سالگرد بهانه ای شد تا یادی از محمد ملک مطیعی کنیم اورا بهتر بشناسیم

اختصاصی همای گیلان:به مناسبت دومین سالگرد استاد محمد ملک مطیعی خطاط ، نقاش ،مینیاتوریست ، شاعر و پدر خوشنویسی استان گیلان برخود واجب دانستیم از این استاد بزرگ یادی کرده باشیم به همین مناسبت گذری به سایت ایشان داشتیم تا این استاد بزرگ را برای خوانندگان سایت ما معرفی کنیم.

این استاد فرزانه در روز بیست و یکم دیماه هزارو سیصدوسیزده در شهر بندر انزلی بدنیا آمد . دوران کودکی خود را تا قبل از ورود به مدرسه در بندر انزلی بسرمی برد . پدرش مسئول فنی نیروگاه های مولد برق که در آن زمان هنوز در سطح وسیعی  در سطح استان وجود نداشتند بود و با توسعه شبکه برق و به اقتضای شغل پدردرشهرهای گیلان جهت نصب و راه اندازی نیروگاه های برق ، دوران کودکی خود را سپری می نمود . کلاس اول ابتدایی را در مدرسه فاریابی رشت ثبت نام نمود به گفته ایشان :

 در آن دوران کتابهای درسی بخط نستعلیق بوده  ،خودکار هم نبود و باید مشق را با قلم نوک فلزی می نوشتیم ” .

وی در ابتدا با تقلید از کتابهای درسی، خوشنویسی را آغاز کرد و با تشویق پدر در این کار ممارست می ورزید وهرجایی که کتاب خط می دید ترکیب حروفی که برایش تازگی داشت با دست راست در کف دست چپ الگو برداری و تمرین می نمود تا ترکیب خط را به ذهن بسپارد و در کوتاه ترین زمان ، بر روی کاغذ پیاده می نمود . شور و عطش خوشنویسی هر روز دروی فزونی می یافت تا جایی که دنیای کودکی وی سرشار از عشق به هنر خوشنویسی شد. او در طول دوران تحصیل خود با خطی خوش و زیبا، نظر دبیران را بخود جلب می نمود و برای بسیاری از دبیران نیز باور این موضوع که خط نوشته های زیبا، مربوط به کودک دبستانی است دشوار بوده و به جهت پی بردن به صحت این امر از وی می خواستند که در حضورشان بنویسد و او نیز با علاقه مندی به این کار می پرداخت وسپس مورد تحسین آنان قرار می گرفت .

 

بعد از پشت سر گذاشتن دوران ابتدایی، الگو برداری از کتب خطی و توجه به ترکیب حروف  درجملات وچگونگی نقش بندی حروف درابیات شعر شعراء مورد توجه ایشان قرار گرفت و تمرین و اصطلاحا” سیاه مشق، بخش عمده ای از اوقات ایشان را به خود اختصاص می داد . در کلاس هشتم بنابه پیشنهاد آقای ” سمیعی تهرانی “مدیر مدرسه اسلامی رشت،پیشنهاد نوشتن دفاتروامور تحریریه مدرسه، دردفترمدرسه درازای معافیت از پرداخت شهریه خود وبرادرشان ” کیومرت ملک مطیعی “ از سوی مدرسه مطرح شد .و مقرر شد عصر ها بعد از اتمام ساعات تحصیل، امورمربوط به نوشتن دفاتر و مکاتبات اداری مدرسه توسط ایشان انجام که این پیشنهاد با مخالفت پدر مواجه گردید که بعد از مذاکره مدیر مدرسه وایفای تعهد مبنی برعدم اختلال در امور تحصیلی ایشان ، موافقت پدر جلب گردید .

مکاتبات اداری مدرسه به خط نستعلیق با اداره فرهنگ ( آموزش و پرورش ) در مدت زمان کوتاهی مورد توجه مسئولین ذیربط قرار گرفت و علاقه مندی به دیدن این خوشنویس نوجوان شدت گرفت . در کلاس دهم ، هنگام بازدید رئیس فرهنگ وقت از مدرسه و مشاهده دفاتر و گواهینامه های تحصیلی که در آن زمان با قلم خوشنویسی نوشته می شد . بسیار مورد توجه ایشان قرار گرفت و نوجوان خوشنویس را فراخواندند تا رئیس فرهنگ از نزدیک با وی دیدار نماید . خط نوشته ها ، با شرایط سنی ایشان همخوانی نداشت و تصور این موضوع که این آثار مربوط به یک نوجوان باشد این باور را با ابهام مواجه می نمود که این امر برای این نوجوان امری عادی تلقی می شد چرا چون بارها و بارها مورد آزمون قرار گرفته بود .

