کارنامه، زندگی و آثار افشین پرتو

همای گیلان:فشین پرتو از خانواده ای گیلانی در سال ۱۳۲۸ در مشهد متولد شد. سال‌های دبستان و دبیرستان خود را در مشهد و تربت حیدریه و تهران سپری کرد و در نهایت به سرزمین اجدادی اش گیلان بازگشت تا دیپلم ادبی‌اش را از دبیرستان فرهنگیان رشت بگیرد. لیسانس تاریخ را در سال ۱۳۵۱ از دانشگاه شیراز گرفت و وارد آموزش و پرورش شد و کار دبیری را با تدریس زبان انگلیسی و تاریخ در لنگرود آغاز کرد و پس از مدتی در سال ۱۳۵۶ برای مدرک فوق‌لیسانس تاریخ به دانشگاه شیراز بازگشت و سپس دوباره به کار معلمی ادامه داد.

او در سال ۱۳۸۳ پایان نامه‌ای با عنوان «روابط اقتصادی، تجاری، اجتماعی و سیاسی ایران و روسیه در قرن ۱۹» نوشت و مدرک دکترای تاریخ را از یکی از مراکز آکادمیک روسیه در مسکو گرفت. پس از بازنشستگی در شغل معلمی، کار نوشتن و به ویژه نوشتن در حوزه‌ی تاریخ، بخش بیش‌تری از فعالیت‌های افشین پرتو را گرفت. در این میان، از سال ۱۳۷۱ به بعد، گیلان و تاریخ آن به موضوع اصلی فعالیت‌های پژوهشی او تبدیل شده است.[۱]

او سالها به تالیف کتاب و مقاله در مجلات مختلف گیلان با مشی کمونیستی پرداخت و تا پایان عمر نیز از همین خط پیروی می کرد. گرایشات مارکسیستی باعث شده تا خط این تفکر در آثار و آرای پرتو مشهود باشد. او در مصاحبه ای که با سایت تاریخ ایرانی در خرداد ۱۳۹۱ داشته، از اینکه مردم، میرزاکوچک را یک شخصیت متدین و نهضت جنگل را یک نهضت اسلامی می دانند اظهار تاسف کرده است و در صدد است میرزا را یک شخصیت سکولار و نهضت جنگل را بدون هیچ نسبتی با دین معرفی کند: «میرزا را به ما مردی شناسانده‌اند که برای برپا کردن نهضتی اسلامی به گیلان فرستاده شد و دائم تسبیح می‌گرداند و به هیچ چیز نمی‌اندیشید جز اندیشه‌ای که خودمان برایش ساخته‌ایم و سرانجام مظلومانه یخ زد و مُرد و سرش را بریدند. این باعث تاسف است که با آدمی چون میرزا و آدم‌هایی که همراهش بودند و نهضتی آن چنان شگفت به اینگونه ساده و بچگانه برخورد کنیم!»[۲]

افشین پرتو در نگاشته هایش نیز قلمی خاص داشت که او را به دوری از استفاده از واژگان عربی وادار کرده و به وسواس بیمارگونه کسروی ـ نویسنده کتاب تاریخ مشروطه ـ در عدم استفاده از کلمات عربی نزدیک شده است و برخی از کلمات و اصطلاحاتی که استفاده کرده مجعول خودش هست و در بسیاری موارد برای خواننده غریب است. همچنین تلاش زیادی داشت تا سبک خاصی از نگارش ادبی را در نوشته هایش رعایت کند و همین مسئله نیز باعث می شود تا قلمش برای خواننده نامأنوس باشد.

پرتو در سالهای اخیر در اکثر مراسمات و کنگره هایی که در حیطه تاریخ و جغرافیای گیلان برگزار می شد شرکت کرده و به صحنه گردانی می پرداخت. او همچنین از سوی همفکرانش مورد تجلیل و بزرگداشت قرار گرفته و سعی می کردند تا جوان‌ها و دانشجویان را به سمت او هدایت کنند. آخرین این مراسم ها همایش ملی بازشناسی نهضت جنگل بود که از سوی استانداری و ارشاد گیلان در ۲۶ آذر ۱۳۹۳ در دانشگاه گیلان برگزار شد. هرچند این مراسم ـ و سایر مراسم های از این قبیل ـ با بودجه نهادهای دولتی و توسط نهادهای دولتی جمهوری اسلامی اجرا شد، اما مغز متفکری که این مراسم بر آرای او استوار بوده و این مراسم مطابق ایده او ایجاد شد، افشین پرتو بوده است.

