اخلاق رایانه ی یا اخلاق فناوری اطلاعات وارتباطات/ مهندس حسین جمالی کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات وارتباطات

اخلاق رایانه ی یا اخلاق فناوری اطلاعات وارتباطات/
مهندس حسین جمالی
کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات وارتباطات
چکیده ی ازمقاله
یکی از مصادیق اخلاق کاربردی اخلاق رایانه ای یا اخلاق فناوری اطلاعات است. اخلاق رایانه ای موضوع میان رشته ای است که بحث درباره آن به آشنایی وتخصص دردوحوزه اخلاق و رایانه نیازمند است با پیشرفت سریع فناوری, وابستگی افراد به استفاده از فناوری ها یا اطلاعاتی و ارتباطی مسائل و مشکلات در حوزه اخلاق رایانه ای رخدادهاست که این مسائل ناهنجاریهایی را در فضای اطلاعات بوجود آورده است آمار جرایمی چون هک, نفوذغیرمجاز, ویروسها, جعل و دستکاری اطلاعات, مزاحمت های رایانه ای و موارد مشابه نشان دهنده اهمیت بررسی اخلاق در حوزه فناوری اطلاعات وارتباطات است. نوشتار حاضر در مقام آن است که ضمن ارائه مفهوم اخلاق رایانه ای به بیان اصول و قواعد آن از منظر اسلام و مقررات بین المللی وحقوق داخلی بپردازد
پس از ذکر مقدمه ای کوتاه و کلی در خصوص اهمیت موقعیت کنونی اخلاق و فناوری اطلاعات، و نیز رابطه این دو، به واژگان کلیدی و تعاریف آنها پرداخته شده است. سپس گزارشی اجمالی از تئوریهای متفاوت مطرح در خصوص فلسفه اخلاق و ارتباط این تئوریها فناوری اطلاعات ارایه شده است. در مبحث پایانی نیز از رابطه فلسفه اخلاق مورد نظر دین مقدس اسلام با فناوری اطلاعات سخن رانده شده و بیان گردیده که رفتار اخلاقی انسان براساس اصول اخلاق اسلامی واقعی، رفتاری درونی است. بنابراین، اخلاق در فناوری اطلاعات بر پایه این اصول، می باید در درون اشخاص نهادینه شود؛ نه این که بخواهیم اخلاق حرفه ای را با زور قانون و مجازات، آن چنان که فلسفه سایر مکاتب می طلبد، حاکم کنیم زمینه: با امکانات و گزینه های فراوانی که رسانه های جدید در عصر اطلاعات در اختیار افراد جامعه قرار می دهند، کاربران دائما با محرک های جدید و انواع مختلف رفتارهای اجتماعی و اخلاقی آشنا می شوند. این فضا هویت نامشخص و پیوسته متحولی را می آفریند، و بیشترین تاثیر آن برای نسلی است که در مقایسه با نسل قبل با محرک های فراوانی مواجه است. همچنین از طریق رسانه های نوین و فناوری اطلاعات، افراد جامعه خط مفروض میان فضای عمومی و خصوصی را تجدید سازمان می کنند و این امکانی است که جامعه فعالانه از آن استفاده می کند.روش کار: با بررسی تعداد ۸۰ نفر از کاربران عمومی فناوری اطلاعات و آسیب های اجتماعی، هنجارها و تهدیدهای اخلاقی شبکه جهانی و ابزارهای ارتباطی رایانه ای بر آنها، الگوی برای اخلاق کاربری ارایه شده است.یافته ها: در این پژوهش مشخص گردید بیش از ۸۵% کاربران در معرض آسیب های اخلاقی و ناهنجاری های فناوری اطلاعات قرار داردند که سهم کودکان و نوجوانان در این نمونه گیری از سایرین بیشتر است.نتیجه گیری: اخلاق حرفه ای به دلیل این که متخصصان تنها با تسلط بر کار و فعالیت حرفه ای خود و فلسفه و نقش آن در زندگی مردم، به درک اخلاقی نایل می آیند و عینیت گرایی و بی طرفی علمی و عدم جانبداری سیاسی که مهمترین اصل اساسی علم و فناوری است، در رابطه با اخلاق علمی حرفه ای مورد تایید قرار گرفته است.زمینه: اگرچه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی نقش سازنده ای در افزایش کارایی و اثر بخشی سازمانی داشته اند ولی مشکلات اخلاقی متعددی نیز به بار آورده اند. سازمانها همواره در به کارگیری همه جانبه این فناوری با تردیدهایی مواجه بوده اند. با وجود این به دلیل نقش و اهمیت انکارناپذیر این فناوری ها لزوم شناسایی عوامل موثر بر اخلاقیات جهت برطرف نمودن مشکلات مرتبط، ضروری است. مرور تحقیقات گذشته مبین این مطلب است که مطالعات اندکی در مورد اثر رفتار شهروندی سازمانی بر اخلاقیات فناوری، اطلاعات صورت گرفته است. هدف اصلی شناسایی عوامل موثر بر اخلاقیات فناوری اطلاعات با رویکرد رفتار شهروندی سازمانی می باشد.روش: روش تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ نحوه جمع آوری داده ها، توصیفی-پیمایشی می باشد. داده های مورد استفاده از ۱۱۹ نفر از کارکنان و مدیران شرکت های فناوری اطلاعات واقع در تهران جمع آوری گردیده و الگو علی پیشنهادی بر اساس فن الگو سازی معادلات ساختاری، مورد آزمون قرار گرفته است.