از زبان استاد : رئیس فرهنگ نگاهی به من کرد وباتردید گفت : پسرجان این خط نوشته ها کار توست ؟ بله آقا . می توانی همینجا برام بنویسی ؟ بله آقا . اجازه بدهید قلم و دواتم را از کلاس بیاورم . بعد از نوشتن شعری از اشعار کتاب درسی ، در حضور همراهان رئیس فرهنگ ، تحسین رئیس فرهنگ وهمراهان را در بر داشت ودست نوشته ایشان دست به دست شد . خط خوش ایشان و ترکیبی که در نوشتن حروف بکار گرفته بودند به حدی مورد توجه قرار گرفت که در همانجا به دعوت رئیس فرهنگ پیشنهاد کار در اداره فرهنگ، به هنرمند نوجوان داده شد .

در آن زمان اداره فرهنگ در سبزه میدان رشت واقع شده بود .در اداره میزی به او دادند تا عصر ها امور خوشنویسی اداره رادر کنارادامه تحصیلش انجام دهد .با این پیشنهاد ، آشنایی ایشان با اداره فرهنگ آن زمان آغاز شد وبه تدریج اداره فرهنگ ، محلی برای فعالیت هنرخوشنویسی ایشان قرار گرفت و در سال ۱۳۳۳ پیشنهاد استخدام در اداره فرهنگ با عنوان ” معلم هنر “مدارس رشت به ایشان داده شد . در مدت زمان کوتاهی مدارس رشت متقاضی حضور ایشان بعنوان دبیر هنرشدند . مهارت درچهره نگاری ، تسلط به هنرمینیاتور و تذهیب ، هنرنمایی درنقاشی رنگ و روغن و آبرنگ در کنارتسلط به خط زیبای شکسته ، ثلث ، نسخ و رقص قلم وی در خط طوقی  و ترکیب های قوی وی در خط نستعلیق و شکسته نستعلیق در آن زمان شهرت این جوان گیلانی را به اوج خود رساند . لازم بذکر است که درآن زمان درمدارس استان گیلان همانند او وجود نداشت .

در کلاس هنر “آقای ملک مطیعی ” در مدارس، نقاشی رنگ و روغن وآبرنگ و خط نستعلیق تدریس می شد . دانش آموزان در کلاس هنر، با قلم نی ” دزفولی ” که استاد برایشان سر کلاس می تراشید وبا چاپ و ارائه رسم الخط ابداعی خود برای اولین بار در کشورکه در سال ۱۳۳۷ با عنوان ” رسم الخط فرید “به چاپ رساند در نشر این هنر همت گماشت و دانش آموزان دبیرستانی رابا اصول و قواعد خوشنویسی بصورت عملی آشنا می نمود پایه گذاری هنر خوشنویسی در مدارس، توسط ایشان بنا گذاشته شد . یکی از نکات حائز اهمیت در این زمینه  برای اولین بار، دانش آموزان چپ دست ، با تراشیدن قلم توسط ایشان، می توانستند با قلم نی ، خوش خط و درست، بنویسند . تراشیدن قلم برای چپ دست ها خود یکی از ویژگی های منحصر بفرد آقای ” محمد ملک مطیعی ” برای  دانش آموزان کلاس های ایشان محسوب می شد .

 

این جوان هنرمند گیلانی بصورت افتخاری مسئولیت آموزش هنر خوشنویسی پرورشگاه مژدهی رشت راپذیرفته بود و به دانش آموزان بی سرپرست ، این هنر را می آموخت . نوجوانان و جوانان پرورشگاه مژدهی  با آموزش هنر خوشنویسی این توانایی را پیدا می کردنند تا وارد بازارکسب و کار شوند و با معرفی و شفارش این هنرمند خوش آوازه ، جذب ادارات و سازمانها شده و حتی با کمک ایشان به اجاره مغازه جهت انجام کسب و کار و انجام امور خوشنویسی مبادرت می نمودند . سفارشات خوشنویسی که به ایشان ارائه می شد جهت رونق کسب کار این جوانان ، به آنها داده می شد تا از این طریق بتوانند به امرار معاش بپردازند . و در مواردی که این هنرآموزان از نظر اجرا سفارشات دریافتی خود با مشکل اجرا مواجه می شدند. در محل کسب آنها حضور بهم میرساند وآنها را درترکیب رنگ و نحوه ترکیب حروف یاری می کرد و درموارد نیز بعلت مساعدت به آنها خود به جای آنان در محل کسب شان تمامی کار را انجام می داد تا آنها بتوانند به تعهدات خود عمل نمایند .