در اینجا به معرفی کتاب های تالیفی پرتو و سپس به معرفی کتاب هایی که او ترجمه یا تصحیح یا حاشیه و… کرده است به ترتیب سال انتشار می پردازیم. غیر از کتاب هایی که ذکر شده، پرتو به خاطرات احسان الله خان نیز اشاره کرده است که آن را تصحیح و آماده چاپ کرده بود و شاید اولین کتابی باشد که بعد از مرگش منتشر می شود.[۴]

الف- تالیفات

۱- ستیزگاه باورهای دیروز و امروز: تاریخ خاورمیانه پیش از پدیدآیی اسلام، افشین پرتو و علیرضا کشوردوست، پاژنگ، تهران، ۱۳۶۹، ۴۵۴صفحه.

۲- پژوهش نامه: راهنمای پژوهش در تاریخ و جغرافیای گیلان، افشین پرتو و علیرضا کشوردوست، پاژنگ، تهران، ۱۳۶۹، ۲۶۸صفحه.

این نوشتار، کتابنامه ای در حیطه تاریخ و جغرافیای گیلان و راهنمایی برای پژوهشگران گیلان شناسی است. این اولین کتابی است که پرتو درباره گیلان نوشته است.[۵]

۳- تاریخ گیلان از آغاز تا برپایی جنبش مشروطه، افشین پرتو، حرف نو، رشت، اول، ۱۳۷۹، ۶۴۳صفحه، وزیری.

این کتاب بار دیگر در انتشارات فرهنگ ایلیای رشت در سال ۱۳۸۹ در ۶۷۶ صفحه به چاپ رسید. این کتاب، مهم‌ترین کتابی است که تاریخ کاملی از گیلان را از ابتدا تا دوره معاصر روایت کرده است. «سخن ناشر» و «پیش نوشته» که در واقع مقدمه نویسنده است در ابتدای کتاب قرار دارد. در ۱۳ فصل تدوین شده و از آغاز تاریخ گیلان در دوره باستانی آغاز می شود و در ابتدای وقایع مشروطه به اتمام می رسد و بیان کننده نگاه خاص افشین پرتو به تاریخ گیلان است.[۶]

 

۴- پرسش های چهارگزینه ای درس تاریخ شناسی: دوره پیش دانشگاهى رشته ادبیات و علوم انسانى، افشین پرتو، دهسرا، رشت، اول، ۱۳۸۱، ۴۸صفحه.

کتابی کمک درسی برای دوره پیش دانشگاهی است.

۵- پرسش های چهارگزینه ای درس تاریخ ایران و جهان ۱: بخش تاریخ ایران، افشین پرتو، دهسرا، رشت، ۱۳۸۲، اول، ۴۸صفحه.

کتابی کمک درسی برای مدارس متوسطه است.

۶- پرسش های چهارگزینه ای درس تاریخ ایران و جهان ۱: بخش تاریخ عمومی، افشین پرتو، دهسرا، رشت، ۱۳۸۲، اول، ۴۸صفحه.

کتابی کمک درسی برای مدارس متوسطه است.

۷- پرسش های چهارگزینه ای درس تاریخ ایران و جهان ۲: بخش تاریخ ایران، افشین پرتو، دهسرا، رشت، ۱۳۸۲، اول، ۴۸صفحه.

کتابی کمک درسی برای مدارس متوسطه است.

۸- پرسش های چهارگزینه ای درس تاریخ ایران و جهان ۲: بخش تاریخ عمومی، افشین پرتو، دهسرا، رشت، ۱۳۸۲، اول، ۴۸صفحه.

کتابی کمک درسی برای مدارس متوسطه است.

۹- فرمانروایان دیلمان: پژوهشی پیرامون توانمندان دیلمان از میانه ی سده ی دوازدهم هجری تا پایان دوران سلطنت رضا شاه پهلوی، افشین پرتو، مهر برنا، تهران، ۱۳۸۴، اول، ۴۴صفحه.

این کتاب به مناسبت اولین همایش دیلمان شناسی و تحت مجموعه نوشته های «از گیل و دیلم چه میدانیم؟» منتشر شده است.

۱۰- گیلانشهرها: چگونگه پدیده ای، تاریخچه، نامواژه، ویژگی های جغرافیایی و ماندگاری شهرهای گیلان، افشین پرتو و علیرضا کشوردوست، وارسته، رشت، اول، ۱۳۸۵، ۲۹۵صفحه.

