سیاست دینی داریوش اول هخامنشی/تهیه کننده علی غلامرضائی مدرس دانشگاه وپژوهشگرتاریخ

اختصاصی همای خبر/بیشترین و در عین حال، مهمترین کتیبه­ های هخامنشی مربوط به زمان داریوش اول (۴۸۶ -۵۲۱ ق م) است که بر صخره­ها، استل­ها، دیواره کاخ­ها، سنگ وزنه­ ها، الواح سیمین و زرین، مهرها و … حک شده­ اند و البته، ترجمه­ هایی نیز به خط و زبانهای عیلامی و بابلی دارند. در ارتباط با بحث مورد نظرمان، با توجه به حجم وسیع آثار و کتیبه­ هایی که از داریوش اول به جای مانده ، اطلاعات قابل توجهی از کتیبه­ ها می­توان به دست آورد. به همین منظور، ابتدا بند  ۶-۱  از کتیبه داریوش در شوش را بیان کرده، آنگاه به تبیین نکات مورد نظر خواهیم پرداخت :
«خدای بزرگی است اهورمزدا، که زمین را آفرید، که آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را آفرید، که داریوش را شاه کرد، من داریوش شاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، شاه زمین، پسر ویشتاسپ، هخامنشی، داریوش شاه گوید، اهورمزدا که بزرگترین خدایان است، او مرا آفرید، مرا شاه کرد، او این پادشاهی را به من داد، که بزرگ است، … اهورمزدا را میل چنین بود که در تمام این زمین مرا برگزید و مرا در تمام این زمین شاه کرد، من اهورمزدا را پرستش کردم، اهورمزدا مرا یاری کرد، آنچه من کردم، همه را بخواست اهورمزدا کردم»
. برای مثال، در کتیبه­ های بیستون ستون اول  بند پنجم، کتیبه دیواره جنوبی تخت جمشید، کتیبه شوش و  …  بوضوح به این موضوع برخورد می­کنیم . اهمیت این موضوع در این است که وی پس از  قتل گئومات مغ و نیز سرکوبی شورش های متعدد مقام خود را تثبیت کرده بود وحال با اعلام  اینکه مقام پادشاهی­ اش موهبتی از جانب اهورمزدا است، نه تنها مشروعیت پادشاهی­ اش را به دست می آورد، بلکه تمامی این اقدامات و سرکوبی­ها را توجیه می­نماید. به همین دلیل است که در جای جای کتیبه بیستون تاکید می­کند که همه اقداماتش را به خواست اهورمزدا آغاز کرده و به لطف او به انجام رسانده است. در واقع، وی به نوعی خود را مجری محض اوامر اهورمزدا و نیز تحت حمایت فرّه ایزدی وی می­داند و این موضوعی است که بوضوح در نقش برجسته­ های به جای مانده از وی –  و نیز سایر پادشاهان هخامنشی –  به چشم می­خورد. در این گونه نقش برجسته­ ها –  از قبیل نقش برجسته­ های تخت جمشید و نقش رستم – پادشاه در زیر فرّه ایزدی اهورمزدا  که به صورت پرنده­ای با بالهای گشوده است، ایستاده که به معنی حمایت این فره اهورایی از پادشاه است. در کتیبه­ های فارسی باستان یا هخامنشی علاوه بر موضوعها و مفاهیم دینی از قبیل: یکتاپرستی، مسامحه دینی و… برخی از ارزش­های اخلاقی نیز به چشم می­خورد که بسیار مورد نظر شاهان هخامنشی واقع شده و بر آنها تاکید ورزیده­اند. از جمله مهمترین این ارزش­های اخلاقی می­توان به: حق شناسی، عدل و انصاف، رعایت قانون، راستگویی و پرهیز از دروغ و… اشاره کرد که در برخی از کتیبه­ های داریوش بر آنها تاکید ورزیده شده، در اینجا به آنها می­پردازیم. می­دانیم که در جریان سرکوبی گئومات مغ، داریوش با کمک هفت تن از دوستانش نه تنها وی را سرکوب کرد، بلکه توانست بر بسیاری از شورش­ها نیزغلبه نماید. به همین دلیل، وی به منظور قدر دانی و حق شناسی از آنها و خاندانشان با آوردن نام آنها در کتیبه بیستون ستون چهارم بند ۱۹-۱۸ نام و یاد آنها را برای همیشه جاودانه کرده (شارپ، ۱۳۴۶ : ۷۲-۷۳) و نیز در بند ۴ کتیبه B نقش رستم در این باره می­گوید: «مردی که همکاری می­کند، او را به جای همکاری­اش همان طور پاداش می­دهم» (همانجا: ۸۹). علاوه بر این، داریوش نه تنها برای این افراد در دستگاه حکومتی خود جایگاه خاصی در نظر گرفت، بلکه به پادشاهان آینده نیز تاکید نموده که نسبت به این هفت خاندان وفادار باشند.شاید یکی از جالبترین ارزش­های اخلاقی که در کتیبه­ های داریوش به چشم می­خورد، رعایت عدل و انصاف است. وی در این باره در کتیبه بیستون ستون چهارم بند ۱۴ – ۱۳ می­گوید: «از آن جهت اهورمزدا مرا یاری کرد که نه من و نه خاندانم دروغگو و بی انصاف نبوده­ایم. من برابر حق و عدالت رفتار کردم. نه ناتوان ونه توانا را نیازردم. تو که از این پس شاه هستی، کسی را که دروغگو و دراز دست است، دوست مباش و او را سخت کیفر بده!»راستگویی و مخالفت با دروغ از جمله ارزش­های اخلاقی است که نه تنها در کتیبه­ های داریوش، بلکه در تمام کتیبه­ های پادشاهان هخامنشی بسیار بر آن تاکید شده و در پایان اکثر این کتیبه­ها از اهورمزدا خواسته شده است کشور را از دروغ حفظ کند. در این راستا، داریوش دروغ را بزرگترین جرم و گناه می­دانست. وی معتقد بود که دروغ باعث نابودی نظم و امنیت کشور می­گردد. بهترین نمونه برای این مورد، همانا شورشهای سراسر کشور در آغاز پادشاهی داریوش است.