 

در آن زمان دبیرستانهای بنام و معروف رشت همچنین دانشسرا های راهنمایی تحصیلی، در کنار کادر آموزشی قوی خود ، بدنبال جذب تنها دبیر هنرمند در درس هنر،جهت تکمیل کادر آموزشی خود از هیچ تلاشی فرو گذار نبودند .چیزی نگذشت که اولین هنرمند خوشنویس گیلانی به شهرت رسید .

 

آقای خسرو زعیمی ، مدیر عامل وقت ” انجمن خوشنویسادن ایران “، از محبوبیت جوان خوشنویش گیلانی در رشت آگاهی پیدا کرد و با دیدن آثار ایشان ، علاقمند به دیدار ایشان شد . با دعوتی که از ایشان بعمل آمد ، نتیجه این ملاقات، دعوت به همکاری رسمی با انجمن خوشنویسان ایران در تهران به ایشان پیشنهاد شد .از آنجایی که ایشان گیلانی بودند وعلاقه مند به فعالیت در گیلان برایشان مهم بود و از طرفی نیز به عنوان دبیر دبیرستانهای رشت ومدرس دانشسراهای راهنمایی تحصیلی و کارمند رسمی آموزش و پرورش رشت ،تمایلی به سکونت در تهران نداشتند.

 

علیرغم پیشنهاد انتقال ایشان از آموزش و پرورش به اداره فرهنگ و هنروقت، توسط آقای خسرو زعیمی ، مورد قبول ایشان قرار نگرفت . مدیر عامل انجمن خوشنویسان ایران این جوان گیلانی را به استاد ” علی اکبرخان کاوه “ که از اساتید بنام هنر خوشنویسی ایران به شمار می رفت معرفی نمود . استاد علی اکبر خان کاوه  جوان گیلانی را در انجمن خوشنویسان ایران ملاقات کردنند . در این ملاقات استاد کاوه از ایشان خواستند تایک بیت از اشعار حافظ را تحریر کنند . پس از تحریر ایشان ، مورد تشویق استاد کاوه قرار گرفتند واین ملاقات  ریشه عمیق رابطه استاد و شاگردی را بوجود آورد .

 

ارتباط مستمر استاد و شاگرد ، تاثیر عمیقی در شیوه خوشنویسی ایشان بوجود آورد .تابستانها با تعطیلی مدارس ، و حضور ایشان در محضر استاد علی اکبر خان کاوه که در آن زمان در هنرستان کما ل الملک تهران  تدریس داشتند مداومت داشت . این جوان گیلانی در سه ماهه تابستان همان سال موفق به دریافت همزمان گواهینامه درجه  متوسط ، خوش ، عالی وممتاز از انجمن خوشنویسان ایران گردید .

 همزمان با حضوردر مکتب استاد کاوه ، با اساتید هنر خوشنویسی آن زمان ، همچون ، استاد ولی اله خان پروانه ، استاد ابراهیم بوذری ، استاد سید حسن میرخانی ، استاد کیمیا قلم، استاد زنجانی و استاد سید حسین میرخانی آشنا وبه شاگردی درمحضر آنها پرداخت وبا سبک های وشیوه های متفاوت آنها در هنرخوشنویس آشنا و به تجربه اندوزی مبادرت ورزید .

از یبن اساتید وقت ، شخصیت معنوی استاد ” سید حسن میرخانی “ در وی تاثیر بسزایی گذاشت و به همین دلیل این استاد عارف و فرزانه ، مورد توجه او قرار گرفت و سبک وسیاق هنرخوشنویسی استاد سید حسن میرخانی را بر گزید . رابطه معنوی استادسید حسن میرخانی و تاثیر گذاری معنوی وضمیر پاک و بی آلایش وعارفانه ایشان ، در شاگرد گیلانی وی بسیار تآثیر گذار بود . اسلوب و سبک خوشنویسی استاد به شاگرد منتقل گردید تا به آنجایی که استادسید حسن میرخانی لقب ” فرید الکتاب “ را به شاگرد خود اعطا کرد. و از آن زمان به بعد ، محمد ملک مطیعی در بین اساتید هنر خوشنویسی ایران ، ملقب به فرید الکتاب شد . لازم به ذکر است اعطای لقب ، درجمع اساتید هنرخوشنویسی آن زمان، شرایط و ضوابط خاص خود را داشت . که کمتر کسی موفق به دریافت لقب از اساتید هنر خوشنویس می شد .

