.

این سپاه رومی با کمک هواداران داخلی خسرو، در جنگ سال ۵۹۱ میلادی بهرام را شکست و به شمال خاوری ایران (خراسان بزرگتر) فراری دادند و خسرو دوم بر تخت نشست.

موریس که بهترین سپاه خود را همراه خسرو دوم کرده بود، خودِ او از عهده اقوام «آوار» که به قلمرو روم شرقی تعرّض کرده بودند بَرنیامد و با شورش نظامیان پادگان قسطنطنیه در۲۷ نوامبر سال ۶۰۲ میلادی هنگام فرار به سوی تیسفون (۲۰ مایلی جنوب بغداد) برای گرفتن کمک از خسروپرویز کشته شد و «فوکاس» بر جای او نشست. با مرگ موریس، خسروپرویز نه تنها از زیر بار تعهداتی که در قبال کمک موریس، به او سپرده بود بیرون آمد بلکه به اجرای طرح های خود که رساندن قلمرو ایران به زمان داریوش بزرگ بود افتاد و کشته شدن موریس را بهانه قرار داد و در سال ۶۰۵ میلادی به خونخواهی او از دو سوی، قلمرو روم را مورد حمله قرار داد، سوریه و فلسطین و همچنین آناتولی (ترکیه امروز) را تا دروازه های قسطنطنیه (استانبول) تصرف کرد.

خسرو دوم به این پیروزی قانع نشد و شهربراز ژنرال مشهور ایران را مامور تصرف مصر کرد که وی موفق به این کار شد، تا اسکندریه پیش رفت و این شهر را تصرف کرد. این پیشروی که جهان آن زمان را دچار شگفتی کرده بود سبب شد که هراکلیوس یک حاکم محلی روم در شمال آفریقا بر فوکاس شورش کند و از آفریقا به قسطنطنیه برود و فوکاس را بگیرد و اعدام کند.

انتقال صلیبِ اصل که مسیح بر آن مصلوب شده بود از سوی نیروهای ایرانیِ فاتح اورشلیم (بیت المقدس) به تیسفون، باعث خشم مسیحیان جهان شده بود و هراکلیوس از این احساس استفاده کرد و با ذوب کردن طلاهای کلیساها و ضرب سکه، خزانه خود را پُر کرد و به جمع آوری نظامی دست زد و با پرداخت پول و دادن انواع وعده، اقوام پراکنده شده خزر را با خود همدست کرد
.و در سال ۶۲۲ میلادی به سوی ایران به حرکت در آمد و این سال مصادف با هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه بود. در جنگ ۹ دسامبر سال ۶۲۲ میلادی، ارتش خسته ایران پس ازآن همه فتوحات که تاریخ نگاران، آن جنگ ها را «غیر ضروری» توصیف کرده اند، از هراکلیوس شکست خورد و به تیسپون عقب نشینی کرد. بزرگان کشور که نیروهای رومی را نه چندان دور از دروازه های شهر دیدند و از سوی دیگر از خسروپرویز که یک ژنرال ایران را اعدام و چند ژنرال دیگر را رنجانده و فراری داده و یا خانه نشین کرده بود بیزار شده بودند او را گرفته و به زندان افکندند و پسرش را به نام قباد دوم بر جایش نشاندند که بعدا خسرو در زندان کشته شد و این بود آغاز پایان کار امپراتوری ۱۲۰۰ ساله ایران باستان.

جنگ های ایران و روم شرقی در دوران سلطنت خسروپرویز جمعا ۳۰ سال طول کشیده بود و ذخایر و توان دو امپراتوری (دو ابرقدرت وقت) را به تحلیل برده بود. قباد دوم با دادن امتیازهای فراوان از جمله دست کشیدن از سوریه و فلسطین و حتی بخشی از شمال غربی عراق امروز و پس دادن صلیبِ اصل، صلح را از هراکلیوس خریداری کرد. این جنگها هر دو امپراتوری را به حدّی تضعیف کرد که ارتش روم در آگوست ۶۳۶ در یَرموک (مرزِ امروز سوریه و اردن) و ارتش ایران در نوامبر همان سال در نبرد قادسیه از مسلمانان عرب که از لحاظ شمار، کمتر و تجهیزات و تدارکات کامل هم نداشتند شکست خوردند. در پی شکست نظامی ایران در قادسیه، طولی نکشید که امپراتوری ایرانیان از میان رفت.

//علی غلامرضایی پژوهشگرتاریخ