به نظر داریوش دروغگویی گئومات باعث به وجود آمدن  شورش­ها و ناامنی شده بود و داریوش نیز با یاری جستن از اهورمزدا و کمک هفت تن از سردارانش توانست بر آنها غلبه کند. وی در کتیبه بیستون ستون چهارم بند ۳۰-۱ به شرح بی نظمی­های کشور و نیز آشوب­های حاصله از دروغ پرداخته، به پادشاه آینده تاکید می­کند که؛ از دروغ بپرهیز، دوست دروغگو مباش و او را سخت کیفر ده! منابع:
۱.تاج بخش، احمد. (۱۳۵۵). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران پیش از اسلام، تهران: دانشگاه ملی.

۲. تاریخ ایران کمبریج. (۱۳۸۵). هخامنشیان، مرتضی ثاقب فر، تهران: جامی.

۳. داندامایوف، م.ا. (۱۳۷۳). ایران در زمان نخستین پادشاهان هخامنشی، روحی ارباب، تهران: علمی فرهنگی، چاپ دوم.

۴. _____.  (۱۳۵۸). تاریخ سیاسی – اقتصادی هخامنشیان، میر کمال نبی پور، تهران: گستر، چاپ اول. ۵رجبی، پرویز. (۱۳۸۲). هزاره­های گمشده، ج ۱، ۲، ۳، تهران: توس، چاپ دوم.

۶. سامی، علی. (۱۳۴۱). تمدن ایران هخامنشی، ج ۱، شیراز: دانشگاه شیراز.

۷ شارپ، ر.ن. (۱۳۴۶). فرمانهای شاهنشاهان هخامنشی، تهران: سازمان مرکزی جشن­های شاهنشاهی. ۸ ۰فرای، ر.ن. (۱۳۶۸). میراث باستانی ایران، مسعود رجب نیا، تهران: علمی فرهنگی. ۹ ۰غلامرضائی،علی(۱۳۹۷)۰ مطالب رنگارنگ تاریخ ایران،تهران،دافوس

با کانال همای خبر همراه باشید.

http://homaygilanir