محمد ملک مطیعی ملقب به فرید الکتاب به درجه استادی رسید و اولین گیلانی در عرصه هنرخوشنویسی بود که موفق به دریافت درجه استادی از انجمن خوشنویسان ایران گردید .

 وی در جوارسایر اساتید هنر خوشنویسی در انجمن خوشنویسان ایران ، کرسی تدریس داشت و به امر آموزش هنر خوشنویس به علاقمندان هنر خوشنویسی می پرداخت . وی با توجه رسیدن به درجه استادی و داشتن کرسی تدریس در انجمن خوشنویسان ایران ، همچنان با احترام وادب و تواضع خاص ، مرید استاد خود بود و تا آخر عمر استاد خود، شاگردی وفادار، متعصب و حافظ سبک استاد خود سید حسن میرخانی  بود .

انجمن خوشنویسان ایران با حضور استاد محمد ملک مطیعی در رشت ، تصمیم به راه اندازی شعبه انجمن در استان گیلان را گرفت. واستاد محمد ملک مطیعی بعنوان اولین استاد هنر خوشنویسی در گیلان ، این مسئولیت را به عهده گرفت تا نسبت به تاسیس شعبه انجمن اقدام نماید و جوانان وعلاقه مندان به این هنر اصیل ایرانی بتوانند در مرکز استان به فراگیری این هنر بپردازند .

سر انجام با تلاش وپشتکار و همت بلند ایشان ، انجمن خوشنویسان ، درشهر رشت تاسیس گردید . محل انجمن در ابتدا ، روبروی اداره برق نرسیده به چهار راه میکائیل و سپس به خیابان امین الضرب ، روبروی اداره ابریشم کشی رشت وسپس به خیابان سعدی مننتقل شد .

استاد محمد(فرید )ملک مطیعی” بنیانگذارانجمن خوشنویسی گیلان “، سالها به آموزش هنر خوشنویسی در گیلان پرداخت و هنرجویان متعددی در گیلان در محضر ایشان مدارج خوشنویسی را طی نمودنند .

تنها اثر استاد درآن زمان، کتاب ” ماه در دره نیلوفرها “ نوشته طاهر غزال بود که در سال ۱۳۴۴ -۱۳۴۳ به خط ایشان به چاپ رسید که در حال حاضر نسخه این کتاب در کتابخانه آستان حضرت عبدالعظیم حسنی ( ع ) در شهر ری تهران نگهداری میشود .

استاد محمد (فرید) ملک مطیعی درموازات هنر خوشنویسی در زمینه هنرنقاشی و مینیاتورنیز فعالیت می نمود و از شاگردان ” استاد حسین بهزاد ” مینیاتوریست بنام ایران به شمار میرفتند و همچنین در رشته نقاشی از شاگردان اساتید مطرح آن زمان ازجمله : ” استاد کریمی ” ، ” استاد زاویه ” ، ” استاد رائض ” ، ” استاد ناصری ” محسوب و از محضر آنان این هنرزیبا را بخوبی فرا گرفتند ، و گه گاه نیز ازمحضر” استاد یوسفی ” و” استاد باقری ” نیز تجربه آموزی پرداختند .

همچنین ایشان در زمینه سرودن شعر از طبع روانی برخوردار بودند و دراشعار خود به استقبال اشعار حافظ وسعدی میرفتند وغزلیات وسرودها و دوبیتی هایی، درکارنامه ادبی خود به یادگار گذاشتند و در این حوزه فعالیت ادبی ، شعرا ، نویسندگان ،اساتید دانشگاه در حوزه ادبیات واهل قلم و ادبیات استان گیلان، استاد ملک مطیعی برای تمامی آنان چهره آشنایی محسوب می شد .

استاد محمد (فرید ) ملک مطیعی درسحرگاه هشتم خردادماه ۱۳۹۳دار فانی را وداع کرد . پیکر” پدر خوشنویسی گیلان ” در زادگاهش،شهربندرانزلی،( گلزار شهدای بندرانزلی )به خاک سپرده شده است .روحش شاد و یادش گرامی .