یافته ها: این الگو با توجه به داده های جمع آوری شده به خوبی، شاخص های تناسب را برآورده نمود. معناداری اجزای الگو هم مناسب بوده و همبستگی بین متغیرهای الگو در سطح معنادار و مناسبی است.نتیجه گیری: نتایج نشان می دهد که اخلاقیات فناوری اطلاعات می تواند از ارزشهای اخلاقی سازمان تاثیرپذیر باشد که در این اثر، تعهد سازمانی و ابعاد رفتار شهروندی سازمان به عنوان متغیر میانجی عمل می کنندگسترش نقش فناوری اطلاعات در کسب وکارها و زندگی بشر، نگرانی های اخلاقی از عوارض این تکنولوژی نوظهور را افزایش داده است. اخلاق در فناوری اطلاعات به طور گسترده ای مسائل مربوط به مالکیت فکری، دسترسی، حریم خصوصی و امنیت را بررسی می کند. هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل اثرگذار بر رعایت اخلاق فناوری اطلاعات است. مدل پژوهش بر اساس تئوری رفتار برنامه ریزی شده توسعه یافته و متغیر جنسیت به عنوان متغیر تعدیل گر در نظر گرفته شده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش گردآوری اطلاعات توصیفی- پیمایشی و از نظر ارزیابی روابط بین متغیرهای پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش، شامل دانشجویان دانشگاه های تهران و شهید بهشتی است. جمع آوری داده های پژوهش با استفاده از پرسشنامه و به روش توزیع تصادفی در دسترس در بین اعضای جامعه پژوهش صورت گرفت. مجموعه فرضیه ها با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری آزمون شد. یافته های پژوهش نشان داد که سیستم اعتقادی، ارزش های شخصی، محیط شخصی، خودباوری و محیط قانونی به طور غیرمستقیم و نگرش، هنجار ذهنی و نیت رفتاری به طور مستقیم بر رعایت اخلاق اطلاعات تاثیر مثبت و معنا داری دارند و جنسیت دانشجویان برخی از این روابط را تعدیل می کند.
زمینه: پس از گذشت نیم قرن از زمان شروع ارایه دروسی در زمینه اخلاق و آداب کاری، حرفه ای و فناوری در دانشگاههای جهان، با گسترش به کارگیری فناوری اطلاعات در ایران و ضرورت تدوین چارچوبی برای دروس آموزش دانشگاهی آداب فناوری اطلاعات، دلیل نگارش این مقاله است.