درباره تاریخ و جغرافیای شهرهای گیلان است.

۱۱- بلمی گم در اقیانوس شن: تاریخ دولت های عرب پیش از اسلام، افشین پرتو، مهر برنا، تهران، ۱۳۸۷، اول، ۲۲۵صفحه.

درباره تاریخ اعراب پیش از اسلام است.

۱۲- تاریخچه ورود چای به ایران، افشین پرتو، مهر برنا، تهران، ۱۳۸۷، اول، ۶۴صفحه.

درباره صنعت چای و نحوه ورود آن به ایران است.

۱۳- گیلان، افشین پرتو، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دفتر انتشارات کمک آموزشی، تهران، اول، ۱۳۸۷، ۸۰صفحه، رحلی.

این کتاب از مجموعه کتاب های رشد است.

۱۴- تاریخ شیلات دریای خزر از آغاز تا ملی شدن، افشین پرتو، مهر برنا، تهران، ۱۳۸۷، اول، ۹۸صفحه.

درباره تاریخچه صنعت شیلات در دریای خزر است.

۱۵- مهرگان، افشین پرتو، رمه، رشت، ۱۳۸۹، اول، ۸۰صفحه.

درباره گاهشماری ایرانی است.

۱۶- تاریخ شیلات در گیلان (دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان:۴۵)، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت،‌ اول، ۱۳۹۱، ۱۱۴صفحه، رقعی.

این کتاب نیز با حمایت حوزه هنری گیلان چاپ شده است و چهل و پنجمین کتاب از مجموعه دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان است. محتوای اصلی کتاب، فصل بندی نشده است. پرتو کتابی که قبلا درباره شیلات دریای خزر نوشته بود را با تغییراتی به این صورت در آورد.[۷]

۱۷- گیلان و خیزش جنگل؛ تاریخ گیلان در دوران احمدشاه قاجار، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۱، ۴۴۹صفحه، وزیری.

این کتاب از مهم‌ترین کتابهای پرتو است که خودش آن را حاصل بیست سال تلاشش دانسته است و در هفت فصل وقایع گیلان در دوره احمدشاه قاجار را روایت کرده است. او در این کتاب، تلاش زیادی کرده تا چهره میرزاکوچک را با اتهاماتی بدون مستند، مخدوش کند و میرزاکوچک را شخصیتی سکولار معرفی کند. او به تحریف چهره اعضای هیئت اتحاد اسلام دست زده و منکر نقش برجسته این هیئت در شکل گیری و رهبری نهضت شده است. او تلاش زیادی کرده تا وجه دینی نهضت جنگل را به گونه ای دیگر معرفی کرده و از میرزاکوچک شخصیتی مغایر با دیانت و روحانیت ارائه دهد. این کتاب جای نقد جدی دارد و متاسفانه با حمایت حوزه هنری گیلان و با بودجه بیت المال جمهوری اسلامی چاپ شده است![۸]

۱۸- سیاهکل دیار پایدار، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت،‌ اول، ۱۳۹۱، ۲۷۳صفحه.

۱۹- شاخابه ی پارس و روزگارش، افشین پرتو، صحیفه خرد، قم، اول، ۱۳۹۲، ۳۰۸صفحه، رقعی.

این کتاب از سلسله کتاب های دانشنامه استان بوشهر است. موضوع کتاب درباره تاریخچه بوشهر از عصر باستان تا دوره معاصر است.

۲۰- مشروطه و گیلان: تاریخ رویدادهای گیلان در دوران مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه قاجار، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۴، ۲۰۸صفحه، وزیری.

این کتاب آخرین کتابی است که در زمان حیات پرتو چاپ شده و مبین آخرین نظرات وی می باشد. این کتاب هرچند در سال ۹۱ مجوز چاپ گرفت ولی در بهار سال ۹۴ منتشر شد که البته این تاخیر به خاطر اشتباهات فاحش تاریخی ای بود که در این کتاب وجود داشت و لازم بود اصلاح شود.

