نخستین کتابخانه ملی کشور همچنان پشت دیوار/پویا پناهی

همای گیلان-نقل از گیلان مصور، هفته فرهنگی رشت به مناسبت گرامیداشت هشتادمین سال تاسیس کتابخانه ملی کشور در حالی در رشت به کار خود پایان داد که کتابخانه ملی رشت به عنوان نخستین و قدیمی ترین کتابخانه ملی کشور و با قدمت ۸۶ سال هیچ نقشی در این برنامه ها نداشت.
با اینکه این مراسم به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی و همزمان در سراسر کشور برگزار شد، اما هیات امنای جمعیت نشر معارف- که اداره کتابخانه ملی را بر عهده دارد- نتوانست و یا نخواست در این مراسم عرض اندام نماید و ضمن معرفی چنین پتانسیل فرهنگی عظیمی در مرکز استان، راهکاری برای تداوم فعالیت های جمعیت نشر فرهنگ ارایه داده و از پژوهشگران برای ایجاد راهکارها و شیوه های نوین کتابداری و ایجاد درآمدهای پایدار برای قوام کارهای فرهنگی در عرصه کتابخوانی یاری بخواهد.
با اینکه دکتر ژاله حساسخواه، مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان در ابتدای ماه جاری ضمن دیدار با دکتر شرفی ماسوله، رئیس هیات امنای جمعیت معارف، خواسته بود که یکی از سخنرانان این هفته فرهنگی باشد، اما گویا درخواست این بانوی فرهیخته نیز همانند دیگر مدیران قبلی سازمان اسناد، نتوانست اندکی از دیوار بی اعتمادی متولی این نهاد غیر دولتی بکاهد.
اگر چه در خبرهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان آمده بود که در این هفته فرهنگی دانش آموزان رشت می توانند از نخستین کتابخانه ملی دیدار نمایند، اما هیچ خبری مبنی بر دیدار و آشنایی دانش آموزان با نخستین کتابخانه ملی کشور در رشت مخابره نشد.
اگرچه پایه های کتابخانه ملی رشت پیش از خرداد۱۳۰۴ توسط جمعیت نشر معارف بنا گذاشته شد، اما این کتابخانه با ۱۶ نفر کار خود را در منزل «شیخ احمد سیگاری» آغاز کرد و در همان مقطع توانست تاثیرات عمیق فکری زیادی را در جامعه ایجاد کند.
طبق گزارش جعفر شجاع کیهانی، عضو فرهنگستان زبان و ادب پارسی در نشست تجلیل از راویان تاریخ شفاهی( ۹/۱۲/۹۶) جمعیت نشر فرهنگ برای راه اندازی کتابخانه ملی رشت به سال ۱۳۱۰ تعداد ۱۵هزار جلد کتاب داشته و در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، ۲۵هزار نفر عضو کتابخانه جمعیت نشر فرهنگ بودند.
با اینکه هزینه اولیه برای تاسیس کتابخانه ۹۸هزار تومان بود و در اولین جلسه جمعیت جمع آوری گردید، اما جمعیت توانست نظر «سرتیپ فضل الله زاهدی»، فرمانده قشون گیلان و «دبیرعلائی»، رئیس اداره سجل احوال و کفیل بلدیه رشت را نیز جلب نموده و «دبیر علائی» زمینی به ابعاد ۹در ۳۰متر از زمینهای تسطیح شده بقعه استاد ابوجعفر را در اختیار جمعیت قرار دهد و همچنین مبلغ سه هزار تومان نیز برای احداث از اعتبارات شهرداری هزینه کند.
بنای احداث کتابخانه ملی رشت خشت به خشت و با کمک های مردمی و دولتی بالا رفت تا اینکه در مهر ماه سال ۱۳۱۳ خورشیدی رسما تکمیل شد.
در دی ماه ۱۳۲۹ شهرداری رشت شش دانگ زمین متصل به کتابخانه را در اختیار جمعیت قرار داد و جمعیت توانست برای حفاظت کتابها، مخزن مناسب ایجاد کند. سال ۱۳۴۶ شمسی نیز شهرداری ۲۲۰ متر زمین انحرافی در مسیر احداث خیابان علم الهدی فعلی را به کتابخانه اهدا نمود و جمعیت نشر معارف توانست در طبقه دوم سالن مطالعه ای بر روی دو پایه احداث کند.