روش کار: در این مقاله ابعاد گوناگون مضامین اخلاقی مرتبط با فناوری اطلاعات بررسی شده است.نتیجه گیری: با الگوی نوآورانه از طریق تعمیم چارچوب راهبردی زکمن، حوزه های مفهومی آموزشی برای همه گروه های ذینفع پیشنهاد شده است. سپس، به عنوان نمونه با بهره گیری از الگوی تدوین محتوای درس دانش پایه (بر پایه حوزه ها و واحدهای دانشی)، طرح درسی برای آموزش دانشگاهی آداب فناوری اطلاعات برای تدریس در دوره های کارشناسی مهندسی رایانه و فناوری اطلاعات ارایه گردیده استزمینه گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بخش های مختلف اقتصاد الکترونیکی همانند بازاریابی الکترونیکی موجب تحولات مهمی در نگرش ها و روش های ارائه خدمات شده است که برای گسترش آن باید مسائل اخلاقی را مورد توجه قرار داد؛ بنابراین، هدف پژوهش، بررسی رابطه اخلاق کاری و فناوری اطلاعات و ارتباطات با گسترش بازاریابی الکترونیکی می باشد. روش پژوهش توصیفی-همبستگی است. جامعه آماری کلیه کاربران بانکداری الکترونیکی در سال ۱۳۹۴ می باشد. به دلیل عدم دسترسی به کل جامعه، با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس تعداد ۳۸۴ نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزارهای گردآوری داده ها، پرسشنامه های فناوری اطلاعات و ارتباطات، بازاریابی الکترونیکی و اخلاق کاری بودند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون خطی ساده استفاده شده است. یافته ها یافته ها نشان داد که بین اخلاق سازمانی و فناوری اطلاعات و ارتباطات با گسترش بازاریابی الکترونیکی رابطه معناداری وجود دارد. نتیجه گیری زمانی که کاربران احساس نمایند که نحوه معرفی خدمات و محصولات الکترونیکی، از امنیت، صحت و اعتبار بالا برخوردار بوده و همسو با ارزش های اخلاقی آنان نیز باشد، علاقه بیشتری به استفاده از آن نشان می دهند و همین امر زمینه ساز توسعه بازاریابی الکترونیکی خواهد شدراهبری و مدیریت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور در تمامی بخش ها از جمله در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور در حال توسعه است و این مساله مستلزم شناخت دقیق نیازها و تعیین روابط میان ذینفعان مختلف در این رابطه است. تعهد و مشارکت تمامی ذی نفعان در فرایند طراحی و پیاده سازی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، موفقیت اهداف توسعه را تضمین می کند. از سوی دیگر توسعه خدمات دستگاه های اجرایی در قالب دولت الکترونیکی و افزایش تقاضای جامعه در بهره گیری از این خدمات مشهود است و دولت دستگاه های اجرایی را ملزم به اجرای تمهیدات لازم برای کاهش حداقل ۵۰ درصد از مراجعان حضوری به دستگاه های اجرایی و دستیابی به حداقل ۳۰ درصد معاملات کالا و خدمات به صورت الکترونیکی نموده است (ریاست جمهوری، ۱۳۹۴). پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) نیز به عنوان یکی از بزرگترین متولیان داده های علمی کشور و ارایه دهنده خدمات ارزش افزوده بر داده های موجود نقش کلیدی در توسعه خدمات علمی کشور بر پایه فناوری دارد. در این مقاله سعی داریم با توجه به توسعه فناوری ها و زیرساخت های فناوری اطلاعات در کشور، نقشه جامع ارایه خدمات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در دولت الکترونیکی را در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور ترسیم نماییم. در این مقاله پس از بررسی زنجیره ارزش نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور، کارکرد حوزه فناوری اطلاعات را با توجه به ذینفعان زنجیره مشخص نموده و الزامات لازم را در راستای توسعه خدمات ارایه خواهیم داد. نتایج حاصل از مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بررسی ادبیات موضوع، خدمات قابل ارایه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در دولت الکترونیکی و همچنین فعالیت های مطرح برای تبیین جایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران را در توسعه دولت الکترونیکی در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری بررسی نماید.
راهبری و مدیریت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور در تمامی بخش ها از جمله در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور در حال توسعه است و این مساله مستلزم شناخت دقیق نیازها و تعیین روابط میان ذینفعان مختلف در این رابطه است. تعهد و مشارکت تمامی ذی نفعان در فرایند طراحی و پیاده سازی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، موفقیت اهداف توسعه را تضمین می کند. از سوی دیگر توسعه خدمات دستگاه های اجرایی در قالب دولت الکترونیکی و افزایش تقاضای جامعه در بهره گیری از این خدمات مشهود است و دولت دستگاه های اجرایی را ملزم به اجرای تمهیدات لازم برای کاهش حداقل ۵۰ درصد از مراجعان حضوری به دستگاه های اجرایی و دستیابی به حداقل ۳۰ درصد معاملات کالا و خدمات به صورت الکترونیکی نموده است (ریاست جمهوری، ۱۳۹۴). پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) نیز به عنوان یکی از بزرگترین متولیان داده های علمی کشور و ارایه دهنده خدمات ارزش افزوده بر داده های موجود نقش کلیدی در توسعه خدمات علمی کشور بر پایه فناوری دارد. در این مقاله سعی داریم با توجه به توسعه فناوری ها و زیرساخت های فناوری اطلاعات در کشور، نقشه جامع ارایه خدمات پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در دولت الکترونیکی را در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور ترسیم نماییم. در این مقاله پس از بررسی زنجیره ارزش نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور، کارکرد حوزه فناوری اطلاعات را با توجه به ذینفعان زنجیره مشخص نموده و الزامات لازم را در راستای توسعه خدمات ارایه خواهیم داد. نتایج حاصل از مقاله حاضر تلاش دارد ضمن بررسی ادبیات موضوع، خدمات قابل ارایه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در دولت الکترونیکی و همچنین فعالیت های مطرح برای تبیین جایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران را در توسعه دولت الکترونیکی در زمینه نظام اطلاعات علمی و فناوری بررسی نماید.