حوزه هنری گیلان این کتاب را یک سال قبل از چاپ، برای نویسنده این مقاله ارسال کرد تا آن را ارزیابی کنم و بنده در ۳۰ فروردین ۱۳۹۳ نقدی علمی بر محتوای این کتاب خطاب به مسئولین حوزه هنری گیلان نوشتم و آن را غیرقابل چاپ دانسته بودم: «این کتاب حرف نویی در عرصه تاریخ مشروطه گیلان ندارد و تکرار مکررات است. البته باید اعتراف کرد که دارای اشتباهات علمی و تاریخی بسیاری نیز می باشد و چاپ آن خصوصا با هزینه بیت المال اشکال دارد.» اما این کتاب با حذف فقط چند اشتباه، به همان صورت چاپ شد. پرتو در این کتاب، پایش را جای پای تاریخنگاران سکولاری چون رابینو و فخرایی نهاده و از سبک تاریخنگاری دوره پهلوی پیروی کرده است. او در این کتاب به علمای دینی و دیانت توهین کرده و از عملکرد روشنفکران سکولار، سخت حمایت کرده است. ادعاهای بدون مستند، تحلیل های بدون پشتوانه، اشتباهات تاریخی، عدم ذکر نقش روحانیون، تطهیر عملکرد روشنفکران سکولار، کسب آبرو برای شخصیت های رسوا، جانبداری از فعالیت های تروریستی، تحریف و بیان نکردن قسمت های مهمی از وقایع تاریخی از مشکلاتی است که این کتاب به آن مبتلا است. این کتاب نیز با حمایت رسمی حوزه هنری گیلان چاپ شده است.[۹]

ب- ترجمه، تصحیح، حاشیه، مقدمه و… :

۱- خاطرات آقاخان درامی: با نگاهی به رویدادهای نهضت جنگل، بازخوانی و تصحیح: افشین پرتو، حرف نو، رشت، اول، ۱۳۸۱، ۷۶صفحه.

خاطرات یکی از کسانی است که در نهضت جنگل حضور داشت.

۲- شاخه نبات: خاطرات سرگرد نیلستروم افسر سوئدی ژاندارمری ایران از وقایع فارس و نهضت تنگستان (آوریل – سپتامبر ۱۹۱۵)، گوستاو نیلستروم، مترجم: افشین پرتو، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بوشهر، اول، ۱۳۷۲، ۴۴صفحه.

این کتاب ترجمه بخش ششم از خاطرات وی است که مربوط به ماموریت شش ماهه او (آوریل تا سپتامبر ۱۹۱۵) در فارس می باشد.

۳- جنگ جهانی اول و فارس: خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم سوئدی در سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول، گوستاو نیلستروم، مترجم: افشین پرتو، آبادبوم، تهران، اول، ۱۳۸۹، رقعی، ۱۱۰صفحه.

از سری کتاب هایی است که بنیاد فارس شناسی برای معرفی خطه فارس و شیراز تولید کرده است.[۱۰]

۴- شیراز شهر عشق و راز، عباس عربزاده، مقدمه: افشین پرتو، مترجم: اکبر وطن خواه، ناشر: عباس عربزاده، تهران، ۱۳۸۷، اول، ۲۵۸صفحه، رحلی.

۵- تاریخ خانی، علی بن شمس الدین بن حاجی حسین لاهیجی، تصحیح و تحشیه: افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۸۹، ۳۷۲ صفحه، وزیری.

این کتاب را اولین بار محقق روس نیکلای خانیکوف در سن پطرزبورگ پایتخت روسیه تزاری در سال ۱۲۷۴ق منتشر کرد. دومین بار آن را منوچهر ستوده تصحیح و در سال ۱۳۵۲ش به چاپ رساند. افشین پرتو برای سومین بار آن را تصحیح و چاپ نمود.[۱۱]

۶- تاریخ گیلان: رویدادهای گیلان در سده های دهم و یازدهم هجری، عبدالفتاح فومنی گیلانی، تصحیح و تحشیه: افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۰، ۲۷۶صفحه، وزیری.

این کتاب نیز اولین بار توسط نیکلای خانیکوف در سن پطرزبورگ پایتخت روسیه تزاری در سال ۱۲۷۴ق منتشر کرد. دومین بار انجمن سالنامه و تالیفات دبیرستان شاپور رشت آن را در سال تحصیلی ۱۳۱۴-۱۳۱۵ش در چاپخانه معیشت رشت منتشر نمود. سومین بار آن را منوچر ستوده در تهران در سال ۱۳۴۹ش به چاپ رساند. چهارمین بار عطاءالله تدین آن را به همراه ضمیمه ای درباره مشروطه گیلان در سال ۱۳۵۳ توسط انتشارات فروغی تهران به چاپ رساند. افشین پرتو آن را برای پنجمین بار تصحیح و چاپ کرد.[۱۲]

۷- دیوان سالار فاتح میرزا علی خان دیوسالار، علی دیوسالار، به اهتمام: منوچهر خواجه نوری، مقدمه: علی یزدی نژاد، مصححین: افشین پرتو و محسن محسنی و اصغر عرفانیان فرد، میرماه، تهران، اول، ۱۳۹۲، ۳۱۰صفحه، وزیری.