حالا این کتابخانه با فراز و نشیبی که خواندید، در طی سالها کتابهای خطی و اسناد زیادی را در خود نگه داشته است. اسنادی که به گفته مدیر کل پیشین مرکز اسناد استان گیلان برخی مربوط به قرن ۴شمسی است. اسنادی که بی شک باید به شیوه نوین ایزوله و نگهداری شود که نمی شود!
۱۸دی ماه سال ۹۵ با اعتبار تخصیص یافته از سوی سازمان برنامه و بودجه گیلان و عنایت شخص دکتر کیوان محمدی، کتابخانه ملی صاحب یک گنجینه نسخ خطی شد. گنجینه ای که حتی در روز افتتاح نیز مدیر کل سازمان میراث فرهنگی گیلان(به عنوان متولی موزه ها) حضور نداشت. هر چند که به گفته دکتر شرفی ماسوله از ۲هزار سند مربوط به گیلان بخاطر محدودیت مکانی تنها ۱۷۰قطعه به نمایش درآمده است.
تمامی نهادهای دولتی در تمام این سالها تلاش کردند این کتابخانه حفظ و به حیات خود تداوم دهد.
از جمله این نهادها، شهرداری رشت است که سالانه از ردیف بودجه کمک به کتابخانه ها، اعتبار مشخصی به کتابخانه ملی رشت تحصیص می دهد. به عنوان نمونه، سال ۱۳۹۳، مبلغ ۲۰ میلیون تومان و سال۹۵ نیز مبلغ ۲۵میلیون تومان درنظر گرفته شده که ماهیانه با سقف مشخصی به حساب جمعیت واریز می شد.
با اینکه شهرداری رشت از ابتدا تاکنون با کمک های مادی این جمعیت را یاری رسانده و سازمان اسناد نیز طبق قانون متولی نگهداری از اسناد و نسخ خطی است، ولی هیچ کدام از نهادهای یاد شده از نحوه اداره و هزینه کرد این کتابخانه بطور کامل مطلع نیستند.
اگرچه تلاش های دکتر شرفی ماسوله و پدر بزرگوار ایشان -که از سوی آیت الله احسان بخش به عنوان مدیریت کتابخانه ملی انتخاب شد- در نگهداشت و جلب کمک های دولتی و مرمی برای جمعیت نشر فرهنگ ستودنی است، اما اگر چنین مرکز فرهنگی نتواند مورد استفاده درست پژوهشگران قرار گیرد، چگونه می توان حرف از توسعه فرهنگی و تغییر افکار عمومی زد؛ هدفی که باعث شد جمعیت های نشر فرهنگ در ۱۰۰سال پیش در کشور تشکیل گردد.
امروز کتابخانه ملی بیش از آنکه محل آیند و روند محققان و پژوهشگران برای مطالعه و یا تصحیح نسخ خطی باشد، سالن مطالعه افردای است که قصد ورود به دانشگاه را دارند.
اگر امروز سرانه مطالعه کشور بقدری پایین است که متولیان ناچارند خواندن قرآن و نهج البلاغه را هم به آمارها بیفزایند تا اندکی به دقایق این سرانه افزوده شود، همین استفاده ناکافی و نادرست از امکانات موجود است.
در شرایطی که در کشورهای پیشرفته کاربران به راحتی می توانند در منزل خود نشسته و با استفاده از فضای مجازی صفحه به صفحه نسخ خطی موجود در آرشیو اسنادی کتابخانه های مرجع را بخوانند، دیوار کتابخانه ملی رشت هر روز قطور تر می شود.
گویا بزرگداشت هشتادمین سالگرد کتابخانه های ملی در کشور و تلاش مدیر فعلی مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان نیز همانند پیشینیان نتوانست اندکی از قطر این بی اعتمادی بکاهد.

با کانال همای خبر همراه باشید