زمینه: امروزه راه حلهای فناوری اطلاعات با زندگی روزمره انسان ترکیب شده است و توانسته صور فعالیتها و بسیاری از حوزه های زندگی او را دچار تغییر نماید. این تغییر رویکرد سبب بروز نیازمندیهای جدیدی شده که یک نگاه اخلاقی – فرهنگی را می طلبد. این نگاه می بایست بتواند نگاه چندبعدی مسایل و دغدغه های مرتبط را پاسخگو باشد. بر همین اساس در این مقاله سعی گردید الگوی تحلیل در این زمینه ارایه شود.روش کار: مقاله از لحاظ هدف، بنیادین و از لحاظ قالب تحقیق، توسعه ای – تحلیلی بوده است.نتیجه گیری: الگو پیشنهادی ارایه شده در این پژوهش، توانست راه حلهای فناوری اطلاعات را از ابعاد اخلاقی – فرهنگی مورد ارزیابی قرار دهد. ارزیابی بر اساس تفکر بین رشته ای فنی و علوم انسانی شکل گرفت. بر اساس تحلیل مولفه های مختلف در یک از ابعاد، نتیجه مدون و ساختار یافته ای به دست آمد. نتیجه ارزیابی، به صورت ارایه یکی از چهار ناحیه مشخص می باشد. بر اساس ناحیه معین شده، راهبرد و وضعیت راه حل ارایه می گردد. این ارزیابی قادر است به عنوان یکی از گام های برنامه ریزی راهبردی، تولید و مدیریت محصولات و خدمات فناوری اطلاعات در جهت تحلیل طرحها و راه حلهای فناوری اطلاعات به کار گرفته شود.
زمینه وجود بحران ها و مشکلاتی همچون عدم رعایت استانداردها و اخلاق حرفه ای در حوزه مهندسی و فناوری، و وجود تقلب و سواستفاده در حوزه علم باعث اهمیت یافتن موضوع اخلاق در علم و فناوری شده است. اما واقعیت این است که فهم دقیقی از اخلاق علم و فناوری وجود ندارد و در بسیاری از موارد این حوزه با حوزه های دیگری چون اخلاق عمومی و حرفه ای اشتباه گرفته می شود. ازاین رو هدف این مقاله بررسی چیستی اخلاق علم و فناوری است. به این منظور ابتدا خود اخلاق تعریف شده و در گام بعد اخلاق علم و فناوری در قالب دو خوانش قوی و ضعیف مورد بررسی قرار می گیرد و در نهایت نیز بر اساس بخش مشترک دو خوانش چیستی اخلاق علم و فناوری معرفی می شود. نتیجه گیری نتیجه این تحقیق نشان می دهد که برخلاف رویکردهای جاری، اخلاق علم و فناوری بیشتر دارای ماهیتی تجربی-توصیفی است تا نظری-تجویزی. از منظر کاربردی نیز، شناخت صحیح از اخلاق علم و فناوری می تواند به شناخت و حل مسائل اخلاقی حوزه علم و فناوری کمک نماید و همچنین می تواند در سیاستگذاری این حوزه که جایگاه مهمی در توسعه و رشد اقتصادی-اجتماعی دارد، نقشی سازنده ایفا کند.
هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر پذیرش فناوری اطلاعات توسط دانشجویان دانشگاه ارومیه بود. بدین منظور مدل پذیرش فناوری گسترش یافته و متغیرهای اضطراب و خودکارآمدی رایانه، حمایت سازمانی و ارزش های فرهنگی (ابهام گریزی و فاصله قدرت) وارد آن شدند. ۲۹۵ نفر از دانشجویان دوره کارشناسی این دانشگاه به عنوان نمونه انتخاب شده و به پرسش نامه های پژوهش پاسخ دادند. نتایج تحقیق نشان داد که سازه های مدل پذیرش فناوری قادر به پیش بینی تصمیم به استفاده از رایانه هستند و ۱۸ درصد از تغییرات تصمیم به استفاده را پیش بینی می کنند. خودکارآمدی رایانه اثر مثبت و اضطراب رایانه اثر منفی بر سهولت استفاده ادراک شده داشت. ابهام گریزی و فاصله قدرت دارای اثر مثبت بر اضطراب رایانه و ابهام گریزی دارای اثر منفی بر خودکارآمدی رایانه بود. اثر حمایت سازمانی بر اضطراب رایانه منفی و بر خودکارآمدی رایانه مثبت ارزیابی شد. پژوهش حاضر نشان داد که عوامل فردی، سازمانی و فرهنگی بر پذیرش فناوری تاثیر دارند و لازم است برنامه ریزان، تاثیر این عوامل را در سیاست های خود در نظر بگیرند.