۸- تاریخ طبرستان، محمدبن حسن ابن اسفندیار، پژوهش و راستینه گردانی: افشین پرتو، میرماه، تهران، اول، ۱۳۹۲، وزیری، ۵۷۸صفحه.

۹- تاریخ رویان، مولانا اولیاءالله آملی، پژوهش و راستینه گردانی: افشین پرتو، میرماه، تهران، اول، ۱۳۹۳، وزیری. درباره تاریخ مازندران است.[۱۳]

۱۰- مستر چیک بعد از جنگ جهانی اول: گزارش‌ مستر چیک از جنگ جهانی اول تا برآمدن رضاخان، هربرت چیک، مترجم: افشین پرتو، صحیفه خرد، قم، ۱۳۹۳، ۱۴۴صفحه، رقعی.

این کتاب از مجموعه کتاب‌های دانشنامه استان بوشهر به دبیری سید قاسم یا حسینی است که با حمایت مالی حوزه هنری بوشهر چاپ شده است. مستر چیک نایب کنسول کنسولگری انگلیس در بوشهر بوده است که گزارشات مهمی از اوضاع بوشهر در زمان جنگ جهانی اول دارد.[۱۴]

۱۱- نگاهی تازه به مشروطه در گیلان، انوشیروان نعیمی اکبر، به اهتمام: محمدرضا توسلی، تصحیح و تحشیه: فریدون نوزاد، مقدمه: افشین پرتو، بلور، رشت، ۱۳۹۳، اول، ۱۳۵صفحه، وزیری.

این کتاب در سال ۱۳۲۵ شمسی جهت تطهیر سران سکولار مشروطه گیلان نوشته شده بود ولی به دلایلی منتشر نشد. نویسنده کتاب برادرزاده میرزا کریم خان رشتی و فرزند حسن خان عمیدالسلطان است و این کتاب را جهت تطهیر پدرش و عموهایش نگاشته است. این کتاب به اشاره کریم خان رشتی نوشته شد ولی با مرگ وی فرصتی برای انتشار نیافت و بعد از پیروزی انقلاب برای اولین بار منتشر گردید. پاورقی های کتاب از فریدون نوزاد است و دارای اشکالاتی است که بعضا با متن اصلی در تناقض است.[۱۵]

درگذشت

افشین پرتو در سالهای پایانی عمر، ساکن سیاهکل شده بود و عضو شورای مشورتی حامیان دولت تدبیر و امید شهرستان سیاهکل نیز بود.[۱۶] در اواخر شهریور ۱۳۹۴ در بیمارستان شفای لاهیجان بستری شد و در غروب روز پنجشنبه ۲۶ شهریور ۱۳۹۴ بر اثر عارضه قلبی درگذشت.

قرار بود عصر روز ۲۷ شهریورماه پیکرش در بقعه واقع در محله «برفجان» شهر سیاهکل به خاک سپرده شود اما به علت بارندگی شدید، تشییع و دفن او به ساعت ۹:۳۰ صبح روز شنبه ۲۸ شهریور از مقابل منزلش در سیاهکل موکول شد.[۱۷]

——————————————————–

[۱]hiip://gilanefarda.ir/1394/06/%D8%A7%D9%81%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88-%D8%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AF%D8%A7%D9%86-%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA/

[۲] . گفت‌وگوی تاریخ ایرانی با افشین پرتو: بلشویسم برای میرزا کوچک‌خان ابزار دستیابی به خواسته‌های سیاسی بود، مهسا جزینی، چهارشنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۱  ۲۳:۵۹٫ مندرج در:

hiip://tarikhirani.ir/fa/files/50/bodyView/506/%DA%AF%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%DA%AF%D9%88%DB%8C.%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C.%D8%A8%D8%A7.%D8%A7%D9%81%D8%B4%DB%8C%D9%86.%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88:.%D8%A8%D9%84%D8%B4%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%85.%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C.%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7.%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86.%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D8%A7%D8%B1.%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%A8%DB%8C.%D8%A8%D9%87.%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C.%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C.%D8%A8%D9%88%D8%AF.html

