خود را ببخشید ،بجای اینکه بفروشید!/علی دادخواه

اختصاصی همای گیلان: “دین، فقط در محدوده عقل” Die Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft عنوان رساله ای است از «ایمانویل کانت» که او را می توان بزرگترین فیلسوف دوران مدرن نامید.

مقدمتا باید گفت کانت عمیقا از روسو الهام می گرفت .انچه از روسو گرفت نقد روسو از مدرنیته نبود بلکه درک او از ازادی به عنوان « خودمختاری» یا « خود_ ایینی» بود.
از نظر کانت، این دین است که مبتنی است بر اخلاق و نه بالعکس؛ و این منظر نظریه اخلاقی کانت بر محور دو ترم بنیادین یعنی خودمختاری و خودآیینی(autonomie) می چرخد. آزادی یکی از موضوعات اصلی و یا شاید اصلی ترین موضوع در ایده آلیسم آلمانی است. کانت، فیشته، شلینگ و هگل هر یک تقریری خاص خود از این مفهوم را ارائه کرده اند. اما صورتبندی نخست این مفهوم را باید در آثار ژان ژاک روسو و خصوصاً در کتاب سرنوشت ساز او یعنی “قرارداد اجتماعی” جست. روسو در کتاب مذکور جمله ای دارد که بخش عمده ای از حوادث پس از خود را رقم زده است: “هیچ مرجعی(قانونگذار) بیرون از تو نیست و تو تابع قانونی هستی که خود وضع می کنی”. به جرات می توان گفت کل “نقد عقل عملی” کانت شرح فلسفی این جمله است.

کانت در مقاله ای مشهور در سال ۱۷۸۴ معنای « روشن نگری » را با شعار هوراس ،Sapere Aude ، « جرات اندیشیدن داشته باش ! » تبیین می کند
و می نویسد :« روشن نگری ،خروج ادمی است از نابالغی به تقصیر خویشتن خود.ونابالغی ،ناتوانی در به کارگرفتن فهم خویشتن است بدون هدایت دیگری .» ( نقل از کتاب روشن نگری چیست ؟ نظریه ها وتعریف ها.ترجمه سیروس ارین پور.تهران : موسسه انتشارات اگاه،۱۳۷۶ و همچنین فصل سوم کتاب از مدرنیسم تا پست مدرنیسم ،لارنس کهون‌،ترجمه سیروس ارین پور،ص ۵۱)

انچه کانت می گوید در باب « اخلاق » شدیدا با اموزه های کلیسای کاتولیک در تضاد بوده است که انچه را که ایمانی است عقلانی می دانسته است.یعنی علم برای مشروع بودن باید تایید شرع را نیز داشته باشد.انچنان که در نظرات متاخر اگوستین قدیس در مورد عقل سراغ داریم.

او بطور مثال در همان رساله « روشن نگری » خود به وضوح بیان می کند که « هیچ شهروندی از پرداختن مالیات هایی که به عهده اوست نمی تواند سربپیچد.» او حتی «خرده جویی گستاخانه او در باب این مالیات ها» را کاری « بزهکارانه و‌در خور کیفر » می داند.در حقیقت کانت اخلاق را از دین جدا و به عقل پیوند می دهد ودر این رهگذر از دین سنت زدایی یا شریعت زدایی می کند. همانطور که بعدها خواهم گفت این کار کانت ریشه اصلی قانونمداری در غرب می شود و البته با اندکی تعمق در این نظریه دلیل عقب ماندگی ما.

خوب با این مقدمه نسبتا طولانی می روم سر موضوع اصلی ،کانت در رساله خود یعنی « دین فقط در محدوده عقل» بطرز جالبی به دین اسلام وحکم زکات ان می پردازد واتفاقا انرا انسانی و اخلاقی تعبیر می کند.

‍ ‍ «زکات» مخصوص اسلام نیست بلکه در ادیان پیشین نیز بوده‌است. زکات و نماز از مشترکات همه ادیان آسمانی است.و البته در قران حتی بیش از نماز به ان تاکید شده است .بطوریکه شما « انفقوا» را ۷۰ بار و «زکات» را بیش از ۳۰ بار در قران سراغ دارید.

این زکات انقدر مهم است که حضرت عیسی در گهواره به سخن آمده و می گوید:

?«اَوصانی بالصّلوه و الزّکاه»
یعنی :« خداوند مرا به نماز و زکات سفارش نموده‌است. »

حضرت موسی خطاب به بنی‌اسرائیل فرمود:

?«اقیموا الصّلوه و آتوا الزّکاه» یعنی :«نماز به پا دارید و زکات دهید. »

در قرآن دربارهٔ اسماعیل آمده: «کان یأمر أهله بالصّلوه و الزّکاه» او خانواده‌اش را به نماز و زکات فرمان می‌داد. دربارهٔ عموم پیامبران نیز آمده‌است: «و جعلناهم ائمّه یَهدون بأمرنا و أوحینا الیهم فعل الخَیرات و اقام الصّلوه و اِیتاء الزّکاه» آنان به فرمان ما مردم را هدایت می‌کردند و ما انجام کارهای نیک و به پا داشتن نماز و پرداخت زکات را به آنان وحی کردیم.

خب ! حضرت عیسی ( ع) که نجار بوده ، حضرت محمد ( ص) هم دامپروری و یا حتی کشاورزی نداشته ،پس چرا اینقدر تاکید بر روی زکات و انفاق است؟ ایا جز این نیست که زکات نه برای شتر و گندم و…..بلکه به هر چیزی اطلاق می شود که خیری به عموم می رساند واین یک قانون اخلاقی عقلایی است.

« یکی از فریسی ها که از علمای دینی بود، پرسید (۳۶): « استاد ،در میان دستورهای مذهبی کدامیک از همه مهم تر است ؟» (۳۷)عیسی جواب داد :« خداوند را که خدای توست ، با تمام جان وعقل خود دوست داشته باش‌.» (۳۸،۳۹) این اولین و مهمترین دستور خداست .دومین دستور مهم نیز مانند اولی است : همسایه خود را دوست بدار، به همان اندازه که خود را دوست می داری .(۴۰ )تمام احکام خدا و گفتار انبیا در این دو‌حکم خلاصه می شود و اگر شما این دو را انجام دهید ،در واقع همه را انجام داده اید.» (انجیل متی ، ایات ۳۶ تا ۴۰)

ببینید عیسی به چه راحتی به ما یاد می دهد که قانون دین دوست داشتن‌خدا و دوست داشتن همسایه است و این دوست داشتن همسایه یعنی خیرخواستن برای اوست.

حالا ما نشسته ایم که ای اقا !ما که نه گندم‌داریم نه شتر و‌نه مسکوکاتی ما را چه به زکات دادن؟!!!

انچه مسلم است این زکات در چیزهای بی ارزش نیست ،در محبتی است که شما به همه می کنید.در کارهای خیریست که انجام می دهید و البته اگر گفته اند سبب نزول عذاب و « تغییر اقوام» ندادن زکات است در همین وجه است.و این عقلانی است که جامعه ای که به خود اهمیت نمی دهد و ارزش راستی و دوستی و خیر را نمی داند نابود خواهد شد.
ودر بعد فردی هم کسیکه سبب خیر نمی شود شایستگی فیض الهی و توفیق او را از خود سلب می کند.پس «خود »را ببخشید یا هدیه بدهید نه اینکه بفروشید.♦️

با کانال همای خبر همراه شوید