اطلاعات موجود در اختراعات و مقالات منبع مناسبی از دانش مدون می باشند که نظارت بر روند تکامل این اختراعات «دیده بانی فناوری» نامیده می شود. هدف دیده بانی فناوری جمع آوری فرآیند و یکپارچه سازی اطلاعات فنی ای است که برای بازیگران عرصه اقتصادی مفید می باشد. دیده بانی فناوری هوشیاری و آگاهی را در تمامی سطوح علم و فناوری جهانی از طریق فنونی کارآمد حفظ می کند. فنونی قدرتمند مبتنی بر فناوری اطلاعات مانند متن کاوی، داده کاوی، فن کاوی و متن – داده کاوی که هم اکنون برای شناسایی و استخراج داده های مرتبط از متون علم و فناوری وجود دارند که خصوصا در استنباط عقلایی از داده های غیرمتجانس و از هم گسیخته مفید می باشند. طی فرآیند دیده بانی فناوری، شاخص های مهم دیده بانی شناسایی شده، اطلاعات لازم برای ردیابی آنها مشخص می شود و پس از تحلیل و پردازش این اطلاعات با ابزار فناوری اطلاعات نتایج به صورت گزارش توزیع و نشر می شوند و در فرآیند تصمیم گیری که مقصد غایی این فرآیند است استفاده می شوند. این مطالعه به شناخت هر چه بهتر و بیشتر ابعاد دیده بانی فناوری در حوزه های مرتبط کمک نموده است. هدف از ارائه این مقاله معرفی مهمترین ابزارها، روش ها، فرآیند و حوزه های مرتبط با دیده بانی فناوری می باشد. در ارائه نتایج مباحث در این مقاله سعی شده است حوزه های مستعد برای پژوهش های آینده معرفی شوند.
فناوری اطلاعات از یک سو به عنوان «فناوری آزادی» توانایی های مردم برای دستیابی به داده ها و برقرار کردن ارتباط را گسترش می دهد و از سوی دیگر این امکان را برای دولت ها فراهم می آورد تا صافی هایی در مسیر پایگاه های اینترنتی قرار دهند و تحت پوشش مقابله با مطالب غیر اخلاقی مسیر تعداد قابل ملاحظه ای از پایگاه ها را به منظور مقابله با حرکت ها و دیدگاه های سیاسی و مهار آنها مسدود کنند. «متن اجتماعی» ماتریس خاصی از روابط اجتماعی از جمله روابط سیاسی است. جامعه ای که روابط موجود در آن خصوصیات احترام به مردم سالاری و حقوق بشر داشته باشند «متن اجتماعی» متفاوتی در قیاس با جامعه ای دارد که خصوصیات استبدادی و فاشیستی بر روابط آن حاکم است. در حالت اخیر از فناوری اطلاعات برای مهارت روابط اجتماعی و مردم استفاده می شود و در حالت اول مشروعیت حکومت بر رضایت مردم استوار خواهد بود. برای درک بهتر آنچه گفته شد در مقاله حاضر مفهوم حاکمیت، فناوری اطلاعات و آثار اجتماعی آن، رابطه فناوری اطلاعات و حاکمیت، تاثیر جهانی سازی بر این رابطه مورد بررسی قرار می گیرد.
باتوجه به تأمل دانش‌پژوهی واقعی وراهکاراهای اساتیدکه توانمندهستند می‌شود حال وآینده ای بدون هرگونه تنش علمی وفناوری اطلاعات درتمام زمینه ها را روی کره خاکی وفضایی نهادینه کرد و مقالات دیگه مسیر نهایی شدن را خواهم گفت که همکاری‌های لازمه بوجودبیاید وخواهان واقعی و چشم اندازهای قرنی باشند و….
مهندس حسین جمالی
ارادتمندهمیشگی ایرانی آباد