[۳] . افشین پرتو در گفت‌وگو با تاریخ ایرانی: حمله چریک‌ها به پاسگاه سیاهکل برنامه‌ریزی شده نبود، مجید یوسفی، دوشنبه ۵ اسفند ۱۳۹۲  ۱۴:۲۷:

hiip://www.tarikhirani.ir/fa/files/72/bodyView/757/%D8%A7%D9%81%D8%B4%DB%8C%D9%86.%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88.%D8%AF%D8%B1.%DA%AF%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%DA%AF%D9%88.%D8%A8%D8%A7.%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE.%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C:.%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87.%DA%86%D8%B1%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7.%D8%A8%D9%87.%D9%BE%D8%A7%D8%B3%DA%AF%D8%A7%D9%87.%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%DA%A9%D9%84.%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C.%D8%B4%D8%AF%D9%87.%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AF.html

[۴] . همان.

[۵] . پژوهش نامه: راهنمای پژوهش در تاریخ و جغرافیای گیلان، افشین پرتو و علیرضا کشوردوست، پاژنگ، تهران، ۱۳۶۹٫

[۶] . تاریخ گیلان از آغاز تا برپایی جنبش مشروطه، افشین پرتو، حرف نو، رشت، اول، ۱۳۷۹٫

[۷] . تاریخ شیلات در گیلان (دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان:۴۵)، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت،‌ اول، ۱۳۹۱٫

[۸] . گیلان و خیزش جنگل؛ تاریخ گیلان در دوران احمدشاه قاجار، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۱٫

[۹] . مشروطه و گیلان: تاریخ رویدادهای گیلان در دوران مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه قاجار، افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۴٫

[۱۰] . جنگ جهانی اول و فارس: خاطرات سرگرد گوستاو نیلستروم سوئدی در سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ از رویدادهای فارس در جنگ جهانی اول، گوستاو نیلستروم، مترجم: افشین پرتو، آبادبوم، تهران، اول، ۱۳۸۹٫

[۱۱] . تاریخ خانی، علی بن شمس الدین بن حاجی حسین لاهیجی، تصحیح و تحشیه: افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۸۹/ تاریخ خانی از روی نسخه نیقلای خانیقوف، علی بن شمس الدین بن حاجی حسین، به اهتمام برنهارد دارن، طبعخانه آکادمیه ایمپراطوریه، دارالسلطنه پطربورغ، اول، سال ۱۲۷۴ق./ تاریخ خانی شامل حوادث چهل ساله گیلان از ۸۸۰ تا ۹۲۰ قمری، علی بن شمس الدین بن حاجی حسین لاهیجی، به کوشش منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، دوم، ۱۳۵۲٫

[۱۲] . تاریخ گیلان: رویدادهای گیلان در سده های دهم و یازدهم هجری، عبدالفتاح فومنی گیلانی، تصحیح و تحشیه: افشین پرتو، فرهنگ ایلیا، رشت، اول، ۱۳۹۰/ تاریخ گیلان، عبدالفتاح فومنی، به اهتمام برنهارد دارن، طبعخانه آکادمیه ایمپراطوریه، دارالسلطنه پطربورغ، اول، سال ۱۲۷۴ق./ تاریخ گیلان و نقش گیلان در نهضت مشروطیت ایران، عبدالفتاح فومنی و عطاء الله تدین،  فروغی، اول، ۱۳۵۳٫/ تاریخ گیلان، عبدالفتاح فومنی، انجمن سالنامه و تالیفات دبیرستان شاپور رشت، سال تحصیلی ۱۳۱۴-۱۳۱۵٫ / تاریخ گیلان، عبدالفتاح فومنی، به کوشش منوچهر ستوده، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، ۱۳۴۹٫

[۱۳] . تاریخ رویان، مولانا اولیاءالله آملی، پژوهش و راستینه گردانی: افشین پرتو، میرماه، تهران، اول، ۱۳۹۳٫

[۱۴] . اطلاعات درباره کتاب های افشین پرتو را از دو پایگاه خانه کتاب (ketab.ir) و پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه های ایران (lib.ir) برداشت کرده ام.

[۱۵] . نگاهی تازه به مشروطه در گیلان، انوشیروان نعیمی اکبر، به اهتمام: محمدرضا توسلی، تصحیح و تحشیه: فریدون نوزاد، مقدمه: افشین پرتو، بلور، رشت، اول، ۱